Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân
Yıl: 2022 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 100 - 108 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.48120/oad.1083681 İndeks Tarihi: 29-07-2022
Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân
Öz: Hûzistân, eskiçağlardan beri stratejik konumu dolayısıyla siyasî, iktisadî ve askerî öneme sahiptir. Abbâsî Halifesi Mansûr tarafından Bağdat’ın kurulmasından sonra bölgenin siyasî ve iktisadî öneminin azalmasına rağmen askerî önemi devam etmiştir. Hilâfet merkezine yakınlığı nedeniyle askerî önemini muhafaza eden bölge özellikle Selçuklular devrinde saltanat iddiasında bulunan melikler tarafından askerî üs olarak kullanılmıştır. Tuğrul Bey zamanında Selçuklu hâkimiyetine geçen Hûzistân, Büyük Selçuklular devrinde askerî iktâ olarak Hezâresb’e verilmiştir. Onun ölümünden sonra Melikşah devrinde Emîr Porsuk ve oğulları Hûzistân’a hâkim olmuştur. Bu çalışma, iki başlık altında incelenmiştir. İlk olarak Büyük Selçuklu Devleti sultanı Melikşah’ın vefatından sonra saltanat mücadelesine girişen Berkyaruk ve Muhammed Tapar arasındaki mücadelede Hûzistân’ın önemine değinilecektir. Bunun yanında Porsukoğullarının bu süreçte Selçuklu meliklerine karşı izlediği politika değerlendirilecektir. Çalışmanın ikinci kısmında ise başkenti ele geçirmek isteyen Irak Selçuklu Devleti meliklerinin saltanat iddiası sürecinde Hûzistân’ın askerî önemi üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelime: Military Base of Saldjūkids: Khūzistān
Öz: Khūzistān was political, economic and military importance since ancient times due to its strategic location. After the establishment of Baghdad by the Abbasid Caliph al-Mansur, the military importance of the region continued although the decrease in its political and economic importance. The region, which preserved its military importance due to its vicinage to the center of the caliphate, was used as a military base, especially during the Saldjūkid era, by the maliks who claimed the reign. Khūzistān, which came under the rule of the Saldjūkid during the reign of Toghril (I) Beg, was given to Hezaresb as a military iqta’ during the reign of the Great Saldjūkids. After the death of Hezaresb, Amir Bursuk and his sons took over the Khūzistān during the reign of Malik-S̲h̲āh. This study is examined in two parts. Firstly, the importance of Khūzistān in the struggle between Berkyārūk and Muhammad Tapar, who embarked on the struggle for the reign after the death of Malik-S̲h̲āh, the sultan of the Great Saldjūkid State, will be mentioned. Moreover, the policy of the sons of Bursuk against the Saldjūkid maliks in this process will be evaluated. In the second part of the study, the military importance of Khūzistān in the process of claiming the reign of the Iraqi Saldjūkid State maliks who want to seize the capital will be emphasized.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yayınları, C. I, Ankara 1945.
- Alyârî, Hüseyin, Azerbaycan Atabegleri (İldenizoğulları) 1146-1225, Basılmamış Doktora Tezi, İÜEF, İstanbul 1966.
- Ayan, Ergin, “Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun Dağılma Sürecinde Hûzistân Avşarları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Merkezi, C. IV, sy. 18, (ss. 183-195).
- Bezer, Gülay Öğün, “Terken Hatun”, DİA, C. XL, İstanbul 2011, (s. 510).
- Bezer, Gülay Öğün, “İldeniz Şemseddin” DİA, C. XXII, İstanbul 2000, (ss. 81-82).
- Bilge, Mustafa L., “Askerimükrem”, DİA, C. III, İstanbul 1991, (ss. 493-494).
- Bilgiç, Emine, “Pers Kralı I. Şapur’un Roma İmparatoru Valerianus’u Esir Alması”, MJH, C. II/2, 25-34.
- Bündârî, Zübdetü’n-nusra ve nuhbetü’l-usra, çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 1999.
- Bünyadov, Ziya, Azerbaycan Atabeyler Dövleti (1136-1225-ci iller), Şarq-Garp, Bakü 2007.
- Ebü’l-Fidâ, Ebü’l-Fidâ Coğrafyası, çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2017.
- Hamdullāh Müstevfî, Nüzhetü’l-kulûb, nşr. Muhammed Debir Siyâkî, Ketâbhâne-i Tâhûrî, Tahran 1336 hş.
- Hamdullāh Müstevfî, Târîh-i güzîde, nşr. Abdülhüseyin Nevâî, Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran 1364 hş.
- Hasan, H. İbrahim, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, çev. İsmail Yiğit v.dğr., C. V, Kayıhan Yayınevi, İstanbul 1985.
- Hemedâni, Tekmiletü târîhî’t-Taberî, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, (Taberî, Tarih içinde), C. XI, Beyrut t.y.
- Hudûdü’l-âlem mine’l-meşrikile’l-mağrib, çev. Murat Ağarı, Kitabevi, İstanbul 2008.
- el-Hüseynî, Ahbârü’d-devleti’s-selcukiyye, çev. Necati Lugal, TTK Yayınları, Ankara 1999.
- İbnü’l-Belhî, Fârsnâme, nşr. G. le Strange-R. A. Nicholson, Esâtîr, Tahran 1384 hş.
- İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, C. XV, nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
- İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh, çev. Abdülkerim Özaydın, C. VIII, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
- İbn Haldûn, Kitâbü’l-iber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber, C. V, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1979.
- İbn Havkal, 10. Asırda İslâm Coğrafyası, çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2017.
- İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem, çev. Kıvameddin Burslan, TTK Yayınları, Ankara 2016.
- İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, C. XII, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 2000.
- İstahrî, Ülkelerin Yolları, çev. Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2015.
- Kaya Tan, Pınar, “Câmiʻu’t-Tevârîh’te Selçuklu Devlet Adamları Hakkındaki Şiirler”,Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, sy. XV/I, (ss. 49-57).
- Kaya Tan, Pınar, “Irak Selçuklu, Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Üçgeninde Kudretli Hille Emîri: Dübeys B. Sadaka”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, sy. 16, (ss. 225-249).
- Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Çizgi Kitabevi, Konya, 2001.
- Kesik, Muharrem, Selçukluların Muhteşem Sultanı Melikşah, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2021.
- Lambton, A.K.S., “Aspect of Saljuq-Ghuzz Settlement in Persia”, İslamic Civilisation 950-1150, ed. D.S. Richards, London, 1973, (ss. 105- 125).
- Mîrhând, Ravzatu’s-safâ (Tabaka-i Selçûkiyye), (Çev. Erkan Göksu), TTK Yayınları, Ankara, 2015.
- Merçil, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, C. VI, İstanbul, 1992, (ss. 496-500).
- Merçil, Erdoğan, “İldenizliler (Azerbaycan Atabegleri)”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C. VIII, İstanbul, 1988, (ss. 81-110).
- Mücmelü’t-tevârîh ve’l-kısas, (Nşr. Muhammed Ramazânî), Tahran, 1939.
- Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), TTK Yayınları, Ankara, 1990.
- Özaydın, Abdülkerim, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104), İÜEF Yayınları, İstanbul, 2001.
- Özaydın, Abdülkerim, “Berîdîler”, DİA, C. V, İstanbul, 1992, (ss. 501-502).
- Özaydın, Abdülkerim, “Berkyaruk”, DİA, C. V, İstanbul, 1992, (ss. 514-516).
- Abdülkerim Özaydın, “Dübeys b. Sadaka”, DİA, C. X, İstanbul, 1994, (s. 14).
- Özaydın, Abdülkerim, “Sencer”, DİA, C. XXXVI, İstanbul, 2009, (ss. 507-511).
- Özaydın, Abdülkerim, “Müeyyidülmülk”, DİA, C. XXXI, Ankara, 2020, (ss. 490-491).
- Özaydın, Abdülkerim, “Büyük Selçuklular’ın Hizmetinde Bir Aile: Porsukoğulları”, Tarih Dergisi, sy, 71, (ss. 91-113).
- Özgüdenli, Osman Gazi, Selçuklular, C. I, İSAM Yayınları, İstanbul, 2013.
- Öztürk, Murat, Irak Selçuklu Devleti Atabegleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2019.
- Piyadeoğlu, Cihan, “Büyük Selçuklu Devleti Emîri Atabeg Çavlı Sakavu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 38, İstanbul, 2003, (ss. 37-59).
- Râvendî, Râhatü’s-südûr ve ayetü’s-sürûr, (Çev. Ahmed Ateş), C. I-II, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
- Reşîdü’ddîn Fazlullâh, Cami’ü’t-tevârîh (Zikr-i târih-i âl-i selçuk), (Çev. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2014.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mirʾâtü’z-zamân fî târîhi’l-aʿyân, C. XVII, (Thk. Muhammed Enes el-Hin, İbrahim Zeybek), Dımaşk, 1434.
- Şükürov, Qiyas, “Hûzistân Avşar Emiri Şumle ve Ahfadı”, Tarih Dergisi, sy. 48, (ss. 1-15).
- Şükürov, Qiyas, “Şümle”, DİA, EK-2, Ankara, 2019, (ss. 565-566).
- Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2010.
- Türkoğlu, Esra, Büyük Selçuklu Devlet Adamı Müstevfi Mecdü’l-Mülk, Hayatı ve Faaliyetleri (1049-1099), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
- Uslu, Recep, “Cündişâpûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. VIII, İstanbul, 1993, (ss. 117-118).
- Vassâf, Tahrîr-i târîh-i vassâf, (Nşr. Abdülmuhammed Ayetî), Bünyâd-ı Ferheng-i İrân, Tahran, 1346.
- Yâkūt el-Hamevî, Mu‘cemü’l-büldân, C. II-III, Dâru Sâdır, Beyrut, 1977.
- Yıldız, Hakkı Dursun, “Ali b. Muhammed ez-Zencî”, DİA, İstanbul, 1989, C. II, (ss. 413-414).
- Zahîru’ddîn Nîşâbûrî, Selçuknâme, (Çev. Ayşe Gül Fidan), Kopernik Kitap, İstanbul, 2018.
- Zerkûb-i Şîrâzî, Şîrâznâme, (Nşr. İsmâil Vâiz Cevâdî), Çâphâne-yi Dâverpenâh, Tahran, 1350 hş
| APA | BATIR İ, EFE Y (2022). Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. , 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| Chicago | BATIR İSMET BURAK,EFE YEŞİLDURAK Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. (2022): 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| MLA | BATIR İSMET BURAK,EFE YEŞİLDURAK Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. , 2022, ss.100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| AMA | BATIR İ,EFE Y Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. . 2022; 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| Vancouver | BATIR İ,EFE Y Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. . 2022; 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| IEEE | BATIR İ,EFE Y "Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân." , ss.100 - 108, 2022. 10.48120/oad.1083681 |
| ISNAD | BATIR, İSMET BURAK - EFE, YEŞİLDURAK. "Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân". (2022), 100-108. https://doi.org/10.48120/oad.1083681 |
| APA | BATIR İ, EFE Y (2022). Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 5(1), 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| Chicago | BATIR İSMET BURAK,EFE YEŞİLDURAK Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 5, no.1 (2022): 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| MLA | BATIR İSMET BURAK,EFE YEŞİLDURAK Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, vol.5, no.1, 2022, ss.100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| AMA | BATIR İ,EFE Y Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi. 2022; 5(1): 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| Vancouver | BATIR İ,EFE Y Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi. 2022; 5(1): 100 - 108. 10.48120/oad.1083681 |
| IEEE | BATIR İ,EFE Y "Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân." Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 5, ss.100 - 108, 2022. 10.48120/oad.1083681 |
| ISNAD | BATIR, İSMET BURAK - EFE, YEŞİLDURAK. "Selçukluların Askerî Üssü: Hûzistân". Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 5/1 (2022), 100-108. https://doi.org/10.48120/oad.1083681 |
