Yıl: 2022 Cilt: 10 Sayı: 31 Sayfa Aralığı: 26 - 40 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 11-10-2022

1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI

Öz:
Birinci Dünya Harbi sırasında savaşan ülkelerde iktisadi, askerî, insani ve maddi kayıplar meydana gelmiştir. Savaş sırasında söz konusu kayıpları karşılamak için Rus Çar'ı II. Nikola 1916 yılında gayr-i Rus ahaliden özellikle Türkistan'dan 250.000 amele alınmasını emreder. Bu emre itaat etmeyen Türkistan Türklüğü Rus sömürge düzenine karşı başkaldırır. Halk, Ceditçi aydın ve din adamlarının teşvikiyle "Merdikârlar İsyanı/Ameleler İsyanı" adıyla millî bir isyan hareketi başlatırlar. Çar ordusu bu isyanı kanlı bir şekilde bastırarak binlerce Türkistanlıyı katleder. Yine binlercesi ya hapsedilir yahut Sibirya'ya sürgüne gönderilir. Onbinlerce insan da, vatanını bırakıp Doğu Türkistan'a hicret etmek zorunda kalır. Bu sistematik baskıların sonucunda halk ezilerek itaat altına alınır. 1916 yılında Türkistanlılar tarafından gerçekleştirilen isyanla ilgili Özbek edebiyatında ve halk edebiyatında birçok şiir meydana gelmiştir. Diğer Ceditçi şairler gibi Abdullah Avlânî de, bu konuda "Merdikârlâr Aşulesi/Ameleler Türküsü" adlı manzum eserini kaleme almıştır. Eserde, cephe gerisinde çalıştırılmak için gönderilmek üzere olan bir amelenin aile fertleri ile karşılıklı vedalaşması terennüm edilmektedir. Dolayısıyla vedalaşma diyalog şeklinde olup aile fertlerinin sıkıntılı, hüzün dolu hayatları, başlarına gelen musibet ve onları birbirinden ayıran “zalim feleğe/Çarlık Rusya” isyan ve nefret dile getirilmektedir. Dolayısıyla söz konusu eser, Bolşevik İhtilâli'ne yol açan sosyal ve siyasi hadiseleri yansıtan şiirleri ihtiva etmesi bakımından önem taşımaktadır.
Anahtar Kelime: Abdullah Avlânî Çarlık Rusyası Birinci Dünya Harbi 1916 İsyanı

THE REFLECTION OF TURKESTAN INDEPENDENCE REVOLT THAT OCCURRED IN 1916 ON THE POEMS OF THE JADIDIST POET ABDULLAH AVLÂNÎ

Öz:
In countries that fought during World War I economic, military, humanitarian and material losses have occurred. In 1916, to compensate for the losses at issue during the war, Russian Tsar Nikola II ordered to take 250.000 people from non-Russian people, especially from Turkestan. Turkestan Turks, who did not obey this order, revolted against the Russian colonial order. The people started a national revolt with the encouragement of Jadidist intellectuals and clergy under the name of "Merdikârlar Revolt/Ameleler Revolt". The Tsarist army suppressed the rebellion in a bloody way, killed thousands of Turkestanies. Thousands are either imprisoned or exiled to Siberia. Tens of thousands of people have to migrate to East Turkestan. As a result of these systematic pressures, the people were crushed and obeyed. Many poems have been written in Uzbek literature and folk literature about the rebellion carried out by the Turkistanis in 1916. Many Jaditist poets produced works related to this rebellion. Like other Jadidist poets, Abdullah Avlânî wrote his poetic work "Merdikarlar Aşulesi/Ameleler Türküsü" on this subject. In the work, it is chanted that a worker who is about to be sent to work behind the front says goodbye to his family members. Therefore, the farewell is in the form of a dialogue, and the distressed and sad lives of the family members, the misfortune that befell them, and the rebellion and hatred against the "cruel fate/Tsarist Russia" that separates them from each other are expressed. Therefore, the work at issue has importance in that it contains poems reflecting the social and political events that led to the Bolshevik Revolution.
Anahtar Kelime: Abdullah Avlânî Tsarist Russia World War I The Rebellion of 1916

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Allworth, E. 1964. Uzbek Literary Politics. London, The Hague, Paris: Mouton & Co
  • Avlânî, A. 1917. Merdikârlar Aşulesi-Edebiyât Mecmû‘asınıng 6. cüzi, 1. tabı. Taşkent: Rt. G. H. Arifdjanov
  • Bademci, A. 2008. 1917-1934 Türkistan Millî İstiklâl Hareketi-Korbaşılar ve Enver Paşa (I). İstanbul: Ötüken Yayınevi
  • Devellioğlu, F. 2008. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları
  • Komisyon. 2000. O’zbekistonning Yangi Tarihi-Turkiston Chor Rossiyasi Mustamlakachiligi Davrida. Toshkent: Sharq Naşriyotı
  • Komisyon. 2000-2005. O’zbekiston Milliy Entsiklopediyasi. Toshkent: Davlat Ilmiy Nashriyoti
  • Komisyon. 2006-2008. O’zbek Tilining Izohli Lug’ati. Toshkent: O’zbekiston Milliy Entsiklopediyasi Davlat Nashriyoti
  • Kösoğlu, N. 2008. Şehit Enver Paşa. İstanbul: Ötüken Neşriyatı
  • Qosimov, B. 1979. Abdulla Avloniy-Toshkent Tongi. Toshkent: G’ofur G’ulom Nashriyoti
  • Qosimov, B. 1998. Istiqlol Qaxramonlari-Abdulla Avloniy Tanlangan Esarlar I. Toshkent: Ma’naviyat Nashriyoti
  • Qosimov, B., vd. 2004. Milliy Uyg’onish Davri O’zbek Adabiyoti. Toshkent: Ma’naviyat Nashriyoti
  • Sodiqov, H. & Jo’rayev, N. 2011. O’zbekiston Tarixi-Turkiston Chorizm Mustamlakaçiligi Davrida (I). Toshkent: Sharq Naşriyoti
  • Togan, A. Z. V. 1942-1947. Bugünkü Türk İli Türkistan ve Yakın Tarihi. İstanbul: Arkadaş İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri
  • Türkistanî, M. 1979. Türkistan Faciası. Medine: Mataba‘-i Reşid
  • Usmonov, Q & Sodiqov, M. 2010. Özbekistan Tarihi. Toshkent: Sharq Naşriyoti
  • Wheeler, G. 1964/1965. The Modern History of Soviet Central Asia. New-York/USA, Great Britain: Frederick A. Praeger, Inc. Publishers.
APA halmet m (2022). 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. , 26 - 40.
Chicago halmet murad 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. (2022): 26 - 40.
MLA halmet murad 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. , 2022, ss.26 - 40.
AMA halmet m 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. . 2022; 26 - 40.
Vancouver halmet m 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. . 2022; 26 - 40.
IEEE halmet m "1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI." , ss.26 - 40, 2022.
ISNAD halmet, murad. "1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI". (2022), 26-40.
APA halmet m (2022). 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(31), 26 - 40.
Chicago halmet murad 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 10, no.31 (2022): 26 - 40.
MLA halmet murad 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.10, no.31, 2022, ss.26 - 40.
AMA halmet m 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2022; 10(31): 26 - 40.
Vancouver halmet m 1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2022; 10(31): 26 - 40.
IEEE halmet m "1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10, ss.26 - 40, 2022.
ISNAD halmet, murad. "1916 YILINDA YAŞANAN TÜRKİSTAN BAĞIMSIZLIK İSYANI’NIN CEDİTÇİ ŞAİR ABDULLAH AVLÂNÎ’NİN ŞİİRLERİNE YANSIMASI". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 10/31 (2022), 26-40.