AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗

Yıl: 2019 Cilt: 11 Sayı: 6 Sayfa Aralığı: 2067 - 2085 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.9737/hist.2019.800 İndeks Tarihi: 04-11-2020

AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗

Öz:
XIX. yüzyılın başından itibaren birçok Hristiyan misyoner grubunun Osmanlı toprağında faaliyetgöstermeye başladığı görülmektedir. Bu gruplar içerisinde en faal olanı Amerikan Protestanmisyonerleriydi. 1810’lu yıllarda Amerika’nın en önemli misyoner teşkilatlarından biri olanAmerican Board of Commissioners for Foreign Missions'ın öncü misyonerlerinin Osmanlı toprağınaayak basmasıyla Protestanlığın tohumları atılmıştır. Adı "ABCFM" ya da "Board" şeklinde kısaltılanbu misyoner örgütü Amerika'daki misyoner örgütleri arasında en etkili ve önde gelenlerindendi.Board misyonerleri, Anadolu'yu tanıma turlarını müteakip, asıl faaliyet alanlarını belirleyip, bütünfaaliyetlerini Gregoryen Ermeniler üzerine yoğunlaştırmışlardı. Bunların çalışmaları neticesinde kısasürede Osmanlı toplumu içerisinde bir Protestan Ermeni cemaat oluştu. Bilhassa İngiliz veAmerikalıların baskısı neticesinde, bu cemaat 1850’de Sultan Abdülmecid tarafından verilen birfermanla resmen tanındı. Osmanlı ülkesinin birçok yerinde okul, kilise ve hastaneler kurarak faaliyetgösteren Board teşkilatının önem verdiği şehirlerden biri de Antep olmuştu. Misyoner merkezi olarakbelirledikleri Antep'te çok yoğun bir faaliyet içerisine giren misyonerler, okul, kolej ve hastanekurdular. Misyonerlerin Antep'teki bu çalışmaları şehrin misyonerler için örnek bir merkez olarakgörülmesini sağladı. Bu çalışmanın amacı, Protestan misyonerlerin Antep'teki teşkilatlanmasafhalarının başlangıcını, Board raporları, birinci el kaynaklar ve ilgili literatür üzerindendeğerlendirmek ve böylelikle Amerikan Board teşkilatının Osmanlı coğrafyasında teşkilatlanmayönteminin genel mantığını, kullandığı argümanlarıyla ortaya koymaktır.
Anahtar Kelime:

An Example of The Organization of American Protestan Missionaries in Anatolia: The Establishment of The Antep Mission (1848)

Öz:
From the beginning of the 19th century, Christian missionary groups began to seen in the Ottoman territory. The most active of these groups was American Protestant missionaries. When they set foot on the Ottoman land, so to speak, the seeds of Protestantism were laid by the pioneers of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, which was one of the America's most important missionary congregations. Abbreviated as ABCFM or BOARD, it was among the most influential and leading missionary organizations in America. Board missionaries, following their tours throughout Anatolia, determined their main fields of activity and concentrated all their activities on Gregorian Armenians. As a result of their endeavour, a Protestant Armenian community was formed within the Ottoman society in a fairly short period of time. Especially on the occasion of the pressure of the British and Americans, this congregation was officially recognized with an edict granted by Abdulmecid in 1850. Antep was one of the cities, the Board organization placed a particular importance, which engaged in establishing schools, churches and hospitals in various places of the Ottoman lands. The missionaries who designated Antep as the missionary centre and worked in intensively there, established school, college and hospital. The activities of missionaries in Antep made it to be recognized as an exemplary centre for missionaries. The main aim of this study is to evaluate the initial stage of Protestant missionaries in Antep through Board reports, primary sources and related literature, and thus to contribute to the understanding of organization method of the American Board in the Ottoman geography.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Arşiv Belgeleri
  • ABA002401856, "American Board of Commissioners for Foreign Missions / Selected reports and other records", How The Evangelical Movement Began in Aintab. Records of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, affiliates, and successor organizations. Turkey and the Balkans, 1825-1999. American Research Institute in Turkey, United Church of Christ, SALT Research.
  • Erişim Adresi: (https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/45348)
  • ABCFM. Reel. 504, Vol. 5, Sec. 1, Aintab: history of station through December 1856 (received 1892) 28b-28c.
  • Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, "Personnel records for Azariah Smith," American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library. Erişim Adresi: (http://www.dlir.org/archive/items/show/15604)
  • Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, "Personnel records for Henry J. Van Lennep," American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library. Erişim Adresi: (http://www.dlir.org/archive/items/show/15750)
  • Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, "Personnel records for Thomas P. Johnston," American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library. Erişim Adresi: (http://www.dlir.org/archive/items/show/13131)
  • Süreli Yayınlar
  • The Missionary Herald, "Visit of Messrs. Laura And Smith To Asheta and Julamerk", Vol. 41, April 1845, s. 116.
  • The Missionary Herald, “Journal of Mr. Van Lennep: Introductory Remarks – Aleppo - Aintab”, Vol. 43, August 1847, s. 266-272.
  • The Missionary Herald, “Smyrna: Letter From Mr. Johnston, August 21, 1847: State of Things at Aintab”, Vol. 43, August 1847, s. 406-407.
  • The Missionary Herald, “Recent Intelligence: Smyrna”, Vol. 43, December 1847, s. 421.
  • The Missionary Herald, “Recent Intelligence: Constantinople”, Vol. 44, April 1848, s. 141.
  • The Missionary Herald, “Aintab: Journal of Mr. Johnston”, Vol. 44, April 1848, s. 126.
  • The Missionary Herald, “Aintab: Journal of Mr. Johnston”, Vol. 44, April 1848, s. 126-137.
  • The Missionary Herald, “Syria: Journal of Mr. Johnston”, Vol. 44, January 1848, s. 18-23.
  • The Missionary Herald , “Aintab: Letter from Doct. Smith", Vol. 44, August 1848, s. 270-274.
  • Telif Eserler
  • ALAN, Gülbadi, "Amerikan Board Okulları ve Türk-Ermeni İlişkilerinde Oynadıkları Roller", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, Yıl: 2001, s. 153-182.
  • ALAN, Gülbadi, "Amerikan Board'ın (American Board of Commissioners For Foreign Misions) Karadeniz ve Çevresindeki Teşkilatlanması", Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı. 2, Bahar, Trabzon, 2007, s. 67-91.
  • American Board of Commissioners for Foreign Missions”, The Encyclopaedia of Missions, Edited by Rev. Edwin Munsell Bliss, Vol. II, New York, London:Funk & Wagnalls, 1891.
  • ARPEE, Leon, The Armenian Awakening, A History of Armenian Church 1820-1860, Chicago, The University of Chicago Press, 1909.
  • BABACAN, Hasan, Ermeni Meselesi: Tehcirmi Soy Kırım mı?, Öncü Yayyınları, Ankara 2015
  • BABACAN, Hasan, Ermeni Sorunu Üzerine Makaleler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları. Afyonkarahisar 2007.
  • BARLAS, Uğurol, Gaziantep Tıp Fakültesi Tarihi ve Azınlık Okulları, Karabük, 1971.
  • BARTLETT, S. C., Historical Sketch of the Missions of The American Board in Turkey, Boston, 1876.
  • BAŞAK, Tolga, İngiltere’nin Ermeni Politikası, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
  • BEDİR, Şener Faruk, "Reformasyon'dan Günümüze Avenjelik Hıristiyanlık", Birey ve Toplum, Cilt 3, Sayı 6, Güz 2013, s. 73-97.
  • DWIGHT, H. G. O., Christianity Revived in the East, New York: Baker and Scribner, 1850.
  • DOĞAN, Mehmet Ali, "Theses and Dissertation on the American Missionary Activities in the Middle East", International Journal of Turcologia, Vol. XII, No. 23, Spring, 2017, s. 151-164.
  • ERDOĞAN, Dilşen İnce, "Amerikalı Protestan Misyonerlerinin Raporlarında İzmir İstasyonu'nun Kuruluşu ve Faaliyetleri", Karadeniz Araştırmaları, Sayı 33, Bahar 2012, s. 97-108.
  • FENSHAM, Florence A., Mary I, Lyman H. B. Humphrey, A Modern Crusade in The Turkish Empire, Chicago 1908.
  • GÜLLÜ, Ramazan Erhan, "Amerikan Board Misyonerlerinin Antep'teki Faaliyetleri ve Antep Amerikan Koleji", Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, İstanbul Üniversitesi Yayını, Sayı. 16, 2009, s. 129-175.
  • GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Antep Ermenileri (Sosyal-Siyasi ve Kültürel Hayat), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2010.
  • INCREASE, N. Tarbox, Missionary Patriots, Memoirs of James H. Schneider and Edward M. Schneider, Boston, 1867.
  • İSKEFİYELİ, Zeynep, "Amerika'da Büyük Uyanış ve Amerikan Board (ABCFM) Misyoner Teşkilatı'nın Kuruluşu", 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (UBAK), Bildiri Tam Metin Kitabı, Sosyal Bilimler 5, ed. Sinem Yıldırımalp, Yalova, 2019, s. 15-31.
  • Journal of A Deputation Sent To The East By The Committee of The Malta Protestant College in 1849, Part. 2, London 1849.
  • KILIÇ, Davut, “Osmanlı Ermenileri Arasında Katolik Kilisesi’nin Kuruluş Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, Ermeni Özel Sayısı II, Mart-Nisan 2001, sayı: 38, s. 726-734.
  • KOCABAŞOĞLU, Uygur, Anadolu’daki Amerika-Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
  • KUŞ, Ayşegül, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Amerikalı Misyoner H. J. Van Lennep’in Tokat İzlenimleri, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Journal of Social Sciences, Sayı: 52, Haziran, 2014, s. 125-139.
  • Osmanlı'da İki Amerikalı Misyoner, Levi Parsons ve Pliny Fisk'in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları, Hazırlayan Ayşe Aksu, Dergah Yayınları, İstanbul, 2015.
  • ÖKE, Mim Kemal, Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu, İrfan Yayıncılık, İstanbul, 2003, s. 120.
  • PAMUKCİYAN, Kevork, Biyografileriyle Ermeniler, Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar IV, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2003.
  • Report of the American Board of Commissioners for Foreign Missions Presented at the Fortieth Annual Meeting Held in Pittsfield, Massachusetts, Sep. 11-14, 18 49, Boston: Press of T. V. Marvin, 24 Congress Street, 1849, s. 113.
  • SALT, Jeremy, Imperialism, Evangelism and the Ottoman Armenians 1878-1896, Frank Cass & CO. London, 1993.
  • SARIYILDIZ, Gülden, "Osmanlı Devleti'nde Protestan Ermeni Milleti ve Kilisesi'nin Tanınması", Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları-İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, Sayı: 2, İstanbul, 2002, s. 249-267.
  • SEZER, Ayten, "Osmanlı'dan Cumhuriyete Misyonerlerin Türkiye'deki Eğitim ve Kültür Faaliyetleri", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara Ekim 1999, s. 169-183.
  • SIEVEKING, I. Giberne, Memoir And Letters of Francis W. Newman, London, 1909.
  • ŞAHİN, Gürsoy, “Amerikalı Bir Misyonerin XIX. Yüzyılın Ortalarında Türk-Ermeni Kültürel İlişkileri ile İlgili İzlenimleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. VII, Sayı: 1, Haziran, 2005, s. 208-239.
  • ŞAHİN, Recep, Tarih Boyuncu Türk İdarelerinin Ermeni Politikaları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1988.
  • TEMİZER, Abidin, “Van’da Amerikan Board Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Amerikan Hastanesi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), II/2, 2013, 169-204.2
  • YETKİNER, Cemal, "İstanbul'da Bir Cemaatin Doğuşu: William Goodell ve Amerikan Protestan Misyonu", Akademik Orta Doğu, Cilt. 3, Sayı 1, 2008, s. 133-164.
  • YILDIRIM, Mehmet Ali, XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Ayntab Kazasında Ermeni Milliyetçiliği ve Amerikalı Misyonerler, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, Yay. Haz. Metin Hülagü vd. cilt. 3, Erciyes Uni. Yayınları, Kayseri, 2009, s. 53-54.
  • YILDIZ, Özgür, Anadolu'da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2015.
  • YILMAZ, Durmuş, Fransa’nın Türkiye Ermenilerini Katolikleştirme Siyaseti, Konya: S.Ü. Vakfı Yayınları, 2001.
APA yavuz f (2019). AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. , 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
Chicago yavuz fikrettin AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. (2019): 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
MLA yavuz fikrettin AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. , 2019, ss.2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
AMA yavuz f AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. . 2019; 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
Vancouver yavuz f AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. . 2019; 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
IEEE yavuz f "AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗." , ss.2067 - 2085, 2019. 10.9737/hist.2019.800
ISNAD yavuz, fikrettin. "AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗". (2019), 2067-2085. https://doi.org/10.9737/hist.2019.800
APA yavuz f (2019). AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. History Studies, 11(6), 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
Chicago yavuz fikrettin AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. History Studies 11, no.6 (2019): 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
MLA yavuz fikrettin AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. History Studies, vol.11, no.6, 2019, ss.2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
AMA yavuz f AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. History Studies. 2019; 11(6): 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
Vancouver yavuz f AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗. History Studies. 2019; 11(6): 2067 - 2085. 10.9737/hist.2019.800
IEEE yavuz f "AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗." History Studies, 11, ss.2067 - 2085, 2019. 10.9737/hist.2019.800
ISNAD yavuz, fikrettin. "AMERİKAN PROTESTAN MİSYONERLİĞİ'NİN ANADOLU'DA TEŞKİLATLANMASINA BİR ÖRNEK: ANTEP MİSYONU'NUN KURULUŞU (1848) ∗". History Studies 11/6 (2019), 2067-2085. https://doi.org/10.9737/hist.2019.800