Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış

Mutlu, Burcu; Kılıçtepe, Şafak; Saluk, Seda

Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış

Şafak KILIÇTEPE, (Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir, Türkiye)

Seda SALUK, (Michigan Üniversitesi, Michigan, Amerika Birleşik Devletleri)

Burcu MUTLU (Özyeğin Üniversitesi, İstanbul, Türkiye)

Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi

26 3

Yıl: 2022 Cilt: 3 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 39 - 72 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-07-2023

Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış

Öz:

Bu makale beyaz olmayan kadınların deneyimlerini göz ardı eden ana akım üreme hakları hareketine alternatif olarak ortaya çıkmış olan üreme adaleti (reproductive justice) kavramını ele alarak bu kavramın Türkiye bağlamında üreme ve doğurganlık politikalarını incelemek için bize ne sunduğunu tartışmaya davet ediyor. Bu amaçla ayrıcalıklı grupların çıkarlarını önceleyen “tercih” söyleminden daha kapsayıcı olan toplumsal adalet çerçevesine geçişle temsil edilen üreme adaleti kavramı üç ana başlık altında inceleniyor: çocuk sahibi olmama hakkı, çocuk sahibi olma hakkı, çocukları güvenli ve sağlıklı yetiştirme hakkı. Toplumsal adalet kapsamında üç ana başlık tarafından altı çizilen tema ise var olan hakların bütün bireylere erişilebilir ve uygulanabilir olması gerekliliğidir. Türkiye'de yakın dönemde gerçekleşen politik söylemler ve pratikler üzerinden ele alınan bu başlıkların her biri üreme siyasetine dair tartışmaların odağını kürtaj ve doğum kontrolünün ötesine taşımayı amaçlıyor. Makale üreme adaleti çerçevesinin hem değinmekte sınırlı kaldığı alanlara hem de potansiyellerine işaret ediyor.

Anahtar Kelime:

The Politics of Reproduction and Fertility in Turkey from the Perspective of Reproductive Justice

Öz:

This article examines the concept of reproductive justice which has emerged as an alternative to the mainstream reproductive rights movement that ignores the experiences of women of colour. It discusses what this concept offers for the understanding of the politics of reproduction and fertility in the context of Turkey. Reproductive justice, representing the transition from the concept “choice”, prioritizing the interests of privileged groups to the more inclusive social justice framework, is examined under three main topics: the right not to have children, the right to have children, and the right to raise children in safe and healthy environments. The theme underlined by all three topics within the framework of social justice is that existing rights should be accessible and applicable to all individuals. These topics, which are discussed through the recent discourses and practices in Turkey, move the focus of the debates on reproductive politics beyond abortion and birth control. The article points out both the limits of the reproductive justice framework and its potentials.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Acar Savran, G. & Tura Demiryontan, N. (1992) Kadının Görünmeyen Emeği. İstanbul: Yordam Kitap.
ACRJ (2005) A New Vision for Advancing Our Movement for Reproductive Health, Reproductive Rights and Reproductive Justice. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://forwardtogether.org/tools/a-new-vision/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Açıksöz, S. C. (2016) In Vitro Nationalism: Masculinity, Disability, and Assisted Reproduction in War-Torn Turkey. Özyeğin, G. haz. Gender and Sexuality in Muslim Cultures içinde. Farnham: Ashgate:19-35.
Akarsu Çelik, Ö. (2014) Rahim Kanserinden Ölen bir Erkeğin Hikayesi. Milliyet, 26 Ocak [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/pazar/rahim-kanserinden-olenbir- erkegin-hikayesi-1827245 (Erişim tarihi: 23 Aralık 2021).
Akkan, B. (2018) The Politics of Care in Turkey: Sacred Familialism in a Changing Political Context. Social Politics: International Studies in Gender, State & Society, 25(1): 72– 91.
Akşit, E. E. (2010) Geç Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Nüfus Kontrolü Yaklaşımları. Toplum ve Bilim, 117: 179-97.
Aşan, E. (2018) Kapsamlı Cinsellik Eğitimi Üzerine Efsun Sertoğlu ile Söyleşi. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 36: 56-71.
Atila, S. (2021) Verilerle Cezaevlerinde Anneleriyle Birlikte Büyüyen Çocuklar. Medyascope, 29 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: https://medyascope.tv/2021/03/29/verilerlecezaevlerinde- anneleriyle-birlikte-buyuyen-cocuklar-dort-yilda-en-az-iki-bin-466-cocugunozgurlugu- elinden-alindi-bir-hafta-boyunca-bebegimin-altini-posetlerle-bezledim/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Bailey, A. (2011) Reconceiving Surrogacy: Toward a Reproductive Justice Account of Indian Surrogacy. Hypatia, 26(4): 715-41.
BBC News Türkçe (2013) Erdoğan'dan Gezi'ye: ‘Son Bir Kez Uyarıyorum’. BBC Türkçe, 13 Haziran [çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/06/130613_erdogan_ap (Erişim tarihi: 24 Aralık 2021).
BBC News Türkçe (2014) Erdoğan: Doğum Kontrolü ile Yıllarca İhanet Yaptılar. BBC Türkçe, 22 Aralık [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/12/141222_erdogan_dogum_kontrolu (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
BBC News Türkçe (2016) Erdoğan: Müslüman Aile Doğum Kontrolü Yapmaz. BBC Türkçe, 30 Mayıs [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/05/160530_erdogan_dogum_kontrol (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Benim Çocuğum (2013) Yönetmen C. Candan [Film]. İstanbul: Sürela Film.
Berber, N. (2012) Kadınlar “Kürtaj Yasası”nın Takipçisi. Bianet, 25 Kasım [çevrimiçi] Erişim adresi:https://m.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/142307-kadinlar-kurtaj-yasasinin- takipcisi (Erişim tarihi: 18 Şubat 2022).
Bezmez, D., Yardımcı, S. & Şentürk, Y. (2011) Sakatlık Çalışmaları: Sosyal Bilimlerden Bakmak. Çev. F. B. Aydar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Bianet (2012a) Sağlık Bakanlığı ‘Kürtaj Raporu’ Hazırlayacak. Bianet, 29 Mayıs [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/138701-saglikbakanligi- kurtaj-raporu-hazirlayacak (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Bianet (2012b) Kadınlar İstanbul’da Sokakta: “Sözümüz Erkek Egemenliğine, Bu Böyle Biline!” Bianet, 9 Haziran [çevrimiçi] Erişim adresi: https://bianet.org/bianet/toplumsalcinsiyet/ 138961-sozumuz-erkek-egemenligine-bu-boyle-biline (Erişim tarihi: 18 Şubat 2022).
Bianet (2013) Gezi Parkı’na Kadın Zinciri. Bianet, 13 Haziran [çevrimiçi] Erişim adresi: https://bianet.org/bianet/toplum/147555-gezi-parki-na-kadin-zinciri (Erişim tarihi: 15 Şubat 2022).
Chavarria, S. (2021) 8. Senato Yasa Tasarısı Kürtajın Bir Engellilik Sorunu Olduğunu Hatırlatıyor. Çev. D. Gülmez. 5Harfliler, 6 Aralık [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.5harfliler.com/kurtaj-bir-engellilik-sorunu/ (Erişim tarihi: 24 Aralık 2021).
Coşkun, E. (2017) Türkiye'de Kağıtsız Göçmen Kadınlar ve Sosyal Hizmetler. Çalışma ve Toplum, 54(3): 1299-315.
Crenshaw, K. (1991) Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence Against Women of Color. Stanford Law Review, 43(6): 1241-99.
Cumhuriyet (2014) Erdoğan Berkin Elvan'ı Terörist İlan Etti, Annesini de Yuhalattı. Cumhuriyet, 14 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/video/erdogan-berkin-elvani-terorist-ilan-etti-annesini-deyuhalatti- 50743 (Erişim tarihi: 23 Aralık 2021).
Cumhuriyet (2017) Erdoğan: Nikahlanın, Evlenin, Çoğalın... Türkiye’deki Terör Örgütü Üyelerinin En Az 15 Çocukları Var. Cumhuriyet, 10 Kasım [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/erdogan-nikahlanin-evlenin-cogalin-turkiyedeki-terororgutu- uyelerinin-en-az-15-cocuklari-var-863711 (Erişim tarihi: 23 Aralık 2021).
Çetik, A., Gültekin, T. & Kuşdemir, Y. (2008) Erdoğan: En Az Üç Çocuk Doğurun. Hürriyet, 7 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.hurriyet.com.tr/gundem/erdogan-enaz- uc-cocuk-dogurun-8401981 (Erişim tarihi: 16 Şubat 2022).
de Onís, K. M. (2012) ‘Looking both ways’: Metaphor and the Rhetorical Alignment of Intersectional Climate Justice and Reproductive Justice Concerns. Environmental Communication: A Journal of Nature and Culture, 6(3): 308-27.
Demircioğlu Göknar, M. (2015) Achieving Procreation: Childlessness and IVF in Turkey. New York & Oxford: Berghahn Books
Donovan, J. (2009) Feminist Teori. İstanbul: İletişim.
Dörtkardeş, İ. (2015) Diyanetten Fetva: Taşıyıcı Annelik Yöntemi Zina Unsurları Taşır. Hürriyet, 22 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/diyanettenfetva- tasiyici-annelik-yontemi-zina-unsurlari-tasir-28520975 (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Dünya Sağlık Örgütü (2015) Sezaryen Doğum Hızları ile ilgili DSÖ Açıklaması. [çevrimiçi] Erişim adresi: http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/161442/WHO_RHR_15.02_tur.pdf;jsessionid =69D7D46ED10890F05F4C81FE0E4FDD14?sequence=11 (Erişim tarihi: 18 Şubat 2021).
DW Türkçe (2019) ‘Çocuklar Ölmesin’ Diyen Ayşe Öğretmen Sözlerinin Arkasında. DW Türkçe, 18 Nisan [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.dw.com/tr/çocuklar-ölmesindiyen- ayşe-öğretmen-sözlerinin-arkasında/a-48394050 (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Erkmen, S. (2020) Türkiye'de Kürtaj: AKP ve Biyopolitika. İstanbul: İletişim.
Erten, N. (2020) ‘Sezaryen ile İkiden Fazla Olmaz’: Türkiye’de Pronatalizm ve Etnisite Kesişiminde Sezaryen. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 41: 131-43.
Fixmer-Oraiz, N. & Yam, S. Y. S. (2021) Queer(ing) Reproductive Justice. Oxford Research Encyclopedia of Communication, [çevrimiçi] Erişim adresi: https://oxfordre.com/communication/view/10.1093/acrefore/9780190228613.001.0001/acrefo re-9780190228613-e-1195?print=pdf (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Gedik, E. (2009) Savaşın Geride Bıraktıkları: Anneler. Amargi, 15: 28-30.
Gürtin, Z. (2016) Patriarchal Pronatalism: Islam, Secularism and The Conjugal Confines of Turkey’s IVF Boom. Reproductive BioMedicine and Society Online, 2: 39-46.
Gürtin, Z. (2011) Banning Reproductive Travel: Turkey’s ART Legislation and Third- PartyAssisted Reproduction. Reproductive BioMedicine Online, 23: 555–64.
Habertürk (2012) 3 Az, 5 Çocuk Yapın. Habertürk, 15 Eylül [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.haberturk.com/dunya/haber/776812-3-az-5-cocuk-yapin (Erişim tarihi: 16 Şubat 2022).
Hoover, E. (2018) Environmental Reproductive Justice: Intersections in an American Indian Community Impacted by Environmental Contamination. Environmental Sociology, 4(1): 8-21.
Hürriyet (2012) Her Kürtaj Bir Cinayettir. Hürriyet, 26 Mayıs [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.hurriyet.com.tr/gundem/her-kurtaj-bir-cinayettir-20632631 (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
İnal, A. & Çalık Göçümlü, B. (2020) Sağlık Bakanı Koca: 2020 Yılında Güçlü Bir Doğum Eylem Planı’nı Devreye Sokacağız. AA Haber, 1 Ocak [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/saglik/saglik-bakani-koca-2020-yilinda-guclu-bir-dogum-eylemplanini- devreye-sokacagiz/1689079 (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
İş, S. M. (2014) Aile ve Ebeveynliğe Queer Yaklaşım: Lezbiyen, Biseksüel, Trans ve Queer Ebeveynlerin Deneyimleri. Dufner, U. & Sevim, S. haz. Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün Mü? içinde. İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği:158-63.
Kandiyoti, D. (2015) The Gender Wars in Turkey: A Litmus Test of Democracy? Open Democracy, 30 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.opendemocracy.net/5050/denizkandiyoti/ gender-wars-in-turkey-litmus-test-of-democracy (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Kandiyoti, D. (2020) Salgın, Modern Kadının Yaşadığı İllüzyonu Yıktı Geçti. Gazete Duvar, 30 Nisan [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2020/04/30/deniz-kandiyoti-salgin-modern-kadininyasadigi- illuzyonu-yikti-gecti (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Karaca Bozkurt, Ö. (2011) Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı Eylem Programı’nın Türkiye’de Uygulanan Sağlık Politikalarına Yansımalarının Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden İncelenmesi. Uzmanlık Tezi. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü.
Karakaş, B. (2019) Türkiye’de Kürtaj Hizmeti: Fiilen Yasak. DW Türkçe, 18 Ocak [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiyede-k%C3%BCrtaj-hizmetifiilen- yasak/a-47130847 (Erişim tarihi: 16 Şubat 2022).
KEİG (2015) Haneiçi Karşılıksız Emek Nedir? [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.keig.org/haneici-karsiliksiz-emek-nedir-nisan-2015/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
KEİG (2017) Çocuk Bakımı Devlet Eliyle Kadınlara Yüklenemez! 6 Ocak [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.keig.org/cocuk-bakimi-devlet-eliyle-kadinlara-yuklenemez/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Kılıç, A. & Göçmen, İ. (2018) Fate, Morals and Rational Calculations: Freezing Eggs for Non-medical Reasons in Turkey. Social Science & Medicine, 203: 19-27.
Kılıçtepe, Ş. (2019) Reproductive Technologies, Pronatalism and Ethnicity: An Ethnography of Situated Reproduction in Turkey. Doktora Tezi. Indiana University.
Kılıçtepe, Ş. (2021a) Devlet Tarafından Düzenlenen Üremeye Yardımcı Teknolojilerin Kullanımı ve Demografik Süreç. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 24(1): 180-215.
Kılıçtepe, Ş. (2021b) Feeling like a ‘Misfit’: Kurdish Women’s Entangled Reproductive Experiences in Turkey. Alkan, H., Dayı, A., Topcu, S. & Yarar, B. haz. The Politics of the Female Body in Contemporary Turkey: Reproduction, Maternity, Sexuality içinde. Londra: I.B. Tauris: 85-100.
KSDM (2015) Kadın Sığınakları ve Da(ya)nışma Merkezleri Kurultayı Bileşen Örgütleri Kamu Hastaneleri Kürtaj Uygulamaları Araştırma Raporu. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.morcati.org.tr/attachments/article/371/kamu-hastaneleri-kurtajuygulamalari- arastirma-raporu.pdf (Erişim tarihi: 1 Şubat 2022).
Kurtoğlu, A. (2009) Sex Reassignment, Biological Reproduction and Sexual Citizenship in Turkey. Fe Dergi, 1(2): 79-88.
Kutluata, Z. (2002) Feminist Kürt Kadın Dergilerinde Doğum Kontrol Tartışmaları. Toplum Bilim, 15: 35-9.
Lie, N. & Lykke, N. (2017) Assisted Reproduction Across Borders: Feminist Perspectives on Normalizations, Disruptions and Transmissions. New York: Routledge.
MacFarlane, K. A., O’Neil, M. L., Tekdemir, D., Çetin, E., Bilgen, B. & Foster, A. M. (2016) Politics, Policies, Pronatalism, and Practice: Availability and Accessibility of Abortion and Reproductive Health Services in Turkey. Reproductive Health Matters, 24(48): 62–70.
Martin, E. (2001) The Woman in the Body: A Cultural Analysis of Reproduction. Boston: Beacon Press.
Mert, A. E. (2020) COVID-19 Salgını Sürecinde Farklı Yönleriyle Kadınların Durumu. KOÇ-KAM, 30 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: https://kockam.ku.edu.tr/covid-19-salginisurecinde- farkli-yonleriyle-kadinlarin-durumu-asli-e-mert/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Milliyet (2005) Başka Spermle Tüp Bebek Zinaya Girer. Milliyet,14 Şubat [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/baska-spermle-tup-bebek-zinaya-girer- 251345 (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Morgül, K., Savaşkan, O. & Mutlu, B. (2021) İstanbul’daki Suriyeli Sığınmacılara Yönelik Algı ve Tutumlar: Partizanlık, Yabancı Karşıtlığı, Tehdit Algıları ve Sosyal Temas Araştırması. İstanbul: TÜSES.
Mutlu, B. (2018) Gizleyerek Aile Olmak: Yurtdışında Yasaklı Biyoteknolojilerle Çare Arayışları. Toplum ve Bilim, 144: 161-93.
Mutlu, B. & Saluk, S. (2020) Türkiye'de Üreme Sağlığı ve Kürtaj Tartışmaları. Saylıgil, F. & Berber, N. haz. Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt 10: Feminizm içinde. İstanbul: İletişim: 411-21.
Mutlu, B. (2021) Crafting Moral Agency in Transnational Egg Donation: The Case of Turkish Egg Donors. Alkan, H., Dayı, A., Topcu, S. & Yarar, B. haz. The Politics of The Female Body in Contemporary Turkey: Reproduction, Maternity, Sexuality içinde. Londra: I.B. Tauris: 43-62.
NTV (2009) Taş Atan Çocuklar için 23 Yıl Hapis Talebi. NTV, 12 Mayıs [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/turkiye/tas-atan-cocuklar-icin-23-yil-hapistalebi, OYHYuOEcX0SiMteJe9mRTA (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Olivera, K. (2018) Immigration is a Reproductive Justice Issue. International Women’s Health Coalition, 3 Ağustos [çevrimiçi] Erişim adresi: https://iwhc.org/2018/08/immigrationis- a-reproductive-justice-issue/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
O’Neil, M.L., Aldanmaz, B., Quirant Quiles, R.M. ve Kılınç, F.R. (2016) Yasal Ancak Ulaşılabilir Değil: Türkiye’deki Devlet Hastanelerinde Kürtaj Hizmetleri. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://gender.khas.edu.tr/sites/gender.khas.edu.tr/files/docs/2020-12/kurtajhizmetleri- raporu.pdf (Erişim tarihi: 1 Şubat 2022).
O’Neil, M.L., Altuntaş, D. ve Keskin, A.Ş. (2020) Türkiye’deki Kamu Hastanelerinde: Kürtaj Hizmetleri Araştırması Raporu. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://gender.khas.edu.tr/sites/gender.khas.edu.tr/files/docs/2020-12/2020-kurtaj-arastirmasiraporu. pdf (Erişim tarihi: 1 Şubat 2022).
Özyeğin, G. (1996) The View From Downstairs: Place and Stigma in the Lives of Caretakers & Wives. Komut, E. haz. Housing Question of the Others içinde. Ankara: Chamber of Architects of Turkey: 140-55.
Polat, N. (2020) Negotiating Masculinities: Reproductive Technologies, Biosocial Exclusion and Men’s Engagements in Turkey. NORMA, 15(3-4): 267-82.
Radikal (2013) Başbakan Erdoğan: Biz Birkaç Çapulcunun Yaptıklarını Yapmayız. Radikal, 9 Haziran [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.radikal.com.tr/politika/basbakanerdogan- biz-birkac-capulcunun-yaptiklarini-yapmayiz-1136875/ (Erişim tarihi: 15 Şubat 2022).
Radikal (2012) Erdoğan: Sezaryene Karşıyım, Kürtaj Cinayettir. Radikal, 25 Mayıs [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.radikal.com.tr/politika/erdogan-sezaryene-karsiyimkurtaj- cinayettir-1089120/ (Erişim tarihi: 18 Şubat 2022).
Roberts, D. (1997) Killing the Black Body: Race, Reproduction, and The Meaning of Liberty. New York: Vintage Books.
Roberts, D. (2012) Prison, Foster Care, and the Systemic Punishment of Black Mothers. UCLA Law Review, 59: 1474-500.
Roberts, D. (2015) Reproductive Justice, Not Just Rights. Dissent, [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.dissentmagazine.org/article/reproductive-justice-not-just-rights (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Ross, L. (2006) Understanding Reproductive Justice: Transforming the Pro-Choice Movement. Off Our Backs, 36(4): 14-9.
Ross, L. J. & Solinger, R. (2017) Reproductive Justice: An Introduction. California: University of California Press.
Rûdaw (2017) Erdoğan’ın Avrupalı Türklerden 5 Çocuk Talebi. Rûdaw, 17 Mart [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/170320171-amp (Erişim tarihi: 16 Şubat 2022).
Saluk, S. (2014) Üreme Politikaları Üzerine Bazı Notlar: Sağlıkta Dönüşüm Programı, Aile Hekimliği ve Gebliz Sistemi. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 24: 23–38.
Saluk, S. (2018) Doğumu/Doğurganlığı Teşvik Eden Politikalara Dair Notlar. Çatlak Zemin, 21 Haziran [çevrimiçi] Erişim adresi: https://catlakzemin.com/dogumu-dogurganligitesvik- eden-politikalara-dair-notlar/ (Erişim tarihi: 21 Aralık 202).
Saluk, S. (2021) Datafied Pregnancies: Health Information Technologies and Reproductive Governance in Turkey. Medical Anthropology Quarterly. https://doi.org/10.1111/maq.12675
Searcy, J. J. (2020) Birth in Post-Apartheid South Africa: Care, Disease, Violence and Race Doktora Tezi. Indiana University.
Silliman, J., Fried M. G., Ross, L. & Gutierrez E. R. (2004) Undivided Rights: Women of Color Organize for Reproductive Justice. Cambridge, MA: South End Press.
Smietana, M., Thompson, C. & Twine, F. W. (2018) Making and Breaking Families – Reading Queer Reproductions, Stratified Reproduction and Reproductive Justice Together. Reproductive Biomedicine & Society Online, 7: 112-30.
Şentürk, B. (2009) Bizim Çocuklarımız Neden Polise Taş Atmıyor? Amargi, 15: 31.
Terzioğlu, A. (2018) The Banality of Evil and the Normalization of the Discriminatory Discourses against Syrians in Turkey. Anthropology of the Contemporary Middle East and Central Eurasia, 4(2): 34-47.
Topçu, Z. (2021) Banning Caesareans or Selling ‘Choice’?: The Paradoxical Regulation of Caesarean Section. Alkan, H., Dayı, A., Topcu, S. & Yarar, B. haz. The Politics of The Female Body in Contemporary Turkey: Reproduction, Maternity, Sexuality içinde. Londra: I.B. Tauris: 103-26.
Tuna, B. & Ekin, S. (2013) Gezi’de ‘Anne’ Zinciri. Hürriyet, 14 Haziran [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/gezi-de-anne-zinciri-23502040 (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
TÜİK (2018) The Ten Provinces With the Highest and Lowest Total Fertility Rates, 2017. [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24647 (Erişim tarihi: 23 Ekim, 2018)
TÜİK (2019) Türkiye’de Aile İstatistikleri: Çocuk Bakımı. [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21869 (Erişim tarihi: 23 Aralık, 2021).
TÜRK-İŞ (2021) Aralık 2021 Açlık ve Yoksulluk Sınırı. [çevrimiçi] Erişim adresi:https://www.turkis.org.tr/aralik-2021-aclik-ve-yoksulluk-siniri/ (Erişim tarihi: 20 Şubat, 2022).
Utku Bila, S. (2013) Declining Turkish Birth Rates Alarm Erdogan. Al-Monitor: The Pulse of Middle East, 4 Şubat [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.almonitor.com/pulse/originals/2013/02/turkey-erdogan-pushes-family-planning-three-kidpolicy. html (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).
Yaman, M. (2020) Karşılıksız Ev içi Emek: Teorik ve Politik Tartışmaların İzini Sürmek. Saylıgil, F. & Berber, N. haz. Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt 10: Feminizm içinde. İstanbul: İletişim: 602-12.
Yardımcı, S. & Bezmez, D. (2008) Bir Vatandaşlık Hakkı Olarak Sakat Hakları ve Sakat Hareketi. Birikim, 29 Aralık [çevrimiçi] Erişim adresi: https://birikimdergisi.com/guncel/697/bir-vatandaslik-hakki-olarak-sakat-haklari-ve-sakathareketi (Erişim tarihi: 21 Aralık 2021).

APA	Kılıçtepe Ş, Saluk S, Mutlu B (2022). Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. , 39 - 72.
Chicago	Kılıçtepe Şafak,Saluk Seda,Mutlu Burcu Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. (2022): 39 - 72.
MLA	Kılıçtepe Şafak,Saluk Seda,Mutlu Burcu Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. , 2022, ss.39 - 72.
AMA	Kılıçtepe Ş,Saluk S,Mutlu B Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. . 2022; 39 - 72.
Vancouver	Kılıçtepe Ş,Saluk S,Mutlu B Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. . 2022; 39 - 72.
IEEE	Kılıçtepe Ş,Saluk S,Mutlu B "Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış." , ss.39 - 72, 2022.
ISNAD	Kılıçtepe, Şafak vd. "Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış". (2022), 39-72.

APA	Kılıçtepe Ş, Saluk S, Mutlu B (2022). Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 39 - 72.
Chicago	Kılıçtepe Şafak,Saluk Seda,Mutlu Burcu Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi 3, no.1 (2022): 39 - 72.
MLA	Kılıçtepe Şafak,Saluk Seda,Mutlu Burcu Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi, vol.3, no.1, 2022, ss.39 - 72.
AMA	Kılıçtepe Ş,Saluk S,Mutlu B Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi. 2022; 3(1): 39 - 72.
Vancouver	Kılıçtepe Ş,Saluk S,Mutlu B Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış. Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi. 2022; 3(1): 39 - 72.
IEEE	Kılıçtepe Ş,Saluk S,Mutlu B "Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış." Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi, 3, ss.39 - 72, 2022.
ISNAD	Kılıçtepe, Şafak vd. "Üreme Adaleti Perspektifinden Türkiye’de Üreme ve Doğurganlık Politikalarına Bakış". Feminist tahayyül: Akademik Araştırmalar Dergisi 3/1 (2022), 39-72.