Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme

TAKICAK, MÜJDAT

Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme

Müjdat TAKICAK (Kastamonu Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Felsefe Bölümü, Kastamonu, Türkiye)

Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları

11 0

Yıl: 2023 Cilt: 0 Sayı: 48 Sayfa Aralığı: 207 - 230 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 15-12-2023

Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme

Öz:

Modern dönemde bilimin ve matematiğin eriştiği seviye karşısında hayrete düşen Kant, bilginin doğasına ilişkin açıklama modelleri olan Rasyonalizm ve Ampirizmi ağır bir şekilde eleştirmiş ve üçüncü bir yol arayışına girmiştir. Kant, felsefede Copernicus devrimini gerçekleştirmeyi vaat ettiği Kritik projesinde, bilginin ortaya çıkışında “insanların nesnelere uyduğu” şeklindeki yaygın anlayış yerine, “nesnelerin insan zihnine uyduğu” anlayışının benimsenmesini önermiştir. Bilginin nesnelliğini korumak isteyen Kant, hem insan aklı tarafından sentezlenen hem de zorunlu ve evrensel olan bir bilgi türü olduğunu iddia ederek özgün bir fikir üretmiştir. Sentetik a priori olarak kavramsallaştırdığı bu bilgi türünün en seçkin örneklerini matematikte bulmak mümkündür. Saf Aklın Eleştirisi’nde Kant matematiğin tüm önermelerinin sentetik a priori olduğunu açıkça ortaya koymuştur. Bu makalenin amacı, Kant’ın, “geometrinin tüm yargıları ya da önermeleri sentetik a prioridir” iddiasını nasıl temellendirdiğini açıklamak ve aşikâr bir biçimde analitik a priori olan “üçgen üç kenarlıdır” gibi geometrik önermelerin durumunu Kant’ın görüşleri bağlamında tartışmaktır. Kant geometrinin bazı yargılarının/önermelerinin analitik olduğunu kabul etmekle beraber, bunların tek başlarına bir anlam ifade etmediklerini, ancak sentetik bir inşa sürecinin parçası olabileceklerini iddia etmiştir. Daha fazla açıklama yapmayan Kant söz konusu problemi muğlak bırakmıştır. Ayrıca SAE’nin başında analitik ve sentetik kavramlarını birbirine karşıt olarak konumlandıran Kant, söz konusu sorunun çözümünde analitik yargıları sentetik yargıların bir parçası olarak değerlendirmiştir.

Anahtar Kelime:

AN INVESTIGATION ON THE FOUNDATIONS OF GEOMETRY IN KANT

Öz:

Astonished by the level reached by science and mathematics in the modern period, Kant heavily criticized Rationalism and Empiricism as models of explanation of the nature of knowledge and sought a third way. In his Critique project, in which he promised to bring about a Copernican revolution in philosophy, Kant proposed the adoption of the understanding that “objects conform to the human mind” in the emergence of knowledge, instead of the common understanding that “people conform to objects”. Kant, who wanted to preserve the objectivity of knowledge, produced an original idea by claiming that there is a type of knowledge that is both synthesized by the human mind and that is necessary and universal. The most outstanding examples of this type of knowledge, which he conceptualized as synthetic a priori, can be found in mathematics. In the Critique of Pure Reason, Kant made it clear that all the propositions of mathematics are synthetic a priori. The aim of this article is to clarify how Kant grounds the claim that “all judgments or propositions of geometry are synthetic a priori” and to discuss the situation of geometric propositions such as “triangle has three sides”, which are obviously analytic a priori, in the context of Kant’s views. While Kant acknowledged that some judgments/propositions of geometry are analytic, he claimed that they do not make sense on their own; but can only be part of a synthetic construction process. Kant, who did not explain further, left the problem in question ambiguous. In addition, Kant, who positioned the concepts of analytic and synthetic in opposition to each other at the beginning of CPR, considered analytical judgments as a part of synthetic judgments in solving the aforementioned problem.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Akarsu, Bedia; “Kant’ta Mekân ve Zaman Kavramları”, Felsefe Arkivi, S. 14, 1963, s. 108-22.
Arslan, Mehmet; “Bir Kant-Frege Karşılaştırması: Aritmetiğin Yasaları Sentetik A priori midir, Analitik A priori midir?”, yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
Barker, Stephen F.; Matematik Felsefesi, çev. Yücel Dursun, Ankara: İmge Kitapevi, 2003. Beck, Lewis White; “Can Kant’s Synthetic Judgements Be Made Analytic?”, Kant-Studien, C. 47, S. 1-4, 1956, s. 168-81.
Boyer, Carl Benjamin; A History of Mathematics, New Jersey: John Wiley&Sons, Inc, 1968.
Cassirer, Ernst; Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi, çev. Doğan Özlem, İstanbul: İnkılâp, 2007.
Copernicus, Nicolaus; Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine, çev. C. Cengiz Çevik, 2. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
Çitil, Ahmet Ayhan; Kant Okumaları, 2. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları, 2021.
Çitil, Ahmet Ayhan; Matematik ve Metafizik, İstanbul: Alfa, 2012.
Deleuze, Gilles; Kant Üzerine Dört Ders, çev. Ulus Baker, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
Dursun, Yücel; Felsefe ve Matematikte Analitik/Sentetik Ayrımı, Ankara: Elips Kitap, 2004.
Eukleides; Öklid’in Elemanları, çev. Ali Sinan Sertöz, Ankara: Tübitak, 2019.
Fazlıoğlu, İhsan; “Euclides Geometrisi Süreklilik Aksiyomu Açısından Eleştirilebilir mi?”, Kutadgubilig, S. 1, 2002, s. 215-28.
Geier, Manfred; Kant’ın Dünyası, çev. Erol Özbek, İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2009.
Gözkân, Hasan Bülent; “Kant’ın Eleştiri-Öncesi Döneminden Eleştiri Dönemine Geçişindeki Anahtar Yazı: Uzayda Yönler Arasındaki Farklılığın Nihai Dayanağı Hakkında”, Felsefe Tartışmaları, S. 37, 2006, s. 43-55.
Güven, Özgüç; “Kant’ta Sayının Temellendirilmesi”, Şafak Ural’a Armağan, ed. Vedat Kamer, 371-81, İstanbul: Alfa, 2012.
Heimsoeth, Heinz; Kant’ın Felsefesi, çev. Takiyettin Mengüşoğlu, 5. Baskı, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2012.
Kant, Immanuel; Arı Usun Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi, 1993.
Kitcher, Philip; “Kant and the Foundations of Mathematics”, The Philosophical Review, C. 84, S. 1, 1975, s. 23–50.
Koç, Yalçın; “Mekan ve Nesne”, Felsefe Arkivi, S. 29, 1994, s. 13-20.
Kuhn, Thomas S.; Kopernik Devrimi, çeviren Halil Turan, Dursun Bayrak ve Sinan K. Çelik, Ankara: İmge Kitapevi, 2007.
Kutlusoy, Zekiye; “‘Sentetik a priori’ Gerçekten Çöktü mü?”, Immanuel Kant:Muğla Üniversitesi Uluslararası Kant Sempozyumu Bildirileri, ed. Nebil Reyhani, 56–70, Muğla: Vadi Yayınları, 2006.
Smith, Norman Kemp; A Commentary to Kant’s “Critique of Pure Reason”, 3. Baskı, New York: Palgrave Macmillian, 2003.
Tûsî, Nasîruddin; Tahrîru Usûli’l-Hendese ve’l-Hisâb, haz. İhsan Fazlıoğlu, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2012.
Urhan, Veli; “Kant’ın Bilgi Kuramı ve Sentetik Önermeler”, Felsefe Dünyası, S. 38, 2003, s. 3-20.
Yalçın, Şahabettin; “Kant’ta Matematiğin Felsefi Temelleri”, Felsefe Dünyası, S. 37, 2003, s. 128-143.
Yıldırım, Cemal; Matematiksel Düşünme, 6. baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.

APA	TAKICAK M (2023). Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. , 207 - 230.
Chicago	TAKICAK MÜJDAT Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. (2023): 207 - 230.
MLA	TAKICAK MÜJDAT Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. , 2023, ss.207 - 230.
AMA	TAKICAK M Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. . 2023; 207 - 230.
Vancouver	TAKICAK M Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. . 2023; 207 - 230.
IEEE	TAKICAK M "Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme." , ss.207 - 230, 2023.
ISNAD	TAKICAK, MÜJDAT. "Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme". (2023), 207-230.

APA	TAKICAK M (2023). Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0(48), 207 - 230.
Chicago	TAKICAK MÜJDAT Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 0, no.48 (2023): 207 - 230.
MLA	TAKICAK MÜJDAT Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, vol.0, no.48, 2023, ss.207 - 230.
AMA	TAKICAK M Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2023; 0(48): 207 - 230.
Vancouver	TAKICAK M Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları. 2023; 0(48): 207 - 230.
IEEE	TAKICAK M "Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme." Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 0, ss.207 - 230, 2023.
ISNAD	TAKICAK, MÜJDAT. "Kant’ta Geometrinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme". Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 48 (2023), 207-230.