Yıl: 2016 Cilt: 22 Sayı: 86 Sayfa Aralığı: 181 - 202 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ

Öz:
Medrese öğrencileri ve hocaları doğu ve güneydoğu Türkiye'de yer alan medreselerin avlusunda on altıncı yüzyıl âlim ve mutasavvıfı Melayê Cizîrî'nin Dîwan'ını makamlı bir şekilde okumaktadırlar. Arapçaya dayalı dinî ilimlerin yanı sıra Dîwan okumak bu medreselerde bir gelenek oluşturarak bu medreselerin sembolik gösterenlerinden biri haline gelmişlerdir. İslâm geleneğinde medrese-tekke, dini-tasavvufi ilimler ayrılığı düşünüldüğünde Dîwan'ın medreselerde sahip olduğu yer açıklanması gereken bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Bu makale sûfî bir şairin ve Dîwan'ının hangi tarihsel ve kültürel dinamiklerin neticesinde bölge medreselerinin sembolü haline geldiğini ve makamlı bir şekilde okunduğunu antropolojik bir perspektiften incelemeyi amaçlamaktadır. Müslümanların tarihi boyunca iki temel eğilim İslam'ın anlaşılmasında ve hayata geçirilmesinde başat olmuştur. Bunlardan birisi medrese ve burada tedris edilen Arapça dinî ilimlere dayalı evrenselci eğilimidir. Diğeri ise İslâm'ın yerel estetik beğenilerine göre şekillenen daha tikel ve yerel bir eğilimdir. Bununla birlikte bu iki eğilim, birbirinden izole edilmiş olmayıp bir diğerinin sınırını sürekli olarak aşmış, ara form ve kurumlar meydana getirmeye çalışmışlardır. Bir medrese âlimi ve sûfî şair tarafından yazılan ve medrese mensupları tarafından makamlı bir şekilde medreselerin avlusunda okunan Dîwan, İslam tarihinde inşa edilmiş fiziki ve epistemolojik sınırların aşındırıldığı bir örnek olarak değerlendirilebilir.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

Melayê Cizîrî in the Tradition of Dîwan Recitation

Öz:
Madrasa scholars and students read Dîwan written by a sixteenth century scholar and sufi poet Melayê Cizîrî in a melodic way at the courtyards of madrasas located in the east and southeast Turkey. Alongside the religious sciences based on Arabic language Dîwan reading constitues a tradition in these madrasas and became the symbolic siginifier of them. Consisdering the madrasa-tekke and religious-sufic sciences split in Muslim tradition the place which Dîwan occopies at these madraras needed to be explained. This essay aims to explore the historical and cultural dynamics which makes a sufic poet and his Dîwan as symbol for the madrasas from an anthropological perspective. There have been two main tendencies throughout Muslim history one of which is universalistic tendencies based on the madrasa and the Arabic religious sciences studied there. The other is local and particularistic understanding of Islam and performing it according to local aesthetic inclination. However, these two dynamics has never been isolated from each other and havetranscended their boundaries in different ways created intermediate forms. Dîwan, written by a madrasa scholar and sufî poet, composed of sufic poems, read and musically performed by madrasa scholars at the courtyards of madrasas seems to erase the physical and espistemological boundaries established throughout the history.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abu-Lughod, Lila. Veiled Sentiments: Honor and Poetry in a Bedouin Society, Berkeley, University of California Press, 1986.
  • Adak, Abdurrahman. Destpêka Edebiyata Kurî ya Klasik. İstanbul: Nûbihar, 2013.
  • Ak, Ahmet Şahin Türk Din Musikisi&Câmi ve Tekke Musikisi, Ankara: Akçağ, 2011.
  • Akdoğan, Bayram Mevlevîlik ve Mûsikî (Er-Risâletü't-Tenzîhiyye fî Şe'ni'l-Mevleviyye). İstanbul: Rağbet, 2009.
  • Akün, Ömer Faruk. Dîwan Edebiyatı. İstanbul: İSAM, 2014.
  • Algar, Hamid. Jami. Oxford: Oxford University Press, 2013.
  • Alkış, Abdurrahim. Melayê Cızirinin Dîwanında Tasavvufi Mazmunlar. İstanbul: Nûbihar, 2014.
  • Avery, P. "Foreword: Hafiz of Shiraz" Leonard Lewisohn (ed) Hafız and the Religion of Love in Classical Persian Poetry, London, I.B. Tauris, 2010.
  • Aytaç, Gürsel. Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Say, 2. Baskı, 2009.
  • Bakhtin, Mikhail. Karnavaldan Romana: Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Ya- zılar İstanbul: Ayrıntı, 2001.
  • Caton, Steven C. "The Peaks of Yemen I Summon"Poetry as Cultural Practise in a Nort- hern Yemeni Tribe, Berkeley: University of California Press, 1990
  • Cizîrî, Mela Ahmedê Dîwan çev. Osman Tunç, İstanbul: Nûbihar, 2009.
  • Çelebi, Asaf Halet. Mevlâna ve Mevlevilik. Ankara: Hece, 2006.
  • Çiçek, Yakup. Risale-i Hâlidiye, Mecd-i Talid, Şemsü'ş-Şumus. İstanbul: Sey-Tac Yayınları, 2004.
  • Doru, Nesim Melayê Cizîrî: Felsefî ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: Nûbihar, 2012
  • Düzenli, Pehlül. İslâm Kültür Tarihinde Musiki. İstanbul: Kayıhan, 2014.
  • Ez-Zıvıngî, Ahmed İbn Molla Muhammed, el-Ikdu'l-Cevheri fi Şerhi Dîwani'ş Şeyhi'l- Cezeri 2 Cilt, Kamışlı, ts.
  • Erkal, Abdulkadir. Dîwan Şiirinin Poetikası (17. Yüzyıl). Ankara: Birleşik, 2009.
  • Feridüddin Attâr. Mantık Al-Tayr. İstanbul: İş Bankası, 2014.
  • Hassanpour, Amir. Kürdistan'da Dil ve Milliyetçilik 1918-1985. İstanbul: Avesta, 2005.
  • İbn Haldun. Mukaddime 2 Cilt. İstanbul: Dergâh, ???.
  • Gazâlî, Ahmed. Âşıkların Halleri-Sevânih'u-l Uşşâk. İstanbul: Hece, 2012.
  • Gilbert, Rouget Music and Trance A Theory of the Relations Between Music and Possessi- ons Chicago and London: The University of Chicago Press, 1985.
  • Gölpınarlı, Abdülbâki. Hâfız. İstanbul: Kapı, 2013.
  • Gözütok, Şakir İslâm'ın Altın Çağında İlim İstanbul: Nesil, 2012
  • --. İlk Dönem İslâm Eğitim Tarihi, İstanbul:Fecr, 2002.
  • Ildırar, Mehmet. İşaretler. İstanbul: Seytac Yayınları, 2006.
  • James, Wendy Törensel Hayvan: Yeni Bir Antropoloji Portresi. Çev. Sevda Çalışkan. İstan- bul: İş Bankası, 2013
  • Kahraman, Abdullah (ed) İhvân-ı Safâ Risâleleri Cilt I, İstanbul: Ayrıntı, 2012.
  • Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh, 3. Baskı 1990.
  • Karamustafa, Ahmet. Tanrı'nın Kural Tanımaz Kulları. İstanbul: Yapı Kredi, 2011, 3. Bas- kı.
  • Kılıç, Erol Mahmut. Sûfî ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası İstanbul: İnsan, 2009.
  • --. Tasavvuf Düşüncesi. İstanbul: Sufi, 2014.
  • --. Anadolu'nun Ruhu. İstanbul: Sufi, 3. baskı, 2013.
  • --. Tasavvuf'a Giriş. İstanbul: Sufi, 2014.
  • Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ, 9. Baskı, 2003
  • Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyat Tarihi. İstanbul: Alfa, 2015.
  • Kreyenbroek, Philip G. "Kürdistan'da Din ve Mezhepler" Philip Kreyenbroek&Christine Allison (ed). Kürt Kimliği ve Kültürü. İstanbul: Avesta, 2008, s. 131-166.
  • Kurdo, Qanatê. Tarix û Edebiyata Kurdi. Ankara: Öz-Ge, 1992.
  • Mahmûd-ı Şebüsterî. Gülşen-i Râz. İstanbul: İş Bankası, 2011.
  • Makdisi, George Ortaçağ'da Yüksek Öğretim: İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı. İstanbul: Gelenek, 2004.
  • --. İslâm'ın Klasik Çağında ve Hıristiyan Batı'da Beşerî Bilimler. İstanbul: Klasik, 2007.
  • Mengi, Mine. Dîwan Şiirinin Arka Bahçesi. Ankara: Akçağ, 2010.
  • Mewlânâ Hâlid-i Şirvanî Ölekî (der). Minah: Ğavs-ı Hizânî'den Hikmetler. İstanbul: Se- merkand, 2012.
  • Muhammed, Halid Cemil Melayê Cizîrî: Sevgi ve Güzelliğin Şairi çev. Ümit Demirhan. İstanbul: Hivda, 2008.
  • Nikitin, Bazil. Kürtler: Sosyolojik ve Tarihi İnceleme Cilt 1-2. İstanbul: Deng, 1994.
  • Okudan, Rifat. Sühreverdi Maktul ve İşrakiliğin Dili. Fakülte Kitabevi, 2006.
  • Okuyucu, Cihan. Dîwan Edebiyatı Estetiği. İstanbul: Kapı, 2013.
  • Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim, 18. Baskı 2004.
  • Özervarlı, M. Sait "Molla Cezerî" DİA, İst., 2005, c.30, s.241-243.
  • Pala, İskender. Akademik Dîwan Şiiri Araştırmaları, İstanbul: Kapı, ???
  • --. Ansiklopedik Dîwan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı, ???.
  • Pürcevadi, Nasrullah&Zerrinkub, Abdülhüseyin Mevlâna'nın Dünyası Ankara: Birleşik, 2007.
  • Pürcevadi, Nasrullah. Can Esintisi, İslâm Şiir Metafiziği. İstanbul: İnsan, 1999.
  • --. Gökyüzünde Ayın Görüntüsü. İstanbul: İnsan, 1999.
  • Şengül, S. "İslam Antropolojisi Çalışmalarında Yöntem Tartışmaları" Toplum ve Bilim, Mart, 2016, 136, sf. 146-171.
  • Şengül, S. "Tarih, Kültür Hafıza Bağlamında Cizre Kırmızı Medrese, Kebikeç, Haziran 2014, 37, sf. 57-78.
  • Şengül, S. "Hâlidî-Nakşibendîlik ve Medreselerde İlim Anlayışının Dönüşümü" Güney Çeğin&Ümit Kurt (der.) Kıyam ve Kıtal: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Devletin İnşası ve Kolektif Şiddet, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015, sf. 321-360.
  • Şerefhan Bitlisî. Şerefname: Kürt Tarihi (1.Cilt). İstanbul: Nûbihar, 2013.
  • Yesribi, Seyyid Yahya. İrfan Felsefesi. İstanbul: İnsan, 2010.
  • --. Kalender ve Kale. İstanbul: İnsan, 2010.
  • Yıldırım, Kadri. Dîroka Zimanê Kurdî yê Nivîskî û Perwerdehiya di Konsepta Medreseyê de. Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, 2005.
  • --. "Werger û Şîroveya Dîwana Melayê Cizirî (Melay-i Cizîrî Dîwan'ının Tercüme ve Şer- hi)" War Araştırma-İnceleme Dergisi, Sayı 14, Bahar 2004, s. 112-142.
  • --. "Werger û Şiroveya Dîwana Melayê Cizîrî-II (Melay-i Cizîrî Dîwan'ının Tercüme ve Şerhi-II). War Araştırma-İnceleme Dergisi, Sayı 16, Sonbahar 2004, s. 171-184.
  • --.Ehmedê Xanî Külliyatı: Nûbehara Biçukan Analiz ve Şerhi, İstanbul: Avesta, 2008.
  • --. Ehmedê Xanî Külliyatı:Eqida İmanê Analiz ve Şerhi, İstanbul: Avesta, 2008.
  • --. Ehmedê Xanî Külliyatı: Mem û Zîn Çeviri ve Kavramsal Tahlili, İstanbul: Avesta, 2010.
  • --. Ehmedê Xanî Külliyatı: Dîwan Analiz ve Şerhi, İstanbul: Avesta, 2014.
  • --. Feqiyê Teyran Dîwanı Çeviri ve Analizi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2014.
  • Yılmaz, Hasan K. "Cezbe" TDV, Cilt 7, sf. 504, 1993.
  • Yöyler Celadeddin, Şîroveya Dîwana Melayê Cizîrî, İstanbul: İstanbul Kürt Enstitüsü Ya- yınları, 2006.
  • Zima V., Peter. Modern Edebiyat Teorilerinin Felsefesi. Ankara: Hece, 2. Baskı, 2006.
APA ŞENGÜL S (2016). Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. , 181 - 202.
Chicago ŞENGÜL SERDAR Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. (2016): 181 - 202.
MLA ŞENGÜL SERDAR Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. , 2016, ss.181 - 202.
AMA ŞENGÜL S Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. . 2016; 181 - 202.
Vancouver ŞENGÜL S Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. . 2016; 181 - 202.
IEEE ŞENGÜL S "Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ." , ss.181 - 202, 2016.
ISNAD ŞENGÜL, SERDAR. "Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ". (2016), 181-202.
APA ŞENGÜL S (2016). Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. Folklor/Edebiyat, 22(86), 181 - 202.
Chicago ŞENGÜL SERDAR Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. Folklor/Edebiyat 22, no.86 (2016): 181 - 202.
MLA ŞENGÜL SERDAR Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. Folklor/Edebiyat, vol.22, no.86, 2016, ss.181 - 202.
AMA ŞENGÜL S Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. Folklor/Edebiyat. 2016; 22(86): 181 - 202.
Vancouver ŞENGÜL S Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ. Folklor/Edebiyat. 2016; 22(86): 181 - 202.
IEEE ŞENGÜL S "Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ." Folklor/Edebiyat, 22, ss.181 - 202, 2016.
ISNAD ŞENGÜL, SERDAR. "Melayê Cizîrî ve Diwan Okuma Geleneğİ". Folklor/Edebiyat 22/86 (2016), 181-202.