Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 55 Sayfa Aralığı: 163 - 188 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.29288/ilted.854732 İndeks Tarihi: 06-01-2023

Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi

Öz:
Hristiyanların cevher anlayışlarından dolayı özellikle teslis bağlamındaki Hristiyanlık eleştirilerinde cevher-araz meselesi kelâmcılar tarafından işlenen önemli bir konudur. Hristiyan inançlarına yönelik eleştirilerde cevher-araz meselesini en yoğun işleyenlerden biri de Cüveynî’dir (öl. 478/1085). Bu çalış- mada Hristiyanlıkta Tanrı’ya cevher isminin verilmesi, teslis ve enkarnasyon fikirlerini eleştirmek için Cüveynî’nin cevher-araz konularıyla bağlantılı olarak geliştirdiği argümanlar ele alınmaktadır. Eleştiri- lerdeki bağlantıların görülebilmesi açısından gerekli yerlerde Cüveynî’nin cevher-araz anlayışına, be- nimsediği kozmolojik ilkelere yer verilmektedir. Çalışmamızın amacı kelâmda aslen vesâil hükmünde olan kozmolojik meselelerdeki kabullerin, İslâm’ı farklı din ve akımlara karşı savunma görevini üstle- nen kelâmcıların savunma yöntemlerini nasıl etkilediklerine, teolojik meselelere ne şekilde yansıdıkları- na Cüveynî özelinde dikkat çekecek bir örnek sunmaktır. Bu bağlamda Cüveynî’nin eleştirilerinin diğer mütekaddim dönem âlimlerinin eleştirileriyle ortak ve farklı yönlerinin ortaya konulması ve onun eleştiri yönteminin daha iyi anlaşılması için öncelikle Hristiyanların teslis anlayışı, teslis konusundaki ihtilafları ve Müslüman âlimlerin Hristiyanlık eleştirisinde temel aldığı konu ve yöntemlere kısaca değinilmekte ardından Cüveynî’nin eleştirileri ele alınmaktadır.
Anahtar Kelime: Cüveynî Teslis Hristiyanlık Cevher Araz

Juwaynī’s Critique of Christianity in the Context of His Understanding of Jawhar and ‘Arad

Öz:
The issue of jawhar and ‘arad (substance and accidents), which are discussed by the mutakallimūn (kalam scholars) while they criticize Christianity, especially in the context of the trinity, is important due to Christian’s understanding of jawhar. Juwaynī (d. 478/1085) is one of the scholars who discussed jawhar and ‘arad expansively while criticizing Christian beliefs. This article examines Juwaynī’s argu- ments about Christian creeds, such as naming God as a jawhar, trinity, and incarnation tenets. It fo- cuses on arguments which are related to jawhar and ‘arad. In order to make the connection between critiques more visible, the article also addresses Juwaynī’s understanding of jawhar and ‘arad, and the cosmological principles that he accepts. The main aim of the article is to give an example of how the cosmological principles of kalām affect mutakallimūn’s methods while they were defending Islam against other religions and doctrines, and how they reflect the theological issues in the case of Juwaynī. In this regard, the article discusses the concept of the trinity and the Christian conflicts about it. Then it handles the main topic and methods that Muslim scholars grounded on while they were criticizing Christianity. Finally, it discusses Juwaynī’s critiques against Christian beliefs. In this way, it aimed to reveal the similarities and differences between Juwaynī and other early period mutakallimūn’s critiques and to present a better understanding of Juwaynī’s criticizing method.
Anahtar Kelime: Juwaynī Trinity Christianity Jawhar ‘Arad

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aydın, Mehmet. “Hristiyanlıkta Teslis Doktrini ve Hristiyan İ’tizalleri”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi] 5 (1982), 141– 156.
  • Aydın, Mehmet. Müslümanların Hristiyanlığa Karşı Yazdığı Reddiyeler. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1989.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tahir b. Muhammed et-Temîmî. U ûlü’d-Dîn. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. Temhîdü’l- Evâ il ve Tel î ü’d-Delâ il. thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfe, 1987.
  • Bayrakdar, Mehmet. Bir Hristiyan Dogması Teslis. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2007.
  • Bulğen, Mehmet. “Kelâm İlminin Kozmolojik Boyutları ve Günümüz Kozmolojisi”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 39/2 (2010), 49–80.
  • Bulğen, Mehmet. “Klasik Dönem Kelâmında Dakīku’l-Kelâmın Yeri ve Rolü”. İslâm Araştırmaları Dergisi 33 (2015), 39–72.
  • Bulğen, Mehmet. “Klasik Dönem Kelâmında Dilin Gücü”. Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/1 (2019), 37–79.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. eş-Şâmil fî U ûli’d-Dîn. thk. Ali Sami en-Neşşâr vd. İskenderiye: Münşeetü’l-Maârif, 1969.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. eş-Şâmil fî U ûli’d-Dîn. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b.
  • Yûsuf. Kitâbü’l-İrşâd ilâ avâ ı i’l-Edille fî U ûli’l-İ ti ād. thk. Muhammed Yusuf Musa - Ali Abdülmunim Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
  • Dhanani, Alnoor. The Physical Theory of Kalam: Atoms, Space and Void in Basrian Mu‘tazili Cosmology. Leiden: E. J. Brill, 1994.
  • Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmâîl b. İshak. Kitâbü Ma ālâti’l-İslâmiyyîn ve’ tilâfi’l-Mu allîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1950.
  • Gürkan, Salime Leyla. “Dogmaya Karşı Akıl: Mâturîdî’nin Teslis İnancını Tenkidi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009), 63–85.
  • Gürkan, Salime Leyla. “Teslis”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/549– 552. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
  • Harman, Ömer Faruk. “İslâm-Hıristiyan Polemiği Açısından Gazzâlî ve Er- Reddü’l-Cemîl”. 900. Vefat Yılında İmâm Gazzâlî: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 131–158. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
  • İbn Fûrek, eş-Şeyh el-İmâm Ebî Bekr Muhammed b. el-Hasen. Mücerredü Ma ālâti’ş-Şey Ebi’l- asan el-Eş arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Maşrık, ts.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Fa l fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n- Ni al. thk. Muhammed İbrahim Nasr - Abdurrahman Umeyr. Beyrut: Dâru’l- Cîl, 1996.
  • İbn Metteveyh, Ebû Muhammed el-Hasan b. Ahmed. et-Te kire fî A kâmi’l- Cevâhir ve’l-A râż. thk. Daniel Gimaret. Kahire: Institut Français D’archéologie Orientale, 2009.
  • Kâbî, Ebü’l-Kâsım el-Belhî. Kitâbü’l-Ma âlât ve Ma’ahu Uyûnu’l-Mesâil ve’l- Cevâbât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: KURAMER, Amman: Dâru’l-Feth, 2018.
  • Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muġnî fî Ebvâbi’t-Tev îd ve’l- adl: el-Fıra u Ġayrü’l-İslâmiyye. thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. b.y.: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1965
  • Kaplan, İbrahim. İslâm’a Göre Hristiyanlık. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
  • Kuzgun, Şaban. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Hıristiyanlık ve Hıristiyanlar”. Asrımızda Hıristiyan-Müslüman Münasebetleri. 61–79. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
  • Lacguna, Catherine M. “Trinity”. The Encyclopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 14/9360-9364. New York: Thomson Gale, 2005.
  • Marulcu, Hasan Tevfik. İslâm Kelâmı Açısından Hristiyan Tanrı Tasavvuru. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tev îd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
  • Roberson, Ronald G. “Syriac Orthodox Church of Antioch”. Encyclopedia of Religion. ed. Lindsay Jones. 13/8938-8941. Detroit: Thomson Gale, 2005.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n- Ni al. thk. Emîr Ali Mehenâ - Ali Hasan Fâûr. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
  • Soyal, Fikret. İslâm Kelâmcılarına Göre Teslis. İstanbul: Fotografika Yayıncılık, 2011.
  • Tehânevî, Muhammed b. A‘lâ b. Ali. Keşşâfü I ılâ âti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. thk. Mevlevî Vecih Mehmed vd. Kalküta: Bengal Military Orphan Press, 1862.
  • Waardenburg, Jaques. “Teslis”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/548– 549. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
  • Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri: Müslüman-Hristiyan-Yahudi Kelâmı. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
APA Şeker Z (2021). Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. , 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
Chicago Şeker Zeynep Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. (2021): 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
MLA Şeker Zeynep Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. , 2021, ss.163 - 188. 10.29288/ilted.854732
AMA Şeker Z Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. . 2021; 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
Vancouver Şeker Z Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. . 2021; 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
IEEE Şeker Z "Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi." , ss.163 - 188, 2021. 10.29288/ilted.854732
ISNAD Şeker, Zeynep. "Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi". (2021), 163-188. https://doi.org/10.29288/ilted.854732
APA Şeker Z (2021). Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0(55), 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
Chicago Şeker Zeynep Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 0, no.55 (2021): 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
MLA Şeker Zeynep Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, vol.0, no.55, 2021, ss.163 - 188. 10.29288/ilted.854732
AMA Şeker Z Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 2021; 0(55): 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
Vancouver Şeker Z Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 2021; 0(55): 163 - 188. 10.29288/ilted.854732
IEEE Şeker Z "Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi." İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0, ss.163 - 188, 2021. 10.29288/ilted.854732
ISNAD Şeker, Zeynep. "Cüveynî’nin Cevher-Araz Anlayışı Bağlamında Hristiyanlık Eleştirisi". İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55 (2021), 163-188. https://doi.org/10.29288/ilted.854732