Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”

Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 77 Sayfa Aralığı: 239 - 262 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 07-02-2020

Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”

Öz:
Euclides’in Elementler isimli kitabında ortaya koymuş olduğuAksiyomatik yöntemle matematik 19. yüzyıla kadar mutlakdoğruluğun temsilcisi olarak görülmüştür. Matematikçiler uzun süreEuclides’in söz konusu eserinde belirttiği beşinci postulatı ispatlamakiçin uğraşmışlardır. Matematik tarihinde problemli postulat olarakda adlandırılan beşinci postulatın uzun süre doğrulanamayışı,birtakım şüpheleri de beraberinde getirmiştir. İbn-i Heysem, ÖmerHayyam, Nasîruddîn-i Tûsî gibi İslam bilginleri beşinci postulatınispatında oldukça fazla yol almışlar fakat çalışmalarını nihayeteerdirememişlerdir. 18. yüzyılın sonlarında Giovanni Girolamo Saccherive Johann Lambert İslam matematikçilerinin ortaya koyduklarıçalışmaları ilerletmişler ve nihayet 19. yüzyılın başında Carl FriedrichGauss, Janos Bolyai, Nikolai Ivanovich Lobachevsky ve BernhardRiemann Euslides-dışı geometrileri formüle etmeyi başarmışlardır.Euclides-dışı geometrilerin ortaya çıkması matematiğin temellerininsorgulanmasına sebep olmuş, matematiğin önermelerinin mutlakdoğruluğu sorgulanır hale gelmiştir. Matematikte meydana gelenbu olağandışı gelişmeler matematik felsefesinin de çalışma alanınıgenişletmiştir. 19. yüzyılda matematiği yeniden temellendirmek içinmatematik felsefesinde Mantıkçılık, Formalizm ve Sezgicilik gibiekoller ortaya çıkmıştır. Bu ekollerin dışında söz konusu problemleilgili çalışmalar yapmış fakat bir ekole dönüşmemiş bazı isimler demevcuttur. Bunlardan biri de Jósef Maria Hoene-Wroński’dir.Osmanlı’nın son dönem aydınlarından biri olan Hüsnü Hamid, JósefMaria Hoene-Wroński’nin matematik felsefesi anlayışını incelemiştir.Hüsnü Hamid konuyu, Dârü’l-Fünûn Fen Fakültesi Mecmuası’nda sırasıyla “Hoene Wroński’nin Tevabi-i Elfiyesi”, “Hoene Wroński’ninTevabi-i Elfiyesi (devam)” ve “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi” başlıklıyayımlamış olduğu üç makale ile ele almıştır. Hüsnü Hamid ilk ikimakalesini, Wroński’nin matematik felsefesine dair yazmayı planladığıüçüncü makalesine zemin hazırlamak maksadı ile yazmıştır.Wroński’nin matematik felsefesinde yapmak istediği şey, matematiğintümünün türetilebileceği, “en yüksek kanun” olarak isimlendireceği birmatematiksel formülü ortaya koymaktır. Hüsnü Hamid makalelerindeWroński’nin bu anlayışını vurgulamakla yetinmemiş, söz konusuformül arayışında Wroński’yi matematiksel açıdan doğrulamayaçalışmıştır. Hüsnü Hamid ilk iki makalesinde Wroński’nin yönteminemesafeli yaklaşırken, son makalesinde 4. dereceden büyük denklemlerinçözümünde bu yöntemin çok yaklaşık sonuçlar verdiğini doğrulamıştır.Hüsnü Hamid’in, döneminin önemli matematikçilerinden olanWroński’nin matematik felsefesi yaklaşımı ile ilgilenmiş olması vebunun açığa çıkarılmış olması bilim tarihimiz açısından değerlidir.
Anahtar Kelime:

An Ottoman Philosopher’s Attempt For Philosophy of Mathematics: “Wroński’s Mathematical Philosophy” by Husnu Hamid

Öz:
With the impact of the axiomatic method revealed by Euclides in his book of Elements, mathematics was regarded as the reflection of absolute truth until the 19th century. For a long time mathematicians have tried to prove the fifth postulate that Euclides mentioned in his book. The fact that the fifth postulate, which is also called problematic postulate in the history of mathematics, could not be confirmed for a long time brought about some doubts. Islamic scholars such as Ibn alHaytham, Omar Khayyam, Nasiruddin-i Tûsî have made considerable progress in the proof of the fifth postulate, but have not been successful in their work. In the late 18th century, Giovanni Girolamo Saccheri and Johann Lambert advanced the work of Islamic mathematicians. Later, at the beginning of the 19th century, Carl Friedrich Gauss, Janos Bolyai, Nikolai Ivanovich Lobachevsky and Bernhard Riemann were able to formulate non-Euclidean geometries. With the emergence of non-Euclidean geometries, the foundations of mathematics have started to be discussed. Thus the absolute truth of the propositions of mathematics has become doubtful. These unusual developments in mathematics have expanded the field of study of the philosophy of mathematics. In the 19th century, schools of Logic, Formalism, and Intuitionism emerged in the philosophy of mathematics to refoundation of mathematics. Apart from these schools, there were some scientists who have worked on this subject but whose ideas have not turned into a school. One of them was Jósef Maria Hoene-Wroński. Hüsnü Hamid, one of the late Ottoman intellectuals, examined Josef Maria Hoene- Wroński’s understanding of mathematical philosophy. Hüsnü Hamid tackled the subject in his articles titled respectively “Hoene Wroński’s Tawabi-i Elfiye”, “Hoene Wroński’s Tawabi-i Elfiye (cont.)” and “Wroński’s Mathematical Philosophy” published in the Journal of the Faculty of Science in Daru’l-Fünun. Hüsnü Hamid asserted that he wrote his first two articles in order to lay the groundwork for his third article on Wroński’s mathematical philosophy. What Wroński aims to do in philosophy of mathematics is to put forward a mathematical formula, which he might call “the highest law” from which all mathematics can be derived. Hüsnü Hamid not only emphasized Wroński’s this line of understanding in his articles, but also tried to confirm Wroński mathematically in his search for the formula in question. In his first two articles, Hüsnü Hamid approached Wroński’s thoughts in a distance, while in his last article he confirmed that Wroński’s methods yielded very approximate results in the solution of equations of higher degree than 4, as Wroński puts it. It is valuable for our history of science that the fact that Hüsnü Hamid was interested in the mathematical philosophy of Wroński, which was not very popular during his time, and that it was revealed.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Cajori, F. (1909). A History Of Matehematics. London: The Macmillan Company.
  • Günergun, F. (1995). Darülfünun Funun (Fen) Fakültesi Mecmuası (1916- 1933), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 285-349.
  • Hamid, H. (1926 a). “Hoene Wroński’nin Tevabi-i Elfiyesi”, Dârü’l-Fünûn Fen Fakültesi Mecmuası, Sene 3, Sayı 3, 151-164. Hamid, H. (1926 b). “Hoene Wroński’nin Tevabi-i Elfiyesi (devam)”, Dârü’lFünûn Fen Fakültesi Mecmuası, Sene 3, Sayı 4, 173-198.
  • Hamid, H. (1928). “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”, Dârü’l-Fünûn Fen Fakültesi Mecmuası, Sene 5, Sayı 3, 561-587.
  • İshakoğlu-Kadıoğlu, S. (1998). İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Tarihçesi (1900-1946), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi.
  • Kocaman, M. (2002). Einstein’ın Görelilik Kuramının Türkiyeye Girişi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Parrochia, D. (2018). Mathematics and Philosophy, London: ISTE ltd.
  • Pragacz, P. (2007). Józef Maria Hoene-Wroński’nin Hayatı ve Çalışmaları Üzerine Notlar, Çev. Özer Öztürk, Wiadomości Matematyczne, 1-22.
  • Wagner, R. (2016). “Wroński’s Foundations of Mathematics”, ETH Zürich, C. 26, S. 3, 1-27.
APA TAKICAK M (2019). Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. , 239 - 262.
Chicago TAKICAK MÜJDAT Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. (2019): 239 - 262.
MLA TAKICAK MÜJDAT Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. , 2019, ss.239 - 262.
AMA TAKICAK M Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. . 2019; 239 - 262.
Vancouver TAKICAK M Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. . 2019; 239 - 262.
IEEE TAKICAK M "Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”." , ss.239 - 262, 2019.
ISNAD TAKICAK, MÜJDAT. "Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”". (2019), 239-262.
APA TAKICAK M (2019). Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. Erdem, 0(77), 239 - 262.
Chicago TAKICAK MÜJDAT Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. Erdem 0, no.77 (2019): 239 - 262.
MLA TAKICAK MÜJDAT Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. Erdem, vol.0, no.77, 2019, ss.239 - 262.
AMA TAKICAK M Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. Erdem. 2019; 0(77): 239 - 262.
Vancouver TAKICAK M Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”. Erdem. 2019; 0(77): 239 - 262.
IEEE TAKICAK M "Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”." Erdem, 0, ss.239 - 262, 2019.
ISNAD TAKICAK, MÜJDAT. "Osmanlı Mütefekkirlerinden Hüsnü Hamid’in Matematik Felsefesi Çalışmaları: “Wroński’nin Riyaziyat Felsefesi”". Erdem 77 (2019), 239-262.