Yıl: 2023 Cilt: 19 Sayı: 65 Sayfa Aralığı: 324 - 343 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-01-2024

BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ

Öz:
Teokratik monarşik usullerle yönetilen toplumların pek çoğu, 20. yüzyılın ilk yarısında cumhuriyet rejimine yönelmiş; yönetim biçimi olarak cumhuriyet, modern toplum ve siyasetin taşıyıcı kolonu olarak görülmüştür. Öte yandan içlerinde pek azı, yurttaşlarının temel hak ve hürriyetlerini garanti altına alan, çoğulcu ve demokratik esaslara uygun bir cumhuriyet kurabilmiştir. Türkiye’deki Cumhuriyet idaresi de otoriterleşme tuzağından kaçınamamıştır. Türkiye’nin yakın geçmişindeki parlamenter düzen ile anayasa geçmişine rağmen çoğulcu, etkin katılım mekanizmalarının işlediği, demokratik bir cumhuriyete geçtiğini ileri sürmek mümkün değildir. Bu çalışmada Cumhuriyet’in kuruluşunda toplumsal ve siyasal muhalefetin zayıflatılarak, güçlü hükümet fikrinin benimsendiği ileri sürülmekte ve bu argüman Şapka Devrimi ve İstiklal Mahkemeleri üzerinden tartışılmaktadır. Cumhuriyet’in modernleşme projesi, ulus devlet modeliyle halk egemenliği nosyonunu öne çıkarmaktadır. Bu kapsamda siyasal değişimin yanında kültürel olarak radikal bir dönüşümü öngörmektedir. Toplumun tüm kesimlerini kapsayan ve yasaların üstünlüğünü kuran demokratik bir cumhuriyet yerine, aciliyet içinde bir modernleşme yoluna gidildi. Bu aciliyet içinde girişilen büyük atılımların ise rızaya dayalı ve gönüllü olarak, rıza olmadığında da devletin zor kullanma mekanizmaları ile insanlara benimsetilmesi gerekiyordu. Bu makalede bir toplum mühendisliği projesi olarak Cumhuriyet devrimlerinin iki ayağı olan Şapka Kanunu ile İstiklal Mahkemeleri tartışmaya açılmaktadır.
Anahtar Kelime: Türk Modernleşmesi Toplum Mühendisliği, İstiklal Mahkemeleri Şapka Devrimi

TÜRKİYE REVOLUTION AS A MODERNIZATION PROJECT: HAT LAW AND INDEPENDENCE COURTS

Öz:
Many societies governed by theocratic and monarchical methods turned towards republican regimes in the first half of the 20th century. The republic, as a form of governance, was seen as the cornerstone of modern society and politics. However, only a few among them were able to establish a republican system that guaranteed the basic rights and freedoms of their citizens in accordance with pluralistic and democratic principles. The Republican cadres in Türkiye also couldn't avoid the trap of authori- tarianism. Despite Türkiye's recent parliamentary and constitutional history, it is not possible to argue that it has transitioned to a pluralistic, democratic republic with functioning mechanisms for effective political participation. This study suggests that during the establishment of the Republic, social and political opposition was weakened, and the idea of a strong government was embraced. This argument is discussed through the Hat Revolution (Şapka Devrimi) and the Independence Courts (İstiklal Mah- kemeleri). The modernization project of the Republic highlights the notion of popular sovereignty with the nation-state model. In this context, it foresaw a radical cultural transformation alongside po- litical change. Instead of a democratic republic that encompasses all segments of society and establishes the rule of law, an urgent path to modernization was pursued. The significant strides taken in this urgency had to be imposed on people either through consent, voluntary adoption, or, when consent was not given, through the state's mechanisms of coercion. This article opens a discussion on the Hat Law and the Independence Courts as the two pillars of the Republic revolutions, considering them as a project of societal engineering.
Anahtar Kelime: Turkish Modernization Social Engineering Independence Courts Hat Revolution

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aktaş, C. (1991). Tanzimat’tan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar. İstanbul: Nehir Yayınları.
  • Atatürk, M. K. (2015). Nutuk. Ed. N. Bayramoğlu, K. Güran. Ankara: Kaynak Yayınları.
  • Aybars, E. (1975). İstiklâl Mahkemeleri. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
  • Aydemir, Ş.S. (1999). Tek Adam: Mustafa Kemal 1922-1938. Cilt III, İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Aysal, N. (2011). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Giyim ve Kuşamda Çağdaşlaşma Hareketleri”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 10(22), 3-32.
  • Bora, T. (2017). Cereyanlar-Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Demirel, A. (2020). Birinci Meclis’te Muhalefet: İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Doğan, M. (2021). “Türk Romanında Sembolik Değerler Bağlamında Fes- Şapka Mücadelesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 61(1), 123-149.
  • Duman, Ö. (2018). “İktidar ve Beden: Cumhuriyet Döneminde Çukurova ve Çevresinde Şalvar Yasağı”, International Journal of History, 10(5), 43-54
  • Enginün, İ. (1978). Halide Edip Adıvar’ın Eserlerinde Doğu-Batı Meselesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2398.
  • Erdoğan, M. (1999a). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset. Ankara: Liberte Yayınları.
  • Erdoğan, M. (1999b). Tek Tip İnsan ve Totalitarizm. 28 Şubat Süreci içinde (s.127-130). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Eyicigil, A. (1996). “İstiklâl Mahkemelerinde Yargılanan K. Maraşlılar”, Türk Dünyası Araştırma Dergisi, 102, 189-236.
  • Doğaner, Y. (2004). “Bir Modernleşme Modeli Olarak Atatürk İnkılapları”, Atatürk Dergisi, 4(1), 153-187.
  • Goloğlu, M. (1972). Devrimler ve Tepkileri (1924-1930). Ankara: Başnur Matbaası.
  • Gürsoytrak, M. S. (1995). “İstiklâl Mahkemeleri”, Atatürkçü Düşünce Dergisi, 1(12), 9-10.
  • Kaya, İ. (2022). “Şapka İnkılabının Sosyo-Ekonomik Yönleri: Şapka İthalatı, Yerli Üretim ve Halka Yansımaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 106, 545-58.
  • Kılıç, A. (1955). İstiklâl Mahkemesi Hatıraları. İstanbul: Sel Yayınları.
  • Kılıç,S. (1995). “Şapka Meselesi ve Kılık Kıyafet İnkılabı”, Atatürk Yolu Dergisi, 4(16), s. 529-547.
  • Ozankaya, Ö. (1995). “Bir Uygarlık Tasarımı: Türk Devrimi”, Atatürkçü Düşünce Dergisi, 1, 14-16.
  • Sarışaman, S. (1998). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın Kıyafeti Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, 6(21), 97-106.
  • Tanör, B. (1998). Türkiye’de Yerel Kongre İktidarları (1918-1920). İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
  • Tunçay, M. (1992). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). İstanbul: Cem Yayınevi.
  • Tunçay, M. (2012). Eleştirel Tarih Yazıları. Haz. Bahadır Türk, Hamit Emrah Beriş. Ankara: Liberte Yayınları.
  • Turan, Ş. (1995). Türk Devrim Tarihi. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Birleşim 73, C.7, (07.05.1951). Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c007/tbmm09007073.pdf (10.12.2018).
  • Ülger, E.K. (2023) “Silindir Şapka Giyen Köylü” Öyküsünü Şapka Devrimi ve Beden Temsilleri Üzerinden Okumak”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(1), 457-483.
  • Ülker, İ. (2015). “İstiklal Mahkemelerinin Yargılama Usulü”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(2), 21-48.
  • Yavuz, B. (1995). “Atatürk Devrimi ile Sosyal Yaşamın Çağdaşlaştırılmasına İlişkin Fransız Değerlendirmeleri”, Atatürk Yolu Dergisi, 4(15), 305-342.
  • Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
APA YAMAN S (2023). BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. , 324 - 343.
Chicago YAMAN SEVAL BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. (2023): 324 - 343.
MLA YAMAN SEVAL BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. , 2023, ss.324 - 343.
AMA YAMAN S BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. . 2023; 324 - 343.
Vancouver YAMAN S BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. . 2023; 324 - 343.
IEEE YAMAN S "BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ." , ss.324 - 343, 2023.
ISNAD YAMAN, SEVAL. "BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ". (2023), 324-343.
APA YAMAN S (2023). BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 19(65), 324 - 343.
Chicago YAMAN SEVAL BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. Muhafazakar Düşünce Dergisi 19, no.65 (2023): 324 - 343.
MLA YAMAN SEVAL BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. Muhafazakar Düşünce Dergisi, vol.19, no.65, 2023, ss.324 - 343.
AMA YAMAN S BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. Muhafazakar Düşünce Dergisi. 2023; 19(65): 324 - 343.
Vancouver YAMAN S BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ. Muhafazakar Düşünce Dergisi. 2023; 19(65): 324 - 343.
IEEE YAMAN S "BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ." Muhafazakar Düşünce Dergisi, 19, ss.324 - 343, 2023.
ISNAD YAMAN, SEVAL. "BİR ÇAĞDAŞLAŞMA PROJESİ OLARAK TÜRKİYE’DE CUMHURİYET DEVRİMLERİ: ŞAPKA KANUNU ve İSTİKLAL MAHKEMELERİ". Muhafazakar Düşünce Dergisi 19/65 (2023), 324-343.