İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE  KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR

Mehmet Barutçu, Arş. Gör.

İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR

Arş. Gör. Mehmet Barutçu (Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, İslam Hukuku Ana Bilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online)

31 5

Yıl: 2022 Cilt: 2 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 209 - 233 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 24-04-2023

İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR

Öz:

İslam hukukunda hakkın kötüye kullanılması yasağı, doğrudan bir norm tarafından düzenlenmiş olma-makla beraber İslam hukukçularının içtihatları neticesinde İslam hukukunun kaynaklarından hükümler çıkarı-larak tatbik edilmiştir. Bazı ilk dönem hukukçuları arasında hakkın bir kayıt ile sınırlanmaması gerektiği belirtil-mişse de genel kabul gören ve uygulamada tatbik edilen hakkın kötüye kullanılabileceği ve buna binaen de hakkın kullanımının sınırlanması gerektiğidir. Bu makalede İslam hukukunda hakkın kötüye kullanılmasından bahsedebilmek için gerekli olan unsur-lar ve hakkın kötüye kullanılmış sayıldığı durumlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla fetva kitapları, mah-keme kararları, fıkıh metinleri ve şerhleri ile beraber modern dönemde bu konuyu ele alan eserlerden faydala-nılmıştır. Tespit edilen verilerin mukayesesi için yer yer dipnotlarda Türk hukuk doktrininde belirtilen görüşlere temas edilmiştir. İnceleme nihayetinde, hakkın kötüye kullanılması yasağından bahsedebilmek için meşru bir hakkın var-lığı, zarar kastı ve gerçekleşmiş veya gerçekleşmesi muhakkak olan bir zarar tehlikesinin olması gerektiği neticesine varılmıştır. Hakkın konulduğu gayenin dışında kullanılması, menfaatler veya zararlar arası açık orantısızlığın olması, kamuya dönük bir zararın varlığı ve fahiş zararın mevcudiyeti durumlarında ise hakkın kötüye kullanılmış sayıldığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelime: İslam Hukuku Hak Hakkın Kötüye Kullanılması Mecelle Zarar

ELEMENTS OF THE PROHIBITION OF ABUSE OF RIGHT IN ISLAMIC LAW AND SITUATIONS IN WHICH RIGHT IS CONSIDERED ABUSE

Öz:

Although the prohibition of abuse of right in Islamic law is not regulated by a direct norm, it has been implemented by extracting provisions from the sources of Islamic law as a result of the jurisprudence of Islamic jurists. Although it is stated among some early period lawyers that the right should not be limited with any reservations, the right that is accepted and applied can be abused and accordingly the use of the right should be limited. In this article, it has been tried to determine the elements necessary to be able to talk about the abuse of the right by Islamic jurists and the situations where the right is considered abused. For this purpose, together with fatwa books, court decisions, fiqh texts and annotations, works dealing with this subject in the modern period were used. For the comparison of the determined data, the opinions expressed in the Turkish legal doctrine have been touched on in the footnotes. As a result of the examination, in order to be able to talk about the abuse of the right, there must be a legitimate right, intent to harm, and a risk of harm that has occurred or is certain to occur; It has been conclu-ded that the right is abused in cases where the right is used out of its intended purpose, there is a clear dispro-portion between the benefits or damages, there is a harm to the public and there is exorbitant damage.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akipek, Jale G., Turgut Akıntürk ve Derya Ateş Karaman. Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku. İstanbul: Beta, 2013.
Ali Haydar Efendi. Dürerü'l-hükkâm Şerhu Mecelleti'l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2002.
Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usulü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
———. "Kıyas." TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002.
Arsebük, Esat. Medeni Hukuk. Ankara: Ankara Hukuk Fakültesi Neşriyatı, 1938.
Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukukunda Teassuf ve Hükümlere Etkisi”. EKAV Akademi Dergisi, Sayı 67 (Yıl 2016): 205-35.
Aynî, Bedreddin. El-Binâye Şerhu'l-Hidâye. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2000.
Bardakoğlu, Ali. "Hak". TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1997.
———. "İstihsan". TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2001.
Barlas, Nâmi. "Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağının Alman Medeni Kanunundaki Düzen- leme Tarzı Ve Eleştirisi". İÜHFM Cilt 55 Sayı 3 (1997): 191-208.
Ceride-i İlmiye Fetvaları. Hazırlayan: İsmail Cebeci. İstanbul: Klasik, 2009. "Diyanet İşleri Başkanlığı Kuran-ı Kerim". https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/236/229-ayet-tefsiri.
Dural, Mustafa ve Suat Sarı. Türk Özel Hukuku Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2020.
ed-Düreynî, Fethi. Nazariyyetu’t-teassüf fi’s-timali’l-hak fi’l-fıkhi’l-islami. Beyrut: Müessesetu’r-risale, 1988.
el-Muhasini, Muhammed Said. Şerhu Mecelleti'l-Ahkami'l-Adliyye. Dımeşk: Matbaatu't-terakki, 1927.
es-Seyyid Ahmed Efendi ve es-Seyyid Hafız Mehmed bin Ahmed el-Gedûsi, Neticetü'l-fetava -Şeyhülislam Fetva- ları-.
Hacak, Hasan. "İslam Hukukunun Klasik Kaynakların Hak Kavramının Analizi". Doktora Tezi, Marmara Üniver- sitesi, 2000.
Haskefî, Alâüddîn. Ed-Dürrü'l-Muhtâr. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2002.
https://maqam.najah.edu/judgments/3318/ Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
https://maqam.najah.edu/judgments/5311/ erişim tarihi: 21 Mart 2022.
İbânî, Zeyd ve Muhammed Selâme Sencelfi. Şerhu Mürşidi'l-hayrân ilâ-marifeti Ahvâli'l-insân fi'l-muâmeleti'ş- şeriyye alâ-mezhebi Ebî Hanifete'n-Numân Mülâimen li-sâiri'l-ektâri'l-İslâmiyye. Bağdad: Matbaatü'l- maârif, 1955.
İbni Âbidin, Muhammed Emin bin Ömer bin Abdulaziz. Reddü'l-muhtar alâ-Dürri'l-muhtar. Beyrut: Daru'l-fikir, 1992.
İbni Mâze, Ebu'l-meali Burhanuddin. El-Muhitu'l-Burhanî Fî’l-fıkhi'n-Numânî. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2004.
İlmi Heyet. Mevsûatü't-Tefsîri'l-Me'sûr. Beyrut: Daru İbni Hazm, 2017.
Kadri Paşa. el-Ahkâmu’ş-şeriyye fî-ahvâli’ş-şahsiyye. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2007.
Kâsânî, Ebû Bekir bin Mesud. Bedaiu's-senai fi-tertibi'ş-şerai. Hazırlayan: Ali Muhammed Muavvaz ve Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2002.
Köse, Saffet. İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması. İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV, 1997.
Kudûrî, Ahmed bin Muhammed Ebu'l-hüseyn. Muhtasaru'l-Kudûrî. Beyrut: Dâru'l-beşâiri'l-islâmiyye, 2014.
Maşalı, Münteha Dikmen. "İslam Hukukunda Hakkın Suistimali." Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.
Merğınânî, Ebu'l-Hasen Burhanuddin. el-Hidâye fî-şerhi'l-Bidâye. Beyrut: Dâru İhyâi't-turâsi'l-arabî, ts.
Mütercim Asım Efendi. Kâmusu'l-muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
Nesefî, Ebü'l-Berekât Hâfızüddîn ʿAbdullah bin Ahmed bin Mahmûd. Kenzû'd-Dekâik. Beyrut: Dâru'l-beşâiri'l- islâmiyye, 2011.
Oğuzman, M. Kemal, ve Nâmi Barlas. Medeni Hukuk Giriş Kaynaklar Temel Kavramlar. İstanbul: Vedat Kitap- çılık, 2016.
Riccobono, Salvatore. "Roma Doktrininde Hakkın Suiistimali Nazariyesi". Çeviren: Ziya Umur. İÜHFM Cilt 22 Sayı 1-4 (1956): 350-97.
Saymen, Ferit Hakkı. "Akid Yapmak Hakkının Suiistimali". İÜHFM Cilt 7 Sayı 2-3 (1941): 541-63.
———. "Mukayeseli Hukuk Bakımından Hakkın Suiistimali". İÜHFM Cilt 12 Sayı 4 (1946): 1129-51.
———. "Hakkının Suiistimalinin Müeyyidesi". İÜHFM Cilt 11 Sayı: 1-2 (1945): 311-27.
———. "Akdi Feshetmek Hakkının Suiistimali". Adliye Ceridesi 33 Sayı 7 (1942): 879-902.
Serahsi, Muhammed bin Ahmed bin Ebu Sehl Şemsu'l-eʾimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru'l-marife, 1993.
Süleyman Hasbî Efendi. Tafsîl li-tavzîhi'l-kavâidi'l-fıkhiyyeti ve’l-usûliyyeti fî-evveli Mecelleti'l-Ahkâmi'l-Adliyye. İstanbul: Matbaa-yı Osmanî, H. 1299.
Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Çeviren: İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
Şevkânî, Muhammed bin Ali Fethu'l-Kadîr. Dımeşk: Dâru'l-kelimi't-tayyib, 1998.
Şeyhülislam Feyzullah Efendi. Fetâvâ-yı Feyziye. İstanbul: Klasik, 2009.
Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi. Behcetü'l-fetâvâ. İstanbul: Klasik, 2011.
Trablusî, Burhanuddin İbrahim bin Musa. el-İs'âf fî-ahkâmi'l-evkâf. Amman: Merkezü Envâri'l-ulemâ, 2020.
Umur, Ziya. “Roma Hukukunda Hakkın Suiistimali”. İÜHFM Özel Sayı: Ord. Prof. Tahir Taner’e Armağan (1956): 557-67.
Uyar, Talih. “Yargıtay Kararlarında “Dürüstlük Kuralı” ve “Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Prof.Dr. Seyfullah Edis'e Armağan (2000): 439-467. https://hu- kuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2020/01/T.Uyar-3.pdf.
Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet. Türk Medeni Hukuku Başlangıç ve Şahsın Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1951.
Zerka, Ahmed bin Muhammed. Şerhu'l-kavaidi'l-fıkhiyye. Dımeşk: Daru'l-kalem, 1989.
Zeylâî, Osman bin Ali Fahruddin. Tebyînü'l-Hakâik Fi-Şerhi Kenzi'd-Dekâik. Kahire: Bulak, H.1313.
Zuhayli, Vehbe. el-Kavaidu'l-fıkhiyye ve Tatbikatuha fi'l-mezahibi'l-erbea. Dımeşk: Daru'l-fikr, 2006.
———. Nazarriyyetu'd-damân. Beyrut: Dâru'l-fikir, 2012.

APA	Mehmet Barutçu A (2022). İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. , 209 - 233.
Chicago	Mehmet Barutçu Arş. Gör. İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. (2022): 209 - 233.
MLA	Mehmet Barutçu Arş. Gör. İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. , 2022, ss.209 - 233.
AMA	Mehmet Barutçu A İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. . 2022; 209 - 233.
Vancouver	Mehmet Barutçu A İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. . 2022; 209 - 233.
IEEE	Mehmet Barutçu A "İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR." , ss.209 - 233, 2022.
ISNAD	Mehmet Barutçu, Arş. Gör.. "İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR". (2022), 209-233.

APA	Mehmet Barutçu A (2022). İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online), 2(1), 209 - 233.
Chicago	Mehmet Barutçu Arş. Gör. İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online) 2, no.1 (2022): 209 - 233.
MLA	Mehmet Barutçu Arş. Gör. İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online), vol.2, no.1, 2022, ss.209 - 233.
AMA	Mehmet Barutçu A İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online). 2022; 2(1): 209 - 233.
Vancouver	Mehmet Barutçu A İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR. Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online). 2022; 2(1): 209 - 233.
IEEE	Mehmet Barutçu A "İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR." Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online), 2, ss.209 - 233, 2022.
ISNAD	Mehmet Barutçu, Arş. Gör.. "İSLAM HUKUKUNDA HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ UNSURLARI VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANIMI OLARAK KABUL EDİLEN DURUMLAR". Kırıkkale Hukuk Mecmuası (Online) 2/1 (2022), 209-233.