Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*

GEL, Mehmet

Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*

Mehmet GEL (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM

44 4

Yıl: 2009 Cilt: 0 Sayı: 26 Sayfa Aralığı: 93 - 116 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*

Öz:

Bu çalışmada, Osman Gâzî döneminde (1281-1324) yaşadığı rivayet edilen Tursun Fakı’nın menşei ve kimliği kaynak kritiği yöntemiyle ele alınmaktadır. Çalışmanın ana tezi, Tursun Fakı’nın “bilâd-ı Karaman” kökenli olduğuna yönelik rivayetin eleştirilebilir olduğu, onun asıl olarak Osman Gâzî’nin çevresinde bulunan imamlık yapma niteliklerine sahip “fakı”ların önde geleni olduğu ve bu yönüyle de kendisine XV. yüzyıl kroniklerinde Osmanlıların bağımsızlıklarını simgeleyen ilk hutbeleri okuma (hatiplik) ve kadılık yapma rollerinin atfedildiğidir.

Anahtar Kelime: şeyh edebali tarihi kişiler tursun fakı osmanlı alimleri eleştirel inceleme köken tarihçilik osman gazi 13. Yüzyıl biyografi erken osmanlı dönemi kimlik tarihi kaynaklar

A typical leader of the ottoman “faki” group: tursun faki

Öz:

This study will examine the origin and identity of Tursun Fakı, who is said to have lived during the Osman Gazi era (1281-1324), using the source critique method. The main claim of this paper is that the account about Tursun Fakı being of “Karaman Province” origin is debatable and that he was actually the leader of the “Fakıs”, possessing the traits of imamate in Osman Gazi’s circle. Due to this aspect, the position of preaching the first sermons and being a kadi (Muslim judge), which symbolize the Ottoman independence, have been attributed to him in fifteenth century chronicles (annals).

Anahtar Kelime: osman gazi 13th Century biography early ottoman period identity historical sources sheik edebali historical personages tursun fakih ottoman scholars critical review origin historiography

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu-Tahrir Defteri (T.T.), nu. 113, 453, 531, 1085
Mahmud b. Süleyman el-Kefevî, Ketâibu A’lami’l-Ahyar Min Fukahai Mezhebi’n Nu’mani’l- Muhtar, Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab, nu. 690.
Takiyyüddin b. Abdülkadir et-Temimî, Tabakâtü’s-Seniyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, nu. 829.
Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, Nşr. Frederic Gıese, Breslav 1922.
Aşıkpaşaoğlu Ahmed Âşıkî, Tevârih-i Âl-i Osman, (Osmanlı Tarihleri I), Nşr. Atsız, Türkiye Yay., İstanbul 1949.
Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi, Nşr. Âli Bey, İstanbul 1332.
Beşir Çelebi, Tevârih-i Âl-i Osman, Nşr .İsmail Hikmet Ertaylan, İstanbul 1946.
Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi: Tapu ve Kadastro Umum Müdürlüğü Arşivindeki Deftere Göre, Haz. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara 1958.
Hoca Saadeddin Efendi, Tâcü’t-Tevârih, c.V, Haz. İ. Parmaksızoğlu, 4. baskı, Kültür Bak. Yay., Ankara 1999.
Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, Haz. Ö. L. Barkan-E. Meriçli, TTK Yay., Ankara 1988.
İbn-i Kemâl, Tevârih-i Âl-i Osman, c.I, Yay. haz. Ş. Turan, 2. baskı, TTK Yay., Ankara 1991.
Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şakâ’ik, (Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri, c.I, Yay. haz. Abdülkadir Özcan), Çağrı Yay., İstanbul 1989.
Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihannümâ, c.I, Nşr. F. R. Unat-M. A. Köymen, TTK Yay., Ankara 1995.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniye, c.III, Haz. A. Aktan- A. Yuvalı-M. Hülagü, İstanbul 1996.
Oruc b. Âdil, Tevârih-i Âl-i Osman, Nşr. Franz Babinger, Lafar-Hannover 1343/1925.
Oruç Beğ Tarihi, Haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Yay., İstanbul 2008.
Şemseddin Sâmî, Kamûsu’l-A’lâm, c.4, İstanbul 1311.
Tursun Fakih, Gazavat-ı Resulûllah, Haz. Numan Külekçi, Toker Yay., İstanbul 2002.
Taşköprîzâde, Şakâyıku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, SüleymaniyeKütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, nu. 753/1.
Müneccimbaşı Ahmed Dede, Sahâifü’l-Ahbâr fi Vekâyiü’l-A’sar, c.I, Çev. İsmail Erünsal, tarih ve yer yok.
AKSOY, Hasan, “Dursun Fakih”, DİA, c.10, İstanbul 1994.
AKTEPE, M. Münir, “Taşköprî-zâde”, İA, c.12/1, Eskişehir 1997.
Ârif Bey, “Devlet-i Osmâniye’nin Teessüsü ve Takarruru Devrinde İlim ve Ulema”, Darü’l-Fünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, I/2, 1332.
BABİNGER, Franz, “Tursun Fakih”, Encylopaedia of Islam, c.VIII, Brill-Leiden 1987.
BELDICEANU-STEINHERR, Irene, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun İncelenmesinde Tahrir Defterlerinin Önemi”, XIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, III/3, Ankara 2002.
BEDİR, Murteza, “Osmanlı Tarihinin Kuruluşu Aşamasında Fakihler ve Rolleri: XIV. Yüzyıl İznik ve Öncesine Ait Bir Araştırma”, Uluslararası İznik Sempozyumu 2005, Yay. haz. Ali Erbaş vd., İznik Belediyesi Kültür Yay., İstanbul 2005.
BEDİR, Murteza, “Osmanlı Tarihinin Kuruluş Asrında (1389’a kadar) İlmiye’ye Dair Bir Araştırma: İlk Fakihler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 1, 2006. BOYRAZ, Şeref, ”Dursun Fakih’in ‘Umman Cengi’ Mesnevisinin Yeni Bir Nüshası: Cumhurnâme”, Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, 2, Sivas 2003.
ÇETİN, İsmet, “Tursun Fakih, Hayatı ve Eserleri”, Gazi Üniversitesi I.Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1999.
ÇETİN, İsmet, Tursun Fakih, Hayatı-Edebî Şahsiyeti-Mesnevîleri, İlesam Yay., Ankara 2002.
DEVELİ, Hayati, “Tursun Fakih’in Gazavatnâmesinin Yayımı Üzerine” Türklük Bilgisi Araştırmaları (TÜBA), c. 27/II, 2003.
DOĞRU, Halime, XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, 1992.
ECER, Ahmet Vehbi, “Osmanlı Devleti’nin İstiklal Hutbesini Okuyan Devlet Adamı Dursun Fakih”, Osmanlı, c.1, Ed. G. Eren, Ankara 1999.
GÜMÜŞKILIÇ, Mehmet, “Tursun Fakih’in Yeni Bir Eseri”, Türklük Bilgisi Araştırmaları (TÜBA), c. 27/II, 2003.
GÜNEŞ, Ahmet, “Tarih, Tarihçi ve Meşruiyet”, OTAM, Sayı 17, 2005.
İMBER, Colin, “Tursun Fakih”, Encylopaedia of Islam, c.X, (new edition), Leiden-Brill 2000.
İNALCIK, Halil, “Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış”, Osmanlı, c.1, Ed. G. Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999.
İNALCIK, Halil, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Problemi”, Doğu Batı, Sayı 7, 1999.
İNALCIK, Halil, “Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu”, Çev. Fahri Unan, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Der. O. Özel-M. Öz, İmge Yay., Ankara 2000.
İNALCIK, Halil, “Âşıkpaşazâde Tarihi Nasıl Okunmalı?”, Çev. F. Unan, Söğütten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Der. O. Özel-M. Öz, İmge Yay., Ankara 2000.
İNALCIK, Halil, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu”, Türkler, c.9, Ed. H. C. Güzel-K. Çiçek-S. Koca, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002.
KAFADAR, Cemal, Between Two Worlds: The Construction of The Ottoman State, Unıversty of Calıfornıa Press, Berkeley/Los Angeles/London 1995.
KAFADAR, Cemal, İki Cihan Âresinde: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Çev. Ceren Çıkın, Yay. haz. Mehmet Öz, Birleşik Yay., Ankara 2010.
KAPLANOĞLU, Raif, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Avrasya Etnografya Vakfı Yay., İstanbul 2000.
KOÇ, Yunus, “Osmanlı Beyliği’nin Teşekkülü”, Beylikten Cihan Devletine, Milliyetçilik ve Milliyetçilik Tarihi Araştırmaları VII, Ankara 2000.
KONYALI, İbrahim Hakkı, Abideleriyle ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, Konya 1964.
KÖPRÜLÜ, Fuad, “Anadolu’da İslamiyet”, Anadolu’da İslamiyet, Yay. haz. Mehmet Kanar, 2. baskı, İnsan Yay., İstanbul 2000.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Konya’lı İlim, Fikir ve Devlet Adamları”, Konya Kitabı V, Ed. Yusuf Küçükdağ, Konya 2002.
MÉNAGE, Victor L., “Osmanlı Tarih Yazıcılığının İlk Dönemleri”, Çev. Mehmet Öz, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Der. O. Özel-M. Öz, İmge Yay., Ankara 2000.
OCAK, Ahmet Yaşar, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Ahilik ve Şeyh Edebalı: Problematik Açıdan Bir Sorgulama”, II. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bak. Yay., Ankara 1999.
OCAK, Ahmet Yaşar, Babaîler İsyanı: Alevîliğin Tarihsel Alt Yapısı Yahut Anadolu’da İslâm- Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, 3. baskı, Dergah Yay., İstanbul 2000.
ÖCAL, Safa, “Dursun Fakih”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, c.2/8, 1980.
ÖZ, Mehmet, “Tarihi ve Sosyolojik Açıdan Osmanlı Beyliği”, Beylikten Cihan Devletine, Milliyetçilik ve Milliyetçilik Tarihi Araştırmaları VII, Ankara 2000.
ÖZYURT, Mustafa, Dursun Fakih ve Gazavatnâmesi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
SARAR, İsmail Ali, “Bilgin-Şair Dursun Fakih, İlk Osmanlı Hutbesinin Eskişehir Karacaşehir Camii’nde Okunması-İlk Bayram Hutbesinin Eskişehir’de Okunması ve Gazavat-nâmesi”, VIII.Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri, Eskişehir 2000.
SEVİM, Sezai, “Osman Gâzî’nin İrtibatlı Olduğu Düşünürlere Dair”, Osmanlı, c.7, Ed. G. Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999.
ŞAHİN, Kamil, “Edebâli”, DİA, c.10, İstanbul 1994.
ŞAHİN, Hatice, Tursun Fakih, Gazavatname (Dil Özellikleri, Metin, Sözlük), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya 1989.
ŞAHİN, Hatice, “Tursun Fakih’in Gazâvatnâmesi”, Osman Nedim Tuna Armağanı, Malatya 1989.
ŞAHİN, Hatice, “Tursun Fakih and Hıs Gazavat-name”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 8, Sayı 12, 2007/1.
TEKİNDAĞ, Şehabettin, “Tursun Fakih”, İA, c.12/2, Eskişehir 1997.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1998.
TURAN, Şerafettin, “Sa’deddin”, İA, c. X, Eskişehir 1997.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c.II, TTK Yay., Ankara 1998.
ÜNVER, A. Süheyl, “Osmanlıların İlk İstiklal Hutbesini Okuyan Dursun Fakih”, Tarih Dünyası, c.II/10, 1950.
YAZICI, Neslihan, Tursun Fakı’nın Cumhur-nâme Adlı Eserinin Metni ve İncelemesi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırma Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.

APA	GEL M (2009). Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. , 93 - 116.
Chicago	GEL Mehmet Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. (2009): 93 - 116.
MLA	GEL Mehmet Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. , 2009, ss.93 - 116.
AMA	GEL M Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. . 2009; 93 - 116.
Vancouver	GEL M Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. . 2009; 93 - 116.
IEEE	GEL M "Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*." , ss.93 - 116, 2009.
ISNAD	GEL, Mehmet. "Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*". (2009), 93-116.

APA	GEL M (2009). Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 0(26), 93 - 116.
Chicago	GEL Mehmet Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM 0, no.26 (2009): 93 - 116.
MLA	GEL Mehmet Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, vol.0, no.26, 2009, ss.93 - 116.
AMA	GEL M Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. 2009; 0(26): 93 - 116.
Vancouver	GEL M Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. 2009; 0(26): 93 - 116.
IEEE	GEL M "Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*." Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 0, ss.93 - 116, 2009.
ISNAD	GEL, Mehmet. "Kuruluş devri Osmanlı “fakı” zümresinin tipik bir öncüsü: tursun fakı*". Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM 26 (2009), 93-116.