DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ
Yıl: 2022 Cilt: 12 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1638 - 1652 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.30783/nevsosbilen.1128442 İndeks Tarihi: 07-12-2022
DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ
Öz: Bu çalışma 16. yüzyıl sonu ve 17. yüzyıl başlarının göz ardı edilmiş vezirlerinden biri olan Halil Paşa’nın kariyerini ele almaktadır. Halil Paşa, III. Murad ve III. Mehmed dönemlerinde iktidara en yakın devlet adamlarından olmasına rağmen hayatına ve kariyerine odaklanan bir çalışma bulunmamaktadır. Halil Paşa, III. Murad döneminde vezaret rütbesine ve hanedan damatlığına ulaşmış; III. Mehmed’in saltanatında kapudan paşa ve sadaret kaymakamlığı makamlarında bulunmuş ve Valide Sultan konumuyla büyük güce ulaşan Safiye Sultan’a en yakın vezirlerden biri olmuştur. Halil Paşa, her ne kadar ilk bakışta istikrarlı bir kariyer sürdürmüş gibi gözükse de Osmanlı siyasi ve askeri düzenindeki problemler yüzünden geldiği makamlarda tutunamamış ve başarılı bir kariyer görüntüsü çizmekten uzak kalmıştır. Bu makale, Halil Paşa’nın kariyerinin ana hatlarını, yaşadığı kritik değişim zamanlarını ve bu süreç içerisinde oynadığı önemli rolleri izleyerek tarihsel bir değerlendirmesini sunmak ve tarih yazımının ilgi göstermediği bu paşayı nispeten belirsiz bir figür olmaktan kurtarmayı amaçlamaktadır.
Anahtar Kelime: DAMAD HALIL PASHA (d. 1603): THE LIFE AND CAREER OF A “MODERATE” OTTOMAN PASHA
Öz: This study deals with the career of Halil Pasha, one of the unjustly neglected viziers of the late 16th and early 17th centuries. Although Halil Pasha was one of the closest statesmen to the sources of power during the reigns of Murad III and Mehmed III, there is no dedicated study focusing on his life and career. Halil Pasha reached the rank of vizier and became the damad of the Ottoman dynasty during the reign of Murad III; held the positions of kapudan pasha and sadaret kaymakamı during the reign of Mehmed III and became one of the closest viziers to Safiye Sultan, who had reached great power with her position as Valide Sultan during the reign of his son, Mehmed III. Although Halil Pasha seems to have pursued a stable career at first glance, he could not hold his positions due to the problems in the Ottoman political and military order and remained far from drawing a completely successful career image. This study is intended to present a historical evaluation of the main outlines of Halil Pasha’s career by focusing on the critical times of change he experienced and the important roles he played in the Ottoman polity, and thus to save him from being a relatively obscure figure, to whom the historiography did not pay due attention.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AGS, E, K1676; 1158; 1094; 1095; 1345; 1346; 1349; 1350.
- ASVe, SDC, 37; 38; 40; 41; 47.
- BOA, [Mühimme Defteri] MD. 64.
- BOA, [Bâb-ı Âsafî Ruûs Kalemi Defterleri] A.RSK.d 1471.
- BOA, A.RSK.d 1472.
- BOA, A.RSK.d 1473.
- BOA, [Kamil Kepeci] KK.d 252.
- BOA, [Kamil Kepeci] KK.d 253.
- BOA, Evkaf Harameyn Muhasebesi Defterleri] EV.HMH.d 39.
- Seyyid Lokmân, Tomar-ı Hümâyun, TSMK A. 3599.
- Alberi, E. (Ed.) (1855). Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, Serie III, Relazioni di Constantinopoli (cilt. III), Società Editrice Fiorentina.
- Atçıl, Z. (2021). Osmanlı Hanedanının Evlilik Politikaları ve Mihrimah Sultan’ın Evliliği. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (34), 1-26.
- Aycibin, Z. (2007). Katib Çelebi, Fezleke, Tahlil ve Metin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
- Aydın, B. & Günalan, R. (2011). Ruus Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Teşkilatı ve Gelişimi. Osmanlı Araştırmaları, (38), 27-160.
- Aykut, N. (1993). İbrahim Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. VIII, 440-441.
- Barkey, K. (1994). Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. Cornell University Press.
- Bašagić, S. (1900). Kratka uputa u prošlost Bosne i Hercegovine (1463-1850). Vlastita Naklada.
- Bayramoğlu, Ö. (2018). 73 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (277-433) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bitlis Eren Üniversitesi.
- Bekar, C. (2022). “The Ottoman Revolution of 1661: The Reconfiguration of Political Power under Mehmed IV and Köprülü Grand Viziers”, Journal of Early Modern History, doi.org/10.1163/15700658-bja10052, 1-30.
- Biščević, V. (2006). Bosanski namjesnici Osmanskog doba: 1463-1878. Connectum.
- Bostan, İ. (2001). Kapudan Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXIV, 354-355.
- Börekçi, G. (2021). On the Power, Political Career and Patronage Networks of the Ottoman Royal Favourites (Late Sixteenth and Early Seventeenth Centuries). M. Baramova, G. Boykov & I. Parvev (Ed.), Social Networking in South-Eastern Europe: 15th-19th Century içinde (ss. 17-61). LIT Verlag.
- Börekçi, G. (2010). Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmed I and His Immediate Predecessors [Yayımlanmamış doktora tezi]. The Ohio State University. Burian, O. (Ed.) (1952). The Report of Lello, Third English Ambassador to the Sublime Porte. Türk Tarih Kurumu.
- Çerçi, F. (1996). Künhü’l-ahbar’a göre II. Selim, III. Murad, III. Mehmed Devirleri ve Âlî’nin Tarihçiliği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi.
- Çiçek, F. (2011). 69 Nolu Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (sayfa:169-336) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
- Çiçek, F. A. (1999). 1592 tarihli Şam Eyaleti Muhasebe İcmal Defteri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
- Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (cilt. III). Türkiye Yayınevi.
- Darling, L. T. (2014). Nasihatnameler, İcmal Defterleri, and the Timar-Holding Ottoman Elite in the Late Sixteenth Century. Osmanlı Araştırmaları, (43), 193-226.
- Emecen, F. (2003). III. Mehmed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVIII, 409-410.
- Erol, R., Kılıç, H. ve Akman M. (Haz.) (2011). İstanbul Kadı Sicilleri: Rumeli Sadareti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil (H. 1002-1003/M. 1594-1595). İSAM.
- Fleischer, C. H. (1986). Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Âli (1541 -1600). Princeton University Press.
- Griswold, W. J. (1983). The Great Anatolian Rebellion 1591-1611. Klaus Schwarz Verlag.
- Imber, C. (2002). The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power. Palgrave Macmillan.
- İpşirli, M. (1995). Ferhad Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XII, 383-384.
- Kafadar, C. (1986). When Coins Turned into Drops of Dew and Bankers Became Robbers of Shadows: The Boundaries of Ottoman Economic Imagination at the End of the Sixteenth Century [Yayımlanmamış doktora tezi]. McGill University.
- Karaca, M. (2000). 68 Numaralı Mühimme Defteri: Tasnif-Transkripsiyon [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
- Koyuncu, A. (2017). Kavânîn-i Yeniçeriyân ve Bosnalı Müslüman Çocuklarının Devşirilmesi Meselesinin Tenkidi. A. Koyuncu (Ed.), Uluslararası Balkan Tarihi ve Kültürü Sempozyumu içinde (ss. 193-233). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
- Lubenau, R. (2012). Reinhold Lubenau Seyahatnamesi: Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589 (cilt I) (T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
- Mehmed Süreyyâ (1996). Sicill- i Osmânî (cilt II) (N. Akbayar, Haz.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Ménage, V. L. (1966). Seven Ottoman Documents from the Reign of Mehemmed II. S. M. Stern (Ed.), Documents From Islamic Chanceries içinde (ss. 81-118). Bruno Cassirer.
- Metin, M. (2006). Peçevi Tarihi Edisyon Kritiği Bağdat Nüshası (284-317) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Naima Mustafa Efendi (2007). Tarih-i Na’ima (cilt I) (M. İpşirli, Haz.). Türk Tarih Kurumu.
- Ocakaçan, L. K. (2015). Cigalazade Yusuf Sinan Pasha. Mediterranea ricerche storiche, (34), 325-340.
- Ocakaçan, L. K. (2016). Geç 16. ve Erken 17.yy’da Osmanlı Devleti’ndeki Patronaj İlişkilerinin Gazanfer Ağa Örneği Üzerinden Venedik Belgelerine Göre İncelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Önal, A. (2012). Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasî Faaliyetleri (1520-1596) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Özel, O. (2011). The Reign of Violence: The Celalis c. 1550–1700. C. Woodhead (Ed.), The Ottoman World içinde (ss. 184-202). Routledge.
- Özvar, E. (1998). 17. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Pedani, M. P. (Ed.) (1996). Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato, Costantinopoli, Relazioni inedite (1512-1789). Bottega d’Erasmo.
- Peirce, L. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press.
- Sağırlı, A. (2000). Mehmed b. Mehmed Er-Rumî (Edirneli)’nin Nuhbetü’t-tevârîh ve’l-ahbâr’ı ile Târîh-i Âl-i Osmân’ının Metni ve Tahlilleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
- Selaniki Mustafa Efendi (1989). Tarih-i Selaniki (cilt I-II) (M. İpşirli, Haz.). Türk Tarih Kurumu, 1989).
- Seneca, F. (Ed.) (1959). Il Doge Leonardo Donà: la sua vita e la sua preparazione politica prima del dogado. Editrice Antenore.
- Tezcan, B. (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World. Cambridge University Press.
- Tezcan, B. (2009). The Ottoman Monetary Crisis of 1585 Revisited. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 52(3), 460-504.
- Topçular Katibi Abdulkadir Efendi (2003). Tarih-i Al- i Osman (cilt I) (Z. Yılmazer, Haz.). Türk Tarih Kurumu.
- Tracy, J. D. (2016). Balkan wars: Habsburg Croatia, Ottoman Bosnia, and Venetian Dalmatia, 1499-1617. Rowman & Littlefield.
- Türkçelik, E. (2017). Meritocracy, Factionalism and Ottoman Grand Admirals in the context of Mediterranean Politics. R. G. Cuerva ve A. Koller (Ed.), A Europe of Courts, A Europe of Factions. Political Groups at Early Modern Centres of Power (1550–1700) içinde (ss. 88-108). Brill.
- Türkçelik, E. (2019). Política de reputación y venganza en el Mediterráneo: el asalto español a Patras en 1595. M. G. Rosaria Mele (Ed.), Mediterraneo e città. Discipline a confronto içinde (ss. 115-123). Franco Angeli.
- Anonim (1589). Warhafttige und gar auszfierliche Newer Zeyttung, Ausz Constantinopel, Welcher massen die Türckische Kriegsleut ein Erschröckliche Auffruhr angerichtet halben, Auch fast die halbe Statt Angezündet unnd in Brand gestecket Geschehen den 19. Aprilis dieses 1589 Jars.
- Yıldız, C.(1998). Mühimme Defteri-60 (sayfa 209-314; hüküm 492-942; tarih 993-994/1585-1586) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
- Yılmaz, G. (2015). The Devshirme System and the Levied Children of Bursa in 1603-4. Belleten, 79 (286), 901- 930.
- Yiğit, O. (2018). Topkapı Sarayı Müzesi arşivi 34 numaralı Filori Defteri. (Değerlendirme-Transkripsiyon) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Zachariadou, E. (Ed.) (2002). The Kapudan Pasha, His Office and His Domain. University of Crete Press.
- Zararsız, A. (2021). Osmanlı Kroniklerinde Sokollu Mehmed Paşa ve Sokoloviç Ailesi. Mediterranean Journal of Humanities, (11), 321-354.
| APA | TÜRKÇELIK E (2022). DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. , 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| Chicago | TÜRKÇELIK EVRIM DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. (2022): 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| MLA | TÜRKÇELIK EVRIM DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. , 2022, ss.1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| AMA | TÜRKÇELIK E DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. . 2022; 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| Vancouver | TÜRKÇELIK E DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. . 2022; 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| IEEE | TÜRKÇELIK E "DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ." , ss.1638 - 1652, 2022. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| ISNAD | TÜRKÇELIK, EVRIM. "DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ". (2022), 1638-1652. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| APA | TÜRKÇELIK E (2022). DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(3), 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| Chicago | TÜRKÇELIK EVRIM DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 12, no.3 (2022): 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| MLA | TÜRKÇELIK EVRIM DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, vol.12, no.3, 2022, ss.1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| AMA | TÜRKÇELIK E DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 2022; 12(3): 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| Vancouver | TÜRKÇELIK E DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 2022; 12(3): 1638 - 1652. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| IEEE | TÜRKÇELIK E "DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ." Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12, ss.1638 - 1652, 2022. 10.30783/nevsosbilen.1128442 |
| ISNAD | TÜRKÇELIK, EVRIM. "DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): “MUTEDİL” BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ". Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 12/3 (2022), 1638-1652. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1128442 |
