Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar
Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 129 - 156 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18403/emakalat.1076509 İndeks Tarihi: 21-09-2022
Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar
Öz: Bu çalışma erken döneme ait olduğu iddia edilen Ümmü’l-Kitâb adlı eserin menşei ile ilgili tartışmaları konu al-maktadır. Amacımız bu eser hakkında çalışmalar yapmış olan araştırmacıla-rın tespitlerini ortaya koymak ve bu eserin kime ait olabileceği üzerine bir çözüm önerisi sunmaktır. Her bir araştırmacının farklı bir sonuca var-ması Ümmü’l-Kitâb’ın aidiyetinin be-lirlenmesi konusunun ne kadar zor ol-duğunu göstermektedir. Bunun bir se-bebi, Ümmü’l-Kitâb’ın bulunduğu 19. yüzyıla kadar hiçbir kaynakta bu esere ne bir atfın, ne de bundan bahseden herhangi bir bilginin mevcut olmama-sıdır. Diğer sebep de Ümmü’l-Kitâb’ın içerik olarak bir bütünlük arz etmeme-sidir. Menşei ve hangi dönemde ka-leme alındığını ortaya koyabilmek için kitabın içinde bize aktarılan bilgiler çerçevesinde bir kanaat bildirmekten başka bir yol kalmamaktadır. Maka-lede araştırmacıların Ümmü’l-Kitâb’ın menşei ile alakalı vardıkları farklı so-nuçlar ela alınıp analiz edildikten sonra bu hususta kendi kanaatimiz dile getirilmiştir. Bununla birlikte tüm muğlaklığa rağmen, Ümmü’l-Kitâb’ın Gnostik karakteri ve Gulât-ı Şia ile ili-şiklisi göz ardı edilmemelidir.
Anahtar Kelime: Debates on the Sectarian Affiliation of Umm al-Kitab as a Gnostic Text
Öz: This study deals with the discussions about the origin of the work called Üm-mü'l-Kitâb, which is claimed to belong to the early period. Our aim is to reveal the findings of the researchers who have worked on this work and to offer a solu-tion proposal on who this work may be-long to. The fact that each researcher comes to a different conclusion shows how difficult it is to determine the be-longing of Umm al-Kitab. One reason for this is that until the 19th century, when Umm al-Kitab was found, there was ne-ither a reference to this work nor any in-formation mentioning it. The other rea-son is that Umm al-Kitab does not pre-sent a wholeness in terms of content. In order to reveal the origin and the period in which it was written, there is no other way but to express an opinion within the framework of the information conve-yed to us in the book. In the article, after the different conclusions reached by the researchers regarding the origin of Umm al-Kitâb were analyzed, our opi-nion on this issue has been expressed. However, despite all the ambiguity, the Gnostic character of Umm al-Kitab and its relationship with the Extremist Shia should not be ignored.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Anthony, Sean W. “The Legend of Abdallah ibn Saba and the Date of Umm al-Kitab”. 21, 1, 1–30. JRAS. Series 3. (2011).
- Aminrazavi, Mehdi. “Umm al-kitāb”. An Anthology of Philosophy in Persia. ed. Seyyed Hossein Nasr with Mehdi Aminrazavi. London- New York: I. B. Tauris Publishers, 2008. 16-34.
- Asheh, Roha. Zebân-i Fârîsi (Pehlevî): Düstûr-i Zebâni, Vâjehsâzi ve Vâç Şinâsi. çev. Meryem Taçbakış- Büzürgmehr Logmân. Tahran: Kitâb-i Seda, 1399.
- Bausani, Alessandro. Religion in Iran From Zoroaster to Baha’ullah. çev. J. M. Marchesi. New York: Bibliotheca Persica Press, 2000. Bull. del’Académie des Sciences de Russie, 359-386. 1917.
- Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. 2 Cilt. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
- Daftary, Farhad. İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri. çev. Erdal Toprak. Ankara: Doruk Yayınları, 2002.
- el-Eş’arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâil. Makâlatu’l-İslamiyyîn ve’ihtilâfu’l-Musallîn. thk. Hellmut Ritter. Beyrut: 2005.
- Filippani-Ronconi, Pio. Ummu’l-Kitāb. Napoli: Istituto Universitario Orientale, 1966.
- Halm, Heinz. Die Islamische Gnosis. Zürich und München: Artemis Verlag, 1982.
- Halm, Heinz. “Das “Buch der Schatten” Die Mufaddal-Tradition der Gulat und die Ursprünge des Nusairiertums”. 58/1: 15-86. Der Islam(1981).
- Ivanow, Wladimir. “Notes sur l’Ummu’l-Kitâb des Ismaéliens de l’Asie Centrale”. REI 6 (1932), 419-481.
- Ivanow, Wladimir. A Guide to Ismaili Literature. London: Royal Asiatic Society, 1933.
- Ivanow, Wladimir. “Ummu’l-Kitāb”.23/1-2: 1-132.Der Islam (1936).
- Ivanow, Wladimir. Studies in Early Persian Ismailism. Leiden: E. J. Brill, 1948.
- Ivanow, Wladimir. Brief Survey of the Evolution of Ismailism. Leiden: E. J. Brill, 1952.
- Jackson, A. V. Williams. Researches in Manichaesim with Special Re-ference to the Turfan Fragments. New York: Columbia University Press, 1932.
- el-Kummî, Sa’d b. Abdillâh el-Eş’arî- Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî. Şiî Fırkalar: Kitâbu’l-Makâlâtve’l-Fırak/ Fıraku’ş-Şia. çev. Hasan Onat- Sabri Hizmetli- Sönmez Kutlu- Ramazan Şimşek. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
- Madelung, Wilferd. “Ummu’l-Kitāb”. Oriens (1976). 25/26: 352-358.
- Massignon, Louis. “Die Ursprünge und Die Bedeutung Des Gnosti-zismus im Islam”. 53-77. Eranos Jahrbuch. Zürich: Rhein Verlag, 1938.
- Öz, Mustafa. “Ivanow, Wladimir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik-lopedisi. 23: 487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Emîr Ali Muhannâ- Ali Hasan Fâ’ûr. Beyrut: 1993.
- et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağ-dâdî. Câmiʿu’l-Beyân ‘an Te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Mahmûd M. Şâkir- Ahmed M. Şâkir. Kahire: 1955. 1969.
- Tan, Muzaffer. Haşşâşîliğin Tarihsel Arka Planı İsmâili Davet Yapılan-ması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
- Tan, Muzaffer. “Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Faklılaşma-lar”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2012) 17:2, 111-145.
- “The Mother of Books Umm al-Kitâb”. 18-34. Ismaili Thought in The Classical Age. çev. Latimah Parvin Peerwani. ed. S. H. Nasr- M. Aminrazavi. London- New York: I. B. Tauris, 2008.
- Tijdens, E. F. “Der Mythologisch-Gnostische Hintergrund des Umm al-Kitāb”. Acta Iranica (1977), 7: 241-526.
- Ümmü’l-Kitâb. 125-198. çev. Heinz Halm. Zürich und München: Ar-temis Verlag, 1982.
- Van Ess, Josef. “Ummuʾl-Kitāb”, Der Islam (1970), 46: 95–100.
| APA | Koçak Y (2022). Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. , 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| Chicago | Koçak Yusuf Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. (2022): 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| MLA | Koçak Yusuf Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. , 2022, ss.129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| AMA | Koçak Y Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. . 2022; 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| Vancouver | Koçak Y Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. . 2022; 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| IEEE | Koçak Y "Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar." , ss.129 - 156, 2022. 10.18403/emakalat.1076509 |
| ISNAD | Koçak, Yusuf. "Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar". (2022), 129-156. https://doi.org/10.18403/emakalat.1076509 |
| APA | Koçak Y (2022). Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 15(1), 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| Chicago | Koçak Yusuf Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 15, no.1 (2022): 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| MLA | Koçak Yusuf Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, vol.15, no.1, 2022, ss.129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| AMA | Koçak Y Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2022; 15(1): 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| Vancouver | Koçak Y Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2022; 15(1): 129 - 156. 10.18403/emakalat.1076509 |
| IEEE | Koçak Y "Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar." EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 15, ss.129 - 156, 2022. 10.18403/emakalat.1076509 |
| ISNAD | Koçak, Yusuf. "Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar". EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 15/1 (2022), 129-156. https://doi.org/10.18403/emakalat.1076509 |
