TY  - JOUR
TI  - Hanefî Usul Düşüncesinin Temellendirilmesinde Sahâbe Uygulamasının Rolü: Serahsî Örneği
AB  - Usul-i fıkıh ilminde zikredilen görüşler yanında bu görüşler için sunulan deliller de önemli bir konuma sahiptir. Bu sebeple usul âlimleri zikrettikleri usulî kaideye en açık ve kesin şekilde delalet eden delilleri serdetmeye gayret etmişler, bu katî delilleri desteklemek amacıyla delaleti daha alt seviyede olan delillere de başvurmuşlardır. Usul eserlerinde edille-i şerʿiyye kapsamında zikredilen; üzerinde ittifak edilen ve ihtilaf edilen delillere bu bağlamda çokça başvurulmuştur. Ancak usul eserlerinde edille-i şerʿiyye içerisinde zikredilmemekle birlikte kendisiyle istidlalde bulunulan bir delil daha dikkat çekmektedir; sahâbe uygulaması. Bu çalışmada sahâbe uygulaması tabiriyle, sahâbenin tamamının veya bazılarının usulî bir konu hakkındaki tutumları/kabulleri kastedilmektedir. Bu tarif ile sahâbe ameli, sahâbî kavli, Medine ehlinin ameli ve sahâbe icması kavramlarından ayrılmaktadır. Nitekim sahâbî kavli daha ziyade füru-i fıkıh alanında hüküm verilirken kendisiyle istidlal edilen, muvafık ya da muhalifi bilinmeyen tek sahâbîden nakledilen sözü ifade etmektedir. Sahâbe uygulaması kavramı ise usulî bir meselede sahâbenin takındığı tavrı ifade etmekte olup ayrıca tek bir sahâbînin sözü olma ve muvafık ve muhalifi bilinmeme şartlarını taşımamaktadır. Sahâbe uygulaması herhangi bir bölge sınırlamasını ihtiva etmemesi ve usulî meselelerle ilgili olması açısından Medine ehlinin amelinden de ayrılmaktadır. Benzer şekilde sahâbe uygulaması, sahâbe icması ile de ayrışmaktadır. Nitekim sahâbe icmasında tüm sahâbenin şerʿî bir hüküm üzerindeki ittifakı kastedilmekteyken sahâbe amelinde sahâbenin tamamı dikkate alınabildiği gibi sahâbenin usulî bir konudaki bireysel tavırları da yeterli olabilmektedir. Ayrıca sahâbe icmasında da odak noktası genellikle üzerinde ittifak edilen şerʿî ferʿî mesele olmaktayken sahâbe amelinde odak noktası sahâbenin tavrıdır. Bununla birlikte sahâbe ameli kavramı sahâbî kavli ve sahâbe icması kavramlarından tamamen kopuk olmayıp bu kavramların kesiştikleri noktalar da olabilmektedir. Sahâbenin bireysel ya da icma yoluyla usulî bir konuda sergiledikleri sözlü-fiilî tavırlar da bu çalışmada kullandığımız sahâbe ameli kavramına dâhil olmaktadır. Hanefî usul düşüncesinde sahâbe uygulamalarının pek çok usulî ilke ve prensibin dayanağı olarak takdim edildiği görülür. Zira sahâbe, nassların ilk uygulayıcıları ve fıkıh geleneğinin ilk başlatıcıları olarak önemli bir konuma sahiptir. Bu konumlarından dolayı da usûlî prensiplerin tespitinde sahâbenin naslara yaklaşım tarzları ve karşılaşılan meseleleri çözüm yöntemleri usulcüler tarafından önemsenmiştir. Kitâb ve Sünnet nassları birer metin olmaları yönüyle tevil ve tahsis ihtimaline açık iken bilhassa sahâbenin genelinin bu nassların anlaşılması ve yorumlanmasında takip ettikleri yöntem ve uygulamaların bu ihtimallere kapalı olması sebebiyle pek çok usûlî ilkenin ispatında sahâbe ameline vurgu yapılmıştır. Bu çalışmada sahâbe uygulamasının Hanefî usulüne etkisi, Serahsî’nin (öl. 483/1090) Uṣûl’ü çerçevesinde ele alınmış; gerek sahâbenin tamamının gerekse sahâbeden belirli kişilerin uygulamalarından yola çıkılarak mezhebin usulî görüşlerinin ne şekilde temellendirildiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun için çalışma iki genel başlıkta planlanmıştır. İlk olarak sahâbe ve sahâbe uygulaması kavramları üzerinde durularak kavramsal çerçeve ortaya konulmuştur. Ardından sahâbe uygulamasıyla istidlal edilen usulî meseleler ele alınmıştır. Çalışmada yalnızca usulî prensiplerin istidlâlinde kullanılan sahâbe uygulamalarına yer verilmiş; istidlâle konu olmayan sahâbe fiilleri, icmaları ve kavilleri kapsam dışında tutulmuştur. Çalışmamızda Serahsî’nin sahâbe uygulamasına atıf yaparak usulî prensiplerini temellendirdiği meseleler; Kitab, Sünnet, icma, kıyas, nesih ve lafızlar başlıkları altında ele alınmış ve bu meseleler istidlal edilen uygulamalar eşliğinde açıklanmıştır. Örneklerin çok olduğu durumlarda temsil kabiliyeti yüksek örnekler üzerinde durulmuş; diğer meselelere yalnızca atıf yapılmıştır. Çalışmanın sonuç kısmında çalışma neticesinde varılan sonuçlara ve konuya dair değerlendirmelere yer verilmiştir.
AU  - ÜNVER, AHMET NUMAN
DO  - 10.18505/cuid.880702
PY  - 2021
JO  - Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
VL  - 25
IS  - 3
SN  - 2528-9861
SP  - 1359
EP  - 1379
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/483780
ER  -