Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı

Sahin, Serkan

Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı

Serkan ŞAHİN (Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi)

Antropoloji

13 1

Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 37 Sayfa Aralığı: 50 - 71 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 23-12-2019

Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı

Öz:

Bu çalışmanın materyalini oluşturan iskelet kalıntıları Van/Dilkayakazılarından elde edilmiştir. Dilkaya Höyüğü Van’ın Edremit ilçesinebağlı Dilkaya Köyü’nün batısında Van Gölü kıyısında yer almaktadır.Çalışmanın amacı Dilkaya Orta Çağ Toplumu’nun patolojik olarakincelenmesi ve elde edilen verilerin diğer Anadolu toplumlarıylakarşılaştırılması sonucunda toplumun sağlık yapısının belirlenmesidir.Dilkaya toplumunda 319 birey paleopatolojik açıdan incelenmiş vetopluluğun yaşam biçimi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Toplumdaen az bir omurunda osteartrit görülen erişkinlerin oranı %82,05’dir.Toplumda en az bir omurunda schmorl nodülü görülen erişkinlerinoranı ise %89,74’tür. Erişkin bireylerin eklemlerinde osteoartrit görülmeoranı %52,56’dır. Dilkaya OrtaÇağ Toplumunda en az bir eklemindeya da omurunda yaşam biçimine bağlı olarak gelişen patoloji görülenerişkin bireylerin topluma oranı %97,44’tür. Omurlarda ve eklemlerdekiyaşam biçimine bağlı olarak gelişen patolojiler en fazla erkek bireylerdegözlemlenmiş ve görülme oranının yaşla birlikte artış gösterdiğibelirlenmiştir. Patolojik lezyonların her yaş/cinsiyet grubunu etkilemesi,enfeksiyonel hastalıkların fazla görülmemesi ve osteoartritin gençyaşlardan itibaren görülmeye başlanması gibi verilerden hareketle DilkayaOrta Çağ Toplumu’nun tarıma dayalı bir ekonomiye sahip, beslenmeaçısından görece iyi durumda ve diğer Anadolu toplumlarına kıyaslagöreceli olarak daha hijyenik yaşam koşullarına sahip bir köy topluluğuolduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar

The Health Status of (Medieval) Dilkaya People

Öz:

The remains composing the material of this study are obtained from Van/Dilkaya excavations. Dilkaya Mound is located at the west of Dilkaya village of Van’s Edremit province, near the coast of Lake Van. The aim of this study is to investigate pathological structure of medieval population of Dilkaya and to use this data in identification of health structure as well making a comparison with other Anatolian populations. A total of 319 individuals in Dilkaya medieval people were examined in terms of paleopathology and estimations about the life style of the population were made. The ratio of the adults which have osteoarthritis at least in one vertebral bone is 82,05%. Similarly, the ratio of adults which have schmorl nodules at least in one vertebral bone is 89,74%. Moreover, 52,56 % of the adults show osteoarthritis in their joints. In Medieval Population of Dilkaya, the ratio of adult individuals who had lifestyle related pathology in at least one vertebral bone or joint is 97,44% while most of the lifestyle related pathologies in the vertebral bones and joints are observed in males and it was observed that the pathology increases with age. Due to the fact that pathological lesions affect all age/gender groups; small amount of the population have infectious diseases and the presence of osteoarthritis is observed since younger ages; the Medieval Population of Dilkaya is concluded to be a village population of agricultural economy. Moreover, the nutrition and the hygienic conditions were shown to be relatively better than other Anatolian Populations.

Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Aksoy, M. C., Yazıcı, M., ve Alpaslan, M. (2005). Legg-Calve-Perthes Hastalığı, TOTBİD (Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği) Dergisi, 4(3-4), 138-148.
Altuntek, S., N. (2001). Türkiye Üzerine Yapılmış Evlilik ve Akrabalık Araştırmalarının Bir Değerlendirmesi, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 17-28.
Angel, J. L. (1971). Early Neolithic Skeletons from Catal Hüyük: Demography and Pathology, Anatolian Studies, 21, 77-98. 10.2307/3642632
Angel, J. L., ve Bisel, S. C. (1986). Health and Stress in an Early Bronze Age Population. in J. V. Canby, E. Porada, B. S. Ridgeway, T. Stech (Eds.) içinde, Ancient Anatolia: Aspects of Change and Cultural Development. Essays in Honor of Machteld M. Mellink (s. 12-30), Wisconsin: University of Wisconsin Press.
Arıhan Karaöz, S., ve Acar, E. (2014). Giresun Adası İskeletlerinin Paleoantropolojik Değerlendirilmesi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXX. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 189-202.
Ay, N. (2014). Müslümantepe İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Aufderheide, C. A. ve Rodriguez-Martin, C. (2006). The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology, Birleşik Krallık: Cambridge University Press.
Belli, O., ve Konyar, E. (2003). Doğu Anadolu Bölgesinde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Brothwell, D. R. (1981). Digging Up Bones (Third Edition). Birleşik Krallık: British Museum - Oxford University Press.
Blau, S. (2001). Limited Yet Informative: Pathological Alterations Observed on Human Skeletal Remains from Third and Second Millennia BC Collective Burials in the United Arab Emirates, International Journal of Osteoarchaeology, 11, 173–205 10.1002/oa.527
Brickley, M., ve Ives, R. (2008). The Bioarchaeology of Metabolic Bone Disease, Elsevier Academic Press.
Buikstra, J. E. ve Ubelaker, D. H. (1994). Standarts for Data Collection from Human Skeletal Remains, Arkansas: Arkansas Archeological Survey.
Buikstra, J. E. (2019), Ortner’s Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains (Third Edition). Birleşik Krallık: Academic Press.
Büyükkarakaya A. M., ve Erdal Y. S. (2012). Eski Anadolu Toplumlarında Anemi, Biyolojik Antropoloji, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Kuruluş Yıldönümü Anı Kitabı, A.Ü. D.T.C.F Yayınları, 137-162.
Çırak A., Çırak M. T., ve Atasoy, Y. S., (2014), İnsan İskelet Kalıntılarında vertebral Ankylosis: Tios İskeletleri Üzerinde Bir Çalışma, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 28. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 51-58.
Çilingiroğlu, A. (1986). Van Dilkaya Höyüğü 1984 Kazıları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, 151-162.
Çilingiroğlu, A. (1990). Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları 1988, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XI. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 247-254.
Çilingiroğlu, A. (1993). Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 469-489.
Çilingiroğlu, A. (1994). Yeni Urartu Kazılarına Doğru, XI. Türk Tarih Kongresi I, 279-286.
Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.
Çilingiroğlu, A. (2012) Dilkaya Höyüğü, Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları (s. 78-93). İzmir: Ege Üniversitesi.
Digangi, E. A, Bethard, J. D., ve Sullivan, L. P. (2010). Differential Diagnosis of Cartilaginous Dysplasia and Probable Osgood–Schlatter’s Disease in a Mississippian Individual from East Tennessee, International Journal of Osteoarchaeology, 20, 424-442. 10.1002/oa.1062
Ellis, H. (2006). Clinical Anatomy A Revision and Applied Anatomy for Clinical Students, ABD: Blackwell Publishing.
Erdal Ö . D., Erdal Y. S., Eroğlu S., ve Büyükkarakaya A. M. (2003). Şaşal/İzmir İskelet Topluluğunun Paleopatolojik ve Demografik Analizi, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XVIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1-14.
Erdal, Ö. D. (2004). Eklem Hastalıklarının Yaşam Biçimiyle İlişkisi: Eski Anadolu Toplulukları Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitütüsü Basılmamış Doktora Tezi.
Erdal Ö . D. (2009). Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Geç Bizans ve Yakınçağ İnsanlarının Yaşam Biçimleri, Adalya, XII, 361-388.
Erdal, Y. S. (2003). Büyüksaray-Eski Cezaevi Çevresi Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan İnsan İskelet Kalıntılarının Antropolojik Analizi, T. C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XVIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 15-30.
Erdal, Y. S. (2004). Kovuklukaya (Boyabat, Sinop) İnsanlarının Sağlık Yapısı ve Yasam Biçimleriyle İlişkisi, Anadolu Araştırmaları, 17(2), 169-196.
Erdal, Y.S. (2011). EK1: Tasmasor Yakınçağ Nekropolü ve İskeletlerinin Antropolojik Analizi, S. Y. Şenyurt (Ed.), içinde, Tasmasor (s. 255-359). Ankara: Bilgin Yayınları.
Erkman, A. C. (2008). Van Dilkaya Erken Demir Çağı ve Orta Çağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
Erkman A. C., Başoğlu, O., Özgün-Başıbüyük, G., Gözlük-Kırmızıoğlu, P., Yiğit, A., Alkan-Yalçın, Y., ve Kaya, F. (2016). Cranial And Post-Cranial Traumatic Injury Patterns In Van Castle Mound Medieval Population, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 16(2), 61-74. 10.5281/zenodo.47543
Gözlük P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., Taşlıalan M., ve Sevim A. (2006). Symrna Agorası İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXI. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 125-140.
Güleç, E. (1986). Van-Dilkaya İskeletlerinin Paleoantropolojik İncelenmesi, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 369-380.
Güleç., E. (1989). Paleoanthropological Structure of Van / Dilkaya Dwellers: B.C. First Millenium - A.D. First Millenium, Humanbiologia Budapestinensis, 19, 47-52.
Güleç, E., Duyar, İ., ve Sevim, A. (1993). Eski Anadolu toplumlarında Büyüme (II): Dilkaya Orta Çağ Populasyonu’nda Uzun Kemik Büyümesi, T. C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XIII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 227–241.
Güleç, E., ve Özer, İ. (2009). Dilkaya Ortaçağ İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi, H. Sağ lamtimur, E. Abay, Z. Derin, A. Ü . Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğ lu, M. Erdalkıran, M. B. Baş tü rk ve E. Konakç ı (Ed.) içinde, Altan Çilingiroğlu’na Armağan: Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Günay I. (2005). Mersin – Kelenderis (19.YY) Toplumunun Sağlık Sorunları, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Jurmain, R. D. (1977). Stress and the Etiology of Osteoarthritis, American Journal of Physical Anthropology, 46, 353-366. 10.1002/ajpa.1330460214
Jurmain, R. D. (1991). Degenerative Changes in Peripheral Joints as Indicators of Mechanical Stress: Opportunities and Limitations. International Journal of Osteoarchaeology, 1(3-4), 247-252. 10.1002/oa.1390010319
Kalelioğlu, E. (1991). Van Ovasının İklim Özellikleri, A.Ü. D.T.C.F. Dergisi, 35(2), 155-166.
Kılıç, O. (1997). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648), Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayın No: 6, Ankara: Acar Matbaası.
Knüsel, C. J., Göggel, S., ve Lucy, D. (1997). Comparative Degenerative Joint Disease of the Vertebral Column in the Medieval Monastic Cemetery of the Gilbertine Priory of St. Andrew, Fishergate, York, England, American Journal of Physical Anthropology, 103, 481-495. 10.1002/(SICI)1096-8644(199708)103:4<481::AID-AJPA6>3.0.CO;2-Q
Koruyucu, M. M. (2012). Köşk Höyük Ortaçağ İnsanlarının Antropolojik Analizi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Köroğlu K., ve Konyar, E. (2005). Van Gölü Havzasında Erken Demir Çağı Problemi, Arkeoloji ve Sanat, 119, 25-38.
Köroğlu K., ve Konyar, E. (2008). Comments on the Early/Middle Iron Age Chronology of Lake Van Basin, Ancient Near Eastern Studies, 45, 123-146.
Kutlubay, A. (2007). Malatya İlinde Akraba Evliliği Sıklığı ve Tıbbî Sonuçları, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
Larsen, C. S. (1997) Bioarchaeology: Interpreting Behavior from the Human Skeleton, Cambridge: Cambridge University Press.
Lessa, A. (2011) Spondylolysis and Lifestyle Among Prehistoric Coastal Groups From Brazil, International Journal of Osteoarchaeology, 21, 660–668. 10.1002/oa.1172
Lovell, N. C. (1994). Spinal Arthritis and Physical Stress at Bronze Age Harappa, American Journal of Physical Anthropology, 93, 149-164. 10.1002/ajpa.1330930202
Lovell, N. C. (1997). Trauma Analysis in Paleopathology, Yearbook of Physical Anthropology, 40, 139-170. 10.1002/(SICI)1096-8644(1997)25+<139::AID-AJPA6>3.0.CO;2-%23
Lovell, N. C. (2008). Analysis and Interpretation of Skeletal Trauma. M. A. Katzenberg ve S. R. Saunders (Ed.) içinde, Biological Anthropology of the Human Skeleton (s. 341-386), New York: Wiley-Liss. 10.1002/9780470245842.ch11
Mann R. W., ve Hunt D. R. (2012). Photographic Regional Atlas of Bone Disease: A Guide To Pathologic And Normal Variation in the Human Skeleton (Third Edition). Springfield Illinois: Charles C. Thomas Publisher.
Mann R.W., Hunt D.R., ve Lozanoff, S. (2016). Photographic Regional Atlas of Non-Metric Traits and Anatomical Variants in the Human Skeleton (First Edition), Springfield Illinois: Charles C. Thomas Publisher.
Merbs, C. F. (1983). Patterns of Activity-Induced Pathology in a Canadian Inuit Population, Ottawa: National Museum of Man Mercury Series.
Molleson, T., ve Hodgson, D. (2003). The Human Remains from Woolley’s Excavations at Ur, Iraq, 65, 91-129. 10.2307/4200535
Ortner, D. J. (2003). Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains (Second Edition). San Diego, CA: Academic Press.
Ökten, Ş. (2009). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar: Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Toplumsal Cinsiyet Düzeni, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(8), 302-312
Özdemir, S., Sevim Erol, A. (2010). Minnetpınarı İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi, Antropoloji, 23, 95-127.
Özbek, M. (2012) Kronik Demir Eksikliğine Bağlı Anemi: Klinik ve Paleopatolojik Bulgular Işığında Yeni Değerlendirmeler, A. A. Akyol ve K. Özdemir (Ed.) içinde, Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan Kitabı, İstanbul: Homer Kitabevi.
Paine, R. R., Vargiu, R., Coppa, A., Morselli, C., ve Schneider, E. E. (2007). A Health Assessment of High Status Christian Burials Recovered From The Roman-Byzantine Archaeological Site of Elaiussa Sebaste, Turkey, HOMO, 58, 173-190. 10.1016/j.jchb.2006.06.001
Plichta, S.B., ve Kelvin, E. (2014). Munro Sağlık Araştırmalarında İstatistiksel Yöntemler. R. S. Tabak (Çev. Ed.), Ankara: Palme Yayıncılık.
Resnick, D., ve Niwayama, G. (1988). Degenerative Disease of The Spine, D. Resnick ve G. Niwayama (Ed.) içinde, Diagnosis of Bone And Joint Disorders (s. 1481-1561), Philadelphia: W. B. Saunders Company.
Roberts, C., ve Manchester, K. (2007). The Archaeology of Disease (Third Edition). Ithaca, NY: Cornell University Press.
Sağır, M., Özer, İ., ve Şahin, S. (2018). Havuzdere İskeletlerinin Paleopatolojik Analizi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı XXXV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, II. Cilt, 127-142.
Sarı-Özdemir, C. (2004). Dilkaya ve Karagündüz (Orta Çağ) İskelet Popülasyonlarında Doğuştan Anomalilerin İncelenmesi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Schug, G. R., Gray, K., Mushrif-Tripathy, V., ve Sankhyand, A. R. (2012) A peaceful realm? Trauma and social differentiation at Harappa, International Journal of Paleopathology, 2, 136– 147. 10.1016/j.ijpp.2012.09.012
Sevim, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yiğit A., Özdemir S., ve Durgunlu Ö. (2007). Erzurum/Gü llüdere İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 141-160,
Sevin, V., ve Kavaklı, E. (1996). Bir Erken Demir Çağ Nekropolü Van/Karagündüz, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Taylor, J. A. M., ve Resnick, D. (2010). Skeletal Imaging: Atlas of the Spine and Extremeties (Second Edition). Philadelphia: Saunders.
Üstündağ, H., ve Demirel, F. A. (2008). Alanya Kalesi Kazılarında Bulunan İnsan İskelet Kalıntılarının Analizi, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 8, 79-90.
Üstündağ, H. (2009). Kuşadası Kadıkalesi / Anaia Kazısında Bulunan İnsan İskelet Kalıntıları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü XXIV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 209-228.
Üstündağ, H. (2011). Genetik, Çevresel ve Kültürel Etmenlerin Işığında Anemi: Bazı Eski Anadolu Topluluklarından Örnekler, Turkish Academia of Sciences Journal of Archaeology, 14, 173-192. 10.22520/tubaar.2011.0014
Waldron, T. (2009). Palaeopathology, Cambridge: Cambridge University Press.
Wentz, R. K., ve De Grummond, N. T. (2009). Life on Horseback: Palaeopathology of Two Scythian Skeletons from Alexandropol, Ukraine, International Journal of Osteoarchaeology, 19, 107-115. 10.1002/oa.964
Yüksel, Ş., Kutlubay, A., Karaoğlu, L., ve Yoloğlu, S. (2009). The Prevalence of Consanguineous Marriages in the City of Malatya, Turkey, Turk. J. Med. Sci., 39(1), 133-137, 10.3906/sag-0802-7

APA	Sahin S (2019). Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. , 50 - 71.
Chicago	Sahin Serkan Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. (2019): 50 - 71.
MLA	Sahin Serkan Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. , 2019, ss.50 - 71.
AMA	Sahin S Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. . 2019; 50 - 71.
Vancouver	Sahin S Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. . 2019; 50 - 71.
IEEE	Sahin S "Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı." , ss.50 - 71, 2019.
ISNAD	Sahin, Serkan. "Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı". (2019), 50-71.

APA	Sahin S (2019). Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. Antropoloji, 0(37), 50 - 71.
Chicago	Sahin Serkan Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. Antropoloji 0, no.37 (2019): 50 - 71.
MLA	Sahin Serkan Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. Antropoloji, vol.0, no.37, 2019, ss.50 - 71.
AMA	Sahin S Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. Antropoloji. 2019; 0(37): 50 - 71.
Vancouver	Sahin S Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı. Antropoloji. 2019; 0(37): 50 - 71.
IEEE	Sahin S "Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı." Antropoloji, 0, ss.50 - 71, 2019.
ISNAD	Sahin, Serkan. "Dilkaya (Orta Çağ) İnsanlarının Sağlık Yapısı". Antropoloji 37 (2019), 50-71.