Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl
Yıl: 2022 Cilt: 12 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 47 - 76 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18491/beytulhikme.1696 İndeks Tarihi: 12-01-2023
Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl
Öz: Bu çalışmanın konusunu, Fârâbî’nin insan aklının işleyişine ilişkin görüşlerinin incelenmesi teşkil eder. İnceleme üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde insan aklının bilkuvve akıl, bilfiil akıl ve müstefad akıl aşamaları ele alınmaktadır. İkinci bölümde Faal Akıl’ın akletme bakımından rolü incelenmektedir. Fârâbî’ye göre Faal Akıl hem bilkuvve aklın bilfiil akıl hâline gelmesini hem de bilfiil aklın müstefad akla dönüşmesini ve bu seviyedeki aklın akletmesini sağlar. Son bölümde ise nefste ilk akledilirlerin nasıl ortaya çıktığı sorusu yanıtlanmaya çalışılmakta ve bunlara bağlı olarak ortaya çıkan ikincil akledilirlerin elde edilişi ve bu akledilirlerin mutluluk ile olan irtibatı incelenmektedir. Fârâbî’ye göre ilk akledilirler bilkuvve anlamda, önsel olarak insan zihninde bulunmakta ve soyutlama vasıtasıyla açığa çıkarılmaktadırlar. Ancak bu faaliyet için Faal Akıl’a ihtiyaç duyulur. Yine Faal Akıl’ın yardımıyla elde edilen ikincil akledilirler sayesinde ise insan nihaî gayesine ulaşır ve böylelikle dünya ve ahirette mutluluğa ulaşmak mümkün hâle gelir. Fârâbî “Faal Akıl” kavramı temelinde insan anlayışını inşa ettiği gibi, bu kavram akıl merkezli felsefî sisteminin de merkezinde yer almaktadır.
Anahtar Kelime: Human Intellection and Active Intellect according to al-Fārābī
Öz: The subject of this paper is the analysis of al-Fārābī’s views on the pro- cess of human intellection. The analysis consists of three parts. In the first part, the stages of human intellection, that is, the potential intellect, the actual intel- lect, and the acquired intellect, are considered. In the second part, the Active Intellect’s role in terms of intellection is analyzed. According to al-Fārābī, the Active Intellect provides both the potential intellect to become the actual intel- lect and the actual intellect to transform into the acquired intellect, and it pro- vides the intellection at this stage. As for the last part, the question ‘How do the first intelligible occur in the soul’ is tried to be answered, and the acquisition of the secondary intelligible that occurs depending upon the first ones and their connection with happiness is considered. According to al-Fārābī, the first intel- ligible are potentially found in the human mind a priori and revealed through abstraction. Nevertheless, Active Intellect is needed for this activity. By means of the secondary intelligible, which are also acquired with the help of the Active Intellect, human being gains the end; and thus, it becomes possible to attain happiness in the world and afterlife. Al-Fārābī builds his conception of the hu- man being based on the concept of Active Intellect. This concept also lies at the center of his intellect-centered philosophical system.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akarsu, B. (1998). Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aristoteles (2019). Ruh Üzerine. (Çev. Ö. Aygün & Y. G. Sev). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
- Bayrakdar, M. (2001). İslâm Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Büyüközkara, E. (2019). Aristoteles ve Kindî’de Akletmeyi Sağlayan Bir Unsur Olarak Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 9 (3), 673-692.
- Corbin, H. (2001). İslâm Felsefesi Tarihi Cilt 1 Başlangıçtan İbni Rüşd’ün Ölümüne. (Çev. H. Hatemi). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Davidson, H. A. (1992). Alfarabi, Avicenna, and Averroes, On Intellect. New York & Oxford: Oxford University Press.
- De Boer, T. J. (2004). İslâm’da Felsefe Tarihi. (Çev. Y. Kutluay). İstanbul: Anka Yayınları.
- Deleuze, G. & F. Guattari (2004). Felsefe Nedir? (Çev. T. Ilgaz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- El-Fârâbî, E. N. (1938). Risalat Fi’l-‘Aql. (Haz. M. Bouyges). Beyrut: Imprimerie Catholique.
- El-Fârâbî, E. N. (1994). Kitâbu’s-Siyâseti’l-Medeniyye. Beyrut: Daru ve Mektebetu’l-Hilal.
- El-Fârâbî, E. N. (1995). Ârâu Ehli’l-Medîneti’l-Fâdilati ve Mudâddâtuhâ. Beyrut: Daru ve Mektebetu’l-Hilal.
- El-Fârâbî, E. N. (2004). İdeal Devlet El-Medînetü’l-Fâzıla. (Çev. A. Arslan). Ankara: Vadi Yayınları.
- El-Fârâbî, E. N. (2017). Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. (Çev. M. S. Aydın, A. Şener & M. R. Ayas). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
- El-Fârâbî. (1890). Uyûnü’l-Mesâil. Alfārābī’s Philosophische Abhandlungen. (Haz. F. Dieterici). Leiden: E. J. Brill. 56-65.
- El-Fârâbî. (1961). Fusul al-Madani Aphorisms of the Statesman. (Haz. D. M. Dunlop). Cambridge: Cambridge University Press.
- Fahri, M. (1987). İslâm Felsefesi Tarihi. (Çev. K. Turhan). İstanbul: İklim Yayınları.
- Fahri, M. (2008). İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Kısa Bir Giriş. (Çev. Ş. Filiz) İstanbul: İnsan Yayınları.
- Fakhry, M. (2002). Al- Fārābi, Founder of Islamic Neoplatonism His Life, Works and Influence. Oxford: Oneworld Publications.
- Fârâbî (2008). Harfler Kitabı Kitâbu’l-Hurûf. (Çev. Ö. Türker). İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Fârâbî (2012). Kitâbu’l- Burhân. (Çev. Ö. Türker ve Ö. M. Alper). İstanbul: Klasik Yayınları.
- Fârâbî (1974). Mutluluğu Kazanma (Tahsîlu’s-Sa‘ade). Fârâbî’nin Üç Eseri. (Çev. H. Atay). Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
- Fârâbî (1990a). İhsâ’ül-Ulûm İlimlerin Sayımı. (Çev. A. Ateş). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Fârâbî (1990b). Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler. Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri. (Çev. M. Türker Küyel). Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 45-52.
- Fârâbî (2005a). Aklın Anlamları. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. (Çev. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. 127-137.
- Fârâbî (2005b). Felsefenin Temel Meseleleri (Uyûnü’l-Mesâil). İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. (Çev. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. 117-126.
- Fârâbî (2005c). Eflâtun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması (Kitâbü’l-Cem Beyne Reyeyi’l-Hakîmeyn Eflâtûn El-İlâhî ve Aristûtâlis). İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. (Çev. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. 151-181.
- Fârâbî (2005d). Fusûlü’l-Medenî. Fârâbî’nin İki Eseri. (Çev. H. Özcan). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. 45-138.
- Fârâbî (2005e). Tenbîh alâ Sebîli’s-Sa’âde. Fârâbî’nin İki Eseri. (Çev. H. Özcan). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. 159-190.
- Görkaş, İ. (2013). Farabi’nin İnsan Tasavvuru. Atatrük Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (50), 289-303.
- Güneş, K. (2010). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları.
- Hanoğlu, İ. (2016), Ebu Nasr el-Fârâbî’de Felsefî Antropolojinin Psiko-Metafizik Temelleri. Diyanet İlmî Dergi, 52 (1), 187-210.
- Kaya, M. (1995). Fârâbî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12. 145-162.
- Kaya, M. C. (2012). Şukûk alâ ‘Uyûn: ‘Uyûnü’l-mesâil’in Fârâbî’ye Âidiyeti Üzerine. İslâm Araştırmaları Dergisi, 27, 29-67.
- Keklik, N. (1970). Fârâbî Mantığı (Îsâgûcî - Kategoriler - Levâhik). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Kutluer, İ. (2001). İttisâl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 23. 484-485.
- Leaman, O. (2004). An Introduction to Classical Islamic Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press.
- Macit, M. (2014). Fârâbî’ye Nispet Edilen İki Risâle. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 26, 5-21.
- Madkour, I., (1963). Al- Fārābi. A History of Muslim Philosophy Volume One. (Ed. M. M. Sharif). Wiesbaden: Otto Harrossowitz.
- Mütercim Âsım Efendi (2013a). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 4. Cilt. (Haz. M. Koç ve E. Tanrıverdi). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Mütercim Âsım Efendi (2013b). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 2. Cilt. (Haz. M. Koç ve E. Tanrıverdi). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Mütercim Âsım Efendi (2013c). el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 1. Cilt. (Haz. M. Koç ve E. Tanrıverdi). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Netton, I. R. (1992). Al- Fārābī and His School. London & New York: Routledge.
- Olguner, F. (1993). Fârâbî. İzmir: Akademi Kitabevi.
- Peker, H. (2008). Fârâbî ve İbn Sina’nın Felsefelerinde Vahyin Kavramsal Muhtevası. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17 (1), 157-176.
- Sarı, M. A. (2005). Farabi Epistemolojisinde Akıl. SBArD, 5, 87-98.
- Taylan, N. (1985). Anahatlarıyla İslâm Felsefesi, Kaynakları - Temsilcileri Tesirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat.
- Taylor, R. C. (2005). The Agent Intellect as “Form for Us” and Averroes’s Critique of al-Fârâbî. Tόpicos, 29, 29-51.
- Türker Küyel, M. (2017a). Değer ve Fârâbî. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 1-15.
- Türker Küyel, M. (2017b). Fârâbî’de Fizik Ötesi’nin Önemi ve Menşei. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 17-28.
- Türker Küyel, M. (2017c). İnsan Câmiasının Birliği ile Milletlerin Çokluğu Hakkında İlginç Bir Misil Olarak Fârâbî’nin Toplumla İlgili Felsefî Görüşleri. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 199-213.
- Türker Küyel, M. (2017d). Fârâbî’de Toplumdan Kaçış ve Topluma Dönüş Fikri. İslam Düşünürleri Fârâbî Prof. Dr. Mübahat Türker-Küyel Makaleleri-II. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi. 215-232.
- Uysal, E. (2004). Kindî ve Fârâbî’de Akıl ve Nefs Kavramlarının Ahlâkî İçeriği. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 13 (2), 141-156.
- Ülken, H. Z. (1983). İslâm Felsefesi Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ülken, H. Z. (2007). Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Walzer, R. (1957). Al-Fārābī's Theory of Prophecy and Divination. The Journal of Hellenic Studies, 77 (1), 142-148.
- Yıldırım, Ö. A. & B. Z. Kubilay (2020). Fârâbî’de Tümeller ve Faal Akıl’la İlişkisi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (49), 89-105.
| APA | Büyüközkara E, Karakuş R (2022). Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. , 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| Chicago | Büyüközkara Ender,Karakuş Rahmi Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. (2022): 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| MLA | Büyüközkara Ender,Karakuş Rahmi Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. , 2022, ss.47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| AMA | Büyüközkara E,Karakuş R Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. . 2022; 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| Vancouver | Büyüközkara E,Karakuş R Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. . 2022; 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| IEEE | Büyüközkara E,Karakuş R "Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl." , ss.47 - 76, 2022. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| ISNAD | Büyüközkara, Ender - Karakuş, Rahmi. "Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl". (2022), 47-76. https://doi.org/10.18491/beytulhikme.1696 |
| APA | Büyüközkara E, Karakuş R (2022). Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 12(1), 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| Chicago | Büyüközkara Ender,Karakuş Rahmi Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 12, no.1 (2022): 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| MLA | Büyüközkara Ender,Karakuş Rahmi Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, vol.12, no.1, 2022, ss.47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| AMA | Büyüközkara E,Karakuş R Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy. 2022; 12(1): 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| Vancouver | Büyüközkara E,Karakuş R Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl. Beytulhikme An International Journal of Philosophy. 2022; 12(1): 47 - 76. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| IEEE | Büyüközkara E,Karakuş R "Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl." Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 12, ss.47 - 76, 2022. 10.18491/beytulhikme.1696 |
| ISNAD | Büyüközkara, Ender - Karakuş, Rahmi. "Fârâbî’ye Göre İnsanın Akletmesi ve Faal Akıl". Beytulhikme An International Journal of Philosophy 12/1 (2022), 47-76. https://doi.org/10.18491/beytulhikme.1696 |
