Yıl: 2023 Cilt: 39 Sayı: 39 Sayfa Aralığı: 56 - 81 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 26-10-2023

Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri

Öz:
XIII. asrın sonlarında Anadolu’nun ortasında Konya’da kurulan Mevlevîlik kısa sürede diğer Anadolu şehirlerine de yayılmıştır. Şiir, musiki ve sema ile bezenmiş tarikat anlayışı ile Mevlevîlik birer musiki ve sanat merkezi olan tekkeleriyle toplum her kesiminden rağbet görmüş ve XVI. yüzyılın ortalarında köylere kadar ulaşmıştır. Osmanlı sınırları içinde Mısır, Suriye, Irak ve Azerbaycan’dan Avrupa içlerinde Peçu’ya kadar Mevlevî zâviyeleri tesis etmiştir. Zamanla köylerden kasabalara oradan da şehirlere çekilen tarikat, Osmanlının siyasî, sosyal ve iktisadî alanda içine düştüğü sıkıntılardan etkilenmiş, XIX. yüzyıla gelindiğinde Mevlevîhânelerde ilimde, sanatta, musikide ve şiirde temayüz eden Mevlevîlerin sayısı azaltmıştır. Osmanlı Devleti yerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 1925 yılında tekkelerin kapatılması kararını almasıyla birlikte Türkiye Cumhuriyeti sınırlarındaki diğer dergâhlar gibi bütün Mevlevî tekkeleri de kapatılmıştır. Mevlânâ Dergâhı müzeye çevrilmiştir. Mevlevîhânelerin kapatılmasıyla buralardaki son şeyhlerin de görevleri sona ermiş, vakıfları ellerinden alınmış, sadece vefat edinceye kadar mevlevîhânelerin harem dairelerinde kalmalarına müsaade edilmiştir. Görevleri sona eren ve gelirlerini kaybeden Mevlevî şeyhlerinden bazıları çeşitli görevler alırken birçoğu farklı meşguliyetlerle maişetlerini kazanmaya çalışmışlardır. Biz bu makalede 1925 sonrası Mevlevî şeyhlerinin hayat hikâyelerini ortaya koymaya çalıştık.
Anahtar Kelime: Mevlevîlik Mevlevîhâne Mevlevî Şeyhleri

Mevlevî Sheikhs When Dervısh Lodges were Closed

Öz:
Founded in Konya in the middle of Anatolia at the end of the XIIIth century, The Mevlevî Order or Mawlawiyya soon spread to other Anatolian cities. Throughout history, Mawlawiyya has been in demand from all segments of society with its lodges, which are centres of music and art, with an understanding of the order adorned with poetry, music and sema and in the middle of the XVIth century, it reached the villages. Mevlevî lodges were established from Egypt, Syria, Iraq and Azerbaijan within the Ottoman borders to Peçu in Europe. In time, the order, which was drawn from villages to towns and then to cities, was affected by the political, social and economic troubles of the Ottoman Empire, and by the XIXth century, the number of Mawlawiyya who excelled in science, art, music and poetry in Mawlawi lodges decreased. When the Republic of Turkey, which replaced the Ottoman Empire, decided to close the dervish lodges in 1925, all Mevlevi dervish lodges were closed, as were all other dervish lodges within the borders of the Republic of Turkey. Mevlânâ Dervish Lodge was turned into a museum. With the closure of the Mevlevî dervish lodges, the last sheikhs in these dervish lodges were dismissed from their duties, their sources of income, their foundations, were taken away from them, and they were only allowed to stay in the harem apartments of the Mevlevî dervish lodges until they passed away. Some of the Mevlevî sheikhs, whose duties ended and who lost their income, took on various tasks, while many others tried to earn their livelihood through different occupations. In this article, we have been attempting to reveal the life stories of Mevlevî sheikhs after 1925.
Anahtar Kelime: Mawlawiyya Mevlevîhâne (Mawlawi Houses) Mawlawi Sheikh

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • 1300/1883 Konya Salnâmesi
  • 1313/1898 Konya Salnamesi
  • Abdülbâkî Nâsır Dede, Defter-i Dervişân II, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphânesi (İSAM), nr. 18112.
  • Adalıoğlu, H. H. & Arslan N. (2013). Bilecik Mevlevîhânesi=The Mavlavihana of Bilecik. Akademik İncelemeler Dergisi=Journal of Academic Inquiries. VIII, 1/305-319.
  • Agoston, G. (1988). Macaristan’da Mevlevîlik ve İslam Kültürü. I. Milletlerarası Mevlânâ Kongresi. (3-5 Mayıs 1987) Tebliğler, Konya.
  • Ahmet Eflâkî (1989). Menâkıbü’l-Ârifîn (Âriflerin Menkıbeleri). MEB. Yayınları. I-II
  • Ahmet Remzi (1329). Mir’at-ı Zeyni’l-Abidin. Kastamonu. 38-39.
  • Ahmet Rıfat (1300). Lügat-i Tarihiyye ve Coğrafya. İstanbul. VII. 41.
  • Ali Enverî (1309). Semâ‘hâne-i Edeb. Âlem Matbaası.
  • Alkan, M. & Yurtoğlu, G. (2018). Mevlevî Tarikatı’nın Rumeli’de Yayılması ve Mevlevîhâneler. Osmanlı Dönemi Balkanlar’da Kültürel ve Sosyal Hayat.
  • Anaç, E. (2013). Mevlevîlikle Hazreti Mevlânâ’nın Hakka Yürüyüşünden Evvel Tanışan Kent Tokat’ta Mevlevîlik Tarihi. Ulusal Sempozyum: Günümüzde Yurt İçi Mevlevîhânelerinin Durum ve Konumları. 183-192.
  • Atatürk, M. K. (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara: ATAM Yayınları.
  • Ateş, İ. (1992). Hz. Mevlânâ Dergâhı ile ilgili Vakıf ve Vakfiyeler. IX. Vakıf Haftası Kitabı. Ankara 1992. 29-31.
  • Aydın, B. (2003). Meclis-i Meşayıh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi . 28/247-248.
  • Babinger, F. & Köprülü, M.F. (2000). Anadolu’da İslâmiyet, (trc. Ragıb Hulusi), İstanbul.
  • Bayru, E. Ç. (2018). Evet Aşk Güzel Şeydir, Nefes Yayınları.
  • Bilgin, A. (1999). Osmanlı Siyasî Tarihinde Mevlevîler ve Sultan II. Abdülhamid ile İlişkilerine Dair Yeni Belgeler. Osmanlı: Siyaset. Ankara. II. 390.
  • Çelebi, C. (1988). Abdülhalîm Çelebi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi . İstanbul, 1/212.
  • Duru, M. C. (1952). Tarihi Sîmalardan Mevlevî, Kader Matbaası.
  • Erdoğan M. (2003). Meşrutiyetten Cumhuriyete Bir Mevlevî Şeyhi Abdülbaki Baykara Dede: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Şiirleri, Dergâh Yayınları.
  • Ergin, O. N. (1939). Meârif Tarihi. İstanbul.
  • Ergun, S.N. (1936). Türk Şairleri, İstanbul.
  • Ergun, S. N. (1943). Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul, I-II.
  • Evliyâ Çelebi, (1314). Seyahatnâme. Dersaadet İkdam Matbaası.
  • Evliyâ Çelebi (1985). Seyahatnâme. (Sadeleştiren, Mümin Çevik) Üçdal Neşriyat. I-X.
  • Ferîdüddin b. Ahmed-i Sipahsâlar (1977). Risâle-i Sipahsâlar (Mevlânâ ve Etrafındakiler), (trc. Tahsin Yazıcı), Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Gentizon, P. (1994). Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu. trc. Fethi Ülkü, Bilgi Yayınevi.
  • Gölpınarlı, A. (1963). Mevlevîlik Âdab ve Erkânı. İstanbul.
  • Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
  • Göyünç, N. (1984). Kalenderhane Camii. Tarih Dergisi. 34. 485-495.
  • Göyünç, N. (1991). Osmanlı Devleti’nde Mevlevîler. T.T.K. Belleten, LV/213.
  • Gülcan, D. A. (1975). Karaman Mevlevîhânesi, Mevlevîlik ve Karamanlı Mevlevîler. Karaman.
  • Gündüz, İ. (1983). Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. Seha Neşriyat.
  • Haksever, A. C. (2002). Son Dönem Osmanlı Mevlevîlerinden Ahmet Remzi Akyürek, Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Haksever, A. C. (2005). XX. Yüzyılda Üç Mevlevî Şeyhi: Veled Çelebi, Abdülbâkî Baykara, Ahmet Remzi Akyürek. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi., VI, 14 [Mevlânâ Özel Sayısı], 383-416.
  • Haksever, A. C. (2009). Osmanlı’nın Son Döneminde Islahat ve Tarikatlar: Bektaşilik ve Nakşibendilik Örneği. EKEV Akademi Dergisi. 13/38, 39-60.
  • Cinlioğlu, H. T. (1931). Osmanlılar Zamanında Tokat. Tokat.
  • Hüseyin bin İsmail Ayvansarayî (1281). Hadîkatü’l-Cevâmi, İstanbul.I-II.
  • Işın, E. (1995). Mevlevîliğin Osmanlı Modernleşmesindeki Yeri ve Şeyh Gâlib. Şeyh Gâlib Kitabı, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları.
  • Işın, E. & Tanman, B. Yenikapı Mevlevîhânesi, DBİA, VII, 480.
  • İnal, İ. M. K. (1970). Son Asır Türk Şairleri, İstanbul. I-XII.
  • İz, M. (1975). Yılların İzi, İrfan Yayınları.
  • Kâmil el-Bâlî el-Halebî el-Gazzî (1991). Nehrü’z-zeheb fî Târîhi Haleb. (thk. Şevki Şa‘s-Mahmud Fahûrî). (II. Baskı), Halep. I-IV.
  • Kara, İ. (2002). Meclis-i Meşayih, Ulema-Tarikat Münasebetleri ve İstanbul’da Şeyhlik Yapmış Beş Zatın Kendi Kaleminden Terceme-i Hali. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi. 1. 185-214.
  • Kara, M. (2002). Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri (1839-2000). Dergâh Yayınları.
  • Kara, M. (2013). Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zâviyeler. Dergâh Yayınları.
  • Kayaoğlu, İ. (2002). Anadolu’da İlk Mevlevîler. Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik. (Editör: Nuri Şimşekler). Konya 2002.
  • Kerametli, C. (1977). Galata Mevlevîhânesi Divan Edebiyatı Müzesi. İstanbul. Konya Mevlânâ Müzesi Arşivi (KMMA). Dosya No: 49/12, 49/13.
  • KMMA, Dosya No: 50/3, 50/21.
  • KMMA, Dosya No: 87/12, 87/19, 87/22, 87/37, 87/40, 87/47.
  • KMMA, Dosya No: 55/25, 55/27, 55/28.
  • KMMA, Dosya No: 65/7
  • KMMA, Dosya No: 68/13, 68/1-7, 68/32, 68/37, 68/44, 68/45, 68/9.
  • KMMA, Dosya No: 69/2, 69/26
  • KMMA, Dosya No: 70/3, 70/14, 70/36,70/41, 70/52, 70/55
  • KMMA, Dosya No: 74/1
  • KMMA, Dosya No: 95/1-5
  • KMMA, Zarf No: 47/20, 47/22
  • KMMA, Dosya No: 49/15
  • Köstüklü, N. (2002). Vatan Savunmasında Gönül Erleri: Mücâhidin-i Mevlevîyye Alayı. X. Milli Mevlâna Kongresi (Tebliğler).
  • Kurşun, Z. (2019). Şeyh Said. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek-2, 560-562.
  • Küçük, H. (2003). Selçuklulardan Günümüze Tasavvufi Açıdan Konya. Tarih Kültür Başkenti Konya. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Küçük, S. (2003). Mevlevîliğin Son Yüzyılı. Simurg Yayınları.
  • Küçük, S. (2005). Niğde Mevlevîhânesi ve Son Şeyhi Hüsâmeddin Dede, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. VI. 14 [Mevlânâ Özel Sayısı].
  • Küçük, S. (2013). Mevlevîlerde Çocuk Şeyhler ve Vekil Şeyhlik. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XVI. 27.95-119.
  • Kürkçüoğlu, A. C. (1996). Urfa Mevlevîhânesi. SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2. 303-310.
  • Mazıoğlu, H. (1987). Ahmed Remzi Akyürek ve Şiirleri, Ankara.
  • Mehmed Ziyâ. (1329). Merâkiz-i Mühimme-i Mevlevîyyeden Yenikapı Mevlevîhânesi. İstanbul.
  • Mehmed Ziyâ. (1928). İstanbul ve Boğaziçi. İstanbul.
  • Mehmed Ziyâ. (ty). Yenikapı Mevlevîhânesi (hzl. Yavuz Senem), Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Mehmet Tahir. (ty). Osmanlı Müellifleri (hzl. A.F. Yavuz-İ. Özen), I-III.
  • Müntehebât-ı Fahrî Post-nişin-i Mevlevîhâne-i Bahâriye Hüseyin Fahreddin el-Mevlevî (2010), Hazırlayanlar: Mehmet Akkuş-Abdülmecid İslamoğlu-Abdurrahman Adak, Mevlânâ Kültür ve Sanat Vakfı.
  • Nev’izâde Atâî (1268). Hadîkatü’l-hakâik fi Tekmiletü’ş-şekâik, İstanbul.
  • Ocak, A. Y. (1996). Türkiye Tarihinde Merkezi İktidar ve Mevlevîler (XIII-XVIII.Yüzyıllar) Meselesine Kısa Bir Bakış. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. II, 2,17-22.
  • Okay Atılgan, S. (2010). Dünden Bugüne Tokat Mevlevîhânesi, Dinî Araştırmalar. XIII, 47-68.
  • Osmanzade Hüseyin Vassaf. (2006), Sefine-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İstanbul Kitabevi. I-V.
  • Önder, M. (1992). Yüzyıllar Boyunca Mevlevîlik. Ankara.
  • Özemre, A. Y. (1997). Üsküdar’da Bir Attar Dükkanı. 2. Baskı. Kubbealtı Neşriyat.
  • Özönder, H. (1989). Konya Mevlânâ Dergâhı, Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Özönder, Ö. (1995). Mevlevîlik Tarîkatinın Türk-Sosyo Ekonomik Tarihindeki Yeri ve Önemi. Türkische Wirtschafts-und Sozialgeschichte (1071-1290), Akten Des IV. Internationalen Kongresses. 241-246.
  • Pakalın, M. Z. (1972). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. MEB Yayınları.
  • Resmî Gazete, 3.3.1924
  • Resmi Gazete, 4.4.1925
  • Resmi Gazete, 5.09.1925
  • Resmi Gazete, 13.12.1925
  • Sakıb Dede, (1283). Sefine-i Nefise-i Mevlevîyyân (Sefîne-i Mevlevîyye). Mısır. I-III.
  • Samiç, J. (1994). Le Tekke Mevlevî De Bembasa A Sarajevo. Osmanlı Araştırmaları. XIV. 162-163.
  • Sayar, A. G. (2012). Osmanlıdan Cumhuriyete Portre Denemeleri, Ötüken Neşriyat.
  • Seyyid Sahîh Ahmed Dede, Mecmuâtü’t-tevârihi’l-Mevlevîyye, Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, Kayıt no: 5446.
  • Şafak, Y. & Öz, Y. (2007). Feridun Nafiz Uzluk’a Gönderilen Mevlevî Mektupları. Tekin Kitabevi.
  • Şafak, Y. (2015). Mücâhidîn-i Mevlevîyye Kumandanı Veled Çelebi’den Anılar, Notlar, Şiirler, Konya.
  • Şafak, Y. (2008). Şahabettin Uzluk’un Notlarında Son Dönemde Yaşamış Konyalı Mevlevîler. Akademik Sayfalar (Merhaba Gazetesi eki). C.8, 8, Konya 12 Mart.
  • Şehsuvaroğlu, B.N. (1974). Halil Can. Hüsnühüt Matbaası.
  • Şeyhî Mehmed Efendi (1989). Şakâik-i Nûmaniyye ve Zeyilleri “Vekâyiü’l-Füdelâ”, (Nşr. Abdülkadir Özcan), İstanbul. Şimşek, S. (2006). Dünden Bugüne Edirne Mevlevîhânesi. Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyum Bildirileri, 733-751.
  • Tâhir’ül-Mevlevî (Olgun), (1995). Çilehâne Mektupları. Ankara.
  • Tanman, M. B. (1988). Âbid Çelebi Tekkesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara. I, 308.
  • Tanman, M. B. (1991). Âsitâne. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, III. 485.
  • Tanman, M. B. (1994). İstanbul Mevlevîhâneleri. Osmanlı Araştırmaları, sy. XIV. İstanbul.
  • Tanrıkorur, Ş. B. (1994). Tarihin Tahribi; Çorum Mevlevîhânesi. VII. Milli Mevlânâ Kongresi. (Tebliğler) 3-4 Mayıs 1993, 71-88.
  • Tanrıkorur, Ş. B. (1996). Gaziantep Mevlevîhânesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13, 475-477.
  • Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevlevîyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29.468-475.
  • TBMM Albümü (1920- 2010). İkinci Basım: Ankara Haziran 2010 I-II.
  • Tezeren, Z. (1983). Üstad Ahmed Remzi Akyürek, Erciyes Dergisi. Ağustos, 68, 6-14.
  • Top, H. H. (2007). Mevlevî Usûl ve Âdâbı. Ötüken Neşriyat.
  • Tuncer, O. C. (1996). Kilis Mevlevîhânesi. SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2. 259-260.
  • Uz, M. A. (1996). Saraybosna’da İsa Bey Mevlevîhânesi. SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2. 102.
  • Uzluk, Ş. (1946). Mevlânâ’nın Türbesi. Konya.
  • Uzluk, Ş. (1989). Galata Mevlevîhânesi ve Şeyh Ahmed Celaleddin Baykara Dede Efendi. III. Milli Mevlânâ Kongresi (Tebliğler), 12-14 Aralık 1988, Konya, s.298.
  • Uzluk, F. N. (1971). Mevlevî Hilâfetnâmeleri. Vakıflar Dergisi.9.383-400.
  • Ünver, A. S. (1964). Osmanlı İmparatorluğu Mevlevîhâneleri ve Son Şeyhleri, Mevlânâ Güldestesi.
  • Ünver, A.S. (1978). Beşiktaş-Çırağan Mevlevîhânesi Hakkında. Mevlânâ ve Yaşama Sevinci (hzl. Fevzi Halıcı), Ankara.
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Defter nu: 776, s. 232, sıra: 185.
  • Veled Çelebi (ty). Konya Vilayetinin Ahvâl-i Umumiyye-i Tarihiyyesi. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, ty., Hüdâyi Efendi 1159.
  • Yücel, E. (1979). Kasımpaşa Mevlevîhânesi, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. Aralık.
  • Yücel, E. (2015). Kasımpaşa Mevlevîhânesi, Arkeoloji ve Sanat=Journal of Archaeology & Art, 150, 207-216.
  • Zâkir Şükrü Efendi. (1981). İstanbul Tekkeleri Silsile-i Meşâyihi III. (nşr. Şinasi Akbatu). İslam Medeniyeti Dergisi. Haziran, V, 107.
APA Küçük S (2023). Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. , 56 - 81.
Chicago Küçük Sezai Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. (2023): 56 - 81.
MLA Küçük Sezai Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. , 2023, ss.56 - 81.
AMA Küçük S Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. . 2023; 56 - 81.
Vancouver Küçük S Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. . 2023; 56 - 81.
IEEE Küçük S "Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri." , ss.56 - 81, 2023.
ISNAD Küçük, Sezai. "Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri". (2023), 56-81.
APA Küçük S (2023). Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 39(39), 56 - 81.
Chicago Küçük Sezai Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 39, no.39 (2023): 56 - 81.
MLA Küçük Sezai Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, vol.39, no.39, 2023, ss.56 - 81.
AMA Küçük S Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2023; 39(39): 56 - 81.
Vancouver Küçük S Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2023; 39(39): 56 - 81.
IEEE Küçük S "Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri." TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 39, ss.56 - 81, 2023.
ISNAD Küçük, Sezai. "Tekkeler Kapatılınca Mevlevî Şeyhleri". TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 39/39 (2023), 56-81.