Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi
Yıl: 2019 Cilt: 33 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 89 - 111 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-04-2020
Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi
Öz: İnsan zihni evrendeki bireylerin sayısız çokluğunu kolayca kavrayamadığı için bireylerarasında bulduğu ortak özelliklere dayanarak sınıflar oluşturur ve onları bu sınıflar yoluylasınırlayıp kavrayabilir. Sınıflama, sınıflama yapılan toplumun düşünsel yapısı ve özellikleriniiçinde taşır. Sınıflama, sınıflandırılanı değişik yaklaşımlarla bilmeyi, anlamayı gerektirir. Yazıöncesi toplumlarda başlayan bu yaklaşım felsefe ve bilim alanlarının olmazsa olmazı durumunagelmiş; günümüz arşivlerinde kurumsal yapıyı, kütüphanelerinde ise evrensel bilgiyi sınıflamaçalışmalarına dönüşmüştür.Bu çalışmanın amacı, felsefe, bilim, kütüphane ve arşiv alanlarında sınıflamanın geneltarihçesini belirlemek, İslâm Dünyası ve Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sınıflama çalışmalarıışığında Kâtip Çelebi’nin bibliyografik çalışması Keşfü’z-Zunûn’daki sınıflama olgusunuaçıklamaktır. Kâtip Çelebi’nin yapıtının seçilme nedenleri; yapıtın, Osmanlı İmparatorluğusınırları içinde yazılı literatüre yönelik çalışmaların, özellikle bibliyografik araştırma vesaptama aşamasında ana başvuru kaynakları arasında bulunması ve o dönem Osmanlıkütüphanelerinde kitap sayısı en çok üç tanesinde beş bini bulurken, Kâtip Çelebi’nin Keşfü’zZunûn’unda 14.500 kitabın tanıtımının yer almasıdır. Çalışmada Kâtip Çelebi’nin Keşfü’zZunûn’daki sınıflama içinde yer aldığı İslâm ve Osmanlı İmparatorluğu kültüründen çoketkilendiği yönündeki hipotez, belgesel tarama ve betimleme yöntemi ile doğrulanmayaçalışılmıştır. Nitekim bu etkiyi Kâtip Çelebi’nin bibliyografik çalışmasında, gerek bilgi/bilimsınıflanmasına ilişkin görüşleri gerekse yapıtın alfabetik ana düzeninde görmek olanaklıdır.
Anahtar Kelime: Konular:
Classification Method in Kâtip Celebi’s Keşfü’z-Zunûn
Öz: The conception of the countless beings in the universe individually is a state that transcends the power and potentiality of the human mind. For this reason, the human mind creates classes based on some common characteristics found among the countless beings, and limits and conceives them through these classes. The classification contains within itself the intellectual structure and characteristics of the society in which the classification is made. Classification requires knowing and understanding the classified from different perspectives. This approach, which started in prehistoric societies, has become a sine qua non for the field of philosophy and science and has expanded to a classification system of institutional structure in nowadays archives, and that of the universal information in libraries. This study aims to investigate the concept of classification, to determine its general history in philosophy, science, library and archive, to address the classification studies in the Islamic world and the Ottoman Empire, and particularly explain the classification phenomenon Kâtip Çelebi’s bibliographical work, “Keşfüz-Zunûn”. The reasons for choosing Kâtip Çelebi’s work as a sample is; the work is one of the main reference sources among written literature within the Ottoman Empire, and especially in the phase of bibliographic research and determination; and while the number of books in the Ottoman libraries were at most five thousand in three libraries, Kâtip Çelebi introduces 14,500 books in Keşfüz-Zunûn. This study defends through a descriptive method and document analysis the hypothesis that the classification approach in Katip Çelebi’s Keşfü-Zunûn is significantly influenced by the influence and regime of the Islamic World and the Ottoman Empire. Eventually, this influence can be traced in the main structure of Kâtip Çelebi’s bibliographic work, both in its classification of knowledge/science and in its alphabetical order.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- Adıvar, A. (2000). Osmanlı Türklerinde ilim. İstanbul: Remzi.
- Akın, Â. ve Demir, R. (2004). Saçaklızâde Muhammed İbn Ebî Bekr el-Maraşî ve Tertîb El-Ulumadlı eseri.Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 16(Ayrı Basım), 3-10.
- Al-Khowarezmi.(1895). Mafātīḥul-ʿulūm, liber mafâtîh al-olûm.G. van Vloten, (Ed.). Explicans Vocabula Technica Scientiarum.Leiden: E. J. Brill.
- Aristoteles (1996). Metafizik. (A. Arslan, Çev.). İstanbul: Sosyal.
- Baysal, J. (1991). Kitapve kütüphane tarihi.İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.
- Bergson, H. 2014).Metafizik dersleri. (B. G. Beşiktaşlıyan, Çev.). İstanbul: Pinhan
- Bernal, J. D. (2009).Tarihte bilim. 2.bs. (T. Ok, Çev.). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
- Blair, A. M. (2010). Too much toknow: managing scholarly information before the modern age.New Haven: Yale University.
- Burke, P. (2001).Bilginin toplumsal tarihi, (M. Tunçay,Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Çaldak, S. (2005).Taşköprülüzade’nin Mevzu’atu’l-Ulum’ndaki ilimler tasnifi üzerine.Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.15(2), 115-146.
- Demir, R. (2005). Philosophia ottomanica: Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türk felsefesi, Cilt 2.Ankara: Lotus.
- Demirayak, K. ve Çöğenli, M.S. (1995). Arap edebiyatında kaynaklar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
- Erünsal, İ. E. (1989).Osmanlı vakıf kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Dil, Tarih ve Kültür Merkezi.
- Erünsal, İ. E. (2008).Osmanlı vakıf kütüphaneleri: tarihi gelişimi ve organizasyonu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.Kitabın ikinci basımı içinbkz.(2015).Osmanlılarda kütüphaneler ve kütüphanecilik. 2.bs. İstanbul: Timaş.
- Farabi (1989). İhsâ’ul-ulûm. (A. Ateş, Çev.). İstanbul: M.E.B.
- Goldziher İ. (1993).Klasik Arap literatürü. (A. Yüksel ve R. Er, Çev.). Ankara: İmaj.
- Gökberk M. (1980). Felsefe tarihi, İstanbul: Remzi.
- Gökyay, O. Ş. (1977). Kâtip Çelebi’den seçmeler II.İstanbul: M.E.B.
- Gökyay, O. Ş. (1991). Kâtip Çelebi: hayatı, şahsiyeti, eserleri.Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler içinde(s. 3-90). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Gökyay, O. Ş. (1997).Kâtip Çelebi’den seçmeler. İstanbul: M.E.B.
- Hagen, G. (2018).Katib Çelebi.C. Kafadar, H. KaratekeveC. Fleischer. (Ed.). Erişim adresi: http://www.ottomanhistorians.uchicago.edu
- Hjørland B. (2017). Reviews of concepts in knowledge organization.Knowledge Organisation,44(2), 90-128. Erişim adresi: http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=lxh&AN=122682214&site=eds-live
- İbn en-Nedîm (1347). el-Fihrist. Mısır: el-Matbaatu’r-Rahmaniye.
- İbn Haldun (2004). Mukaddime. S. Uludağ (Haz.). İstanbul: Dergah.
- Immroth, J. P. (2010).Kongre Kütüphanesi sınıflaması için kılavuz. (N. Sefercioğlu,Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi.
- Kâtip Çelebi (1982). Keşfü’z-Zunûn. Ş. Yaltkaya ve R. Bilge (Haz.). Beyrut: Daru’l-Fikr.
- Kâtip Çelebi (2001). Mîzânu’l-Hakk fî İhtiyâri’l-Ahakk (S. Uludağ, M.Kara, Sadeleştiren).İstanbul: Marifet.
- Kâtip Çelebi (2007).Keşfü’z-Zunûn. (Rüştü Balcı, Arapça’dan Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Kâtib Çelebi (2016). Fezleke I. Z. Aycibin (Neşre Haz.). İstanbul: Çamlıca.
- Keseroğlu, H. S. (2005). Kütüphanenin tözü: tarih öncesi dönemde bilgi. Türk Kütüphaneciliği. 19(3), 1-12.
- Keseroğlu, H. S. (2008).Sınıflama ve Osmanlı Türk kütüphanelerindesınıflama.Balkan Ülkeleri Kütüphanelerarası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği Sempozyumu Bildirileri, 5-7 Haziran 2008, Edirne/Türkiyeiçinde (s.144-151). E. Bilar, Y. Ekinci (Yay. Haz.). Edirne: Trakya Üniversitesi.
- Keseroğlu, H. S. (2014).Kütüphane -bilgi belge merkezi kurma kütüphane programı yazma kılavuzu. İstanbul: Nesil.
- Keskin, İ. (2007). Mezopotamya’da arşivciler ve arşivcilik: Mezopotamya ekseninde eski Ön Asya’nın arşivsel düzenleme sistemleri. İstanbul: Çantay.
- Kramer, S. N. (1990). Tarih Sumer’de başlar. (M. İ. Çığ, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Kusukawa, S. (1996). Bacon's classification of knowledge. M. Peltonen (Ed.), The Cambridge Companion to Baconiçinde, (s. 47-74). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CCOL052143498X.003
- Kutluer, İ. (2009) Keşfü’z-Zunûn: Klasik bilim geleneğimizin büyük atlası. B. Karlığa ve M. Kaçar (Ed.). Doğumunun 400. Yıl Dönümünde KâtipÇelebi içinde (s. 189-199). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Lévi-Strauss, C. (1984).Yaban düşünce. (T. Yücel,Çev.). İstanbul: Hürriyet Vakfı.
- Mason,S. F. (2001), Bilimler tarihi. (U. Daybelge, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Menant, M. J. (2005). Asur araştırmaları: Ninova Sarayı Kütüphanesi. (V. İlmen, Çev.). İstanbul: Yaba.
- Muhammed b. İshâk en-Nedîm (2017). el-Fihrist İlk Dönem İslâm Kültür Atlası. M. Yolcu (Ed.). İstanbul:Çıra.
- Nevî Efendi (1995). İlimlerin özü “Netâtic el-Fünûn”. Ö. Tolgay (Yay. Haz.).İstanbul: İnsan.
- Püsküllüoğlu, A. (1995).Türkçe sözlük. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Rıza Tevfik (2015). Kâmûs-ı Felsefe. Felsefe Sözlüğü. R Alpyağıl (Yay. Haz.). Ankara: DoğuBatı.
- Ronan, C. A. (2003) Bilim tarihi. (E. İhsanoğlu ve Feza Günergun, Çev.). Ankara: Tübitak.
- Sarıcaoğlu, F. (2002). Kâtib Çelebi’nin otobiyografileri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 37, 297-318.
- Sayılı, A. (1982). Mısırlılarda ve Mezopotomyalılarda matematik, astronomi ve tıp. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Sınıflama. (2018).Türkçe Sözlükiçinde. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5b40ac65644842.35481212.
- Simeoni, L. (2017). Yunanlar ve matematik: Matematik ve matematik bilimler. U. Eco (Haz.). Antik Yunaniçinde (s.1049-1052). İstanbul: Alfa.
- TaşköprîzâdeAhmed b. Mustafa (1985). Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiye.
- Taşköprîzâde Ahmed Efendi (1313). Mevzûâtu’l-Ulûm. (Kemâleddin Mehmed Efendi, Mütercim). (Tâbi‘î: AhmedCevdet). İstanbul: İkdâm Matba’ası.
- Tonta, Y. (2012).Bilgi sınıflama, bilgi düzenleme ve bilgi erişim. Ö. Külcü, T. Çakmak, N. Özel (Yay. Haz.), Prof. Dr. Gülbün Baydur’a armağaniçinde (s.155-172) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.
- Weber, A. (1991).Felsefe tarihi. (H. V. Eralp, Çev.). İstanbul: Sosyal.
- Wellish, (1986). Classification. ALA World Encyclopeadia of Library and Information Science içinde (s. xx-xxx). Chicago: ALA.
- Yurtoğlu, B. (2009). KâtipÇelebi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
| APA | KESEROĞLU H, Yurtoğlu B (2019). Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. , 89 - 111. |
| Chicago | KESEROĞLU Hasan S.,Yurtoğlu Bilal Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. (2019): 89 - 111. |
| MLA | KESEROĞLU Hasan S.,Yurtoğlu Bilal Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. , 2019, ss.89 - 111. |
| AMA | KESEROĞLU H,Yurtoğlu B Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. . 2019; 89 - 111. |
| Vancouver | KESEROĞLU H,Yurtoğlu B Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. . 2019; 89 - 111. |
| IEEE | KESEROĞLU H,Yurtoğlu B "Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi." , ss.89 - 111, 2019. |
| ISNAD | KESEROĞLU, Hasan S. - Yurtoğlu, Bilal. "Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi". (2019), 89-111. |
| APA | KESEROĞLU H, Yurtoğlu B (2019). Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. Türk Kütüphaneciliği, 33(2), 89 - 111. |
| Chicago | KESEROĞLU Hasan S.,Yurtoğlu Bilal Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. Türk Kütüphaneciliği 33, no.2 (2019): 89 - 111. |
| MLA | KESEROĞLU Hasan S.,Yurtoğlu Bilal Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. Türk Kütüphaneciliği, vol.33, no.2, 2019, ss.89 - 111. |
| AMA | KESEROĞLU H,Yurtoğlu B Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. Türk Kütüphaneciliği. 2019; 33(2): 89 - 111. |
| Vancouver | KESEROĞLU H,Yurtoğlu B Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi. Türk Kütüphaneciliği. 2019; 33(2): 89 - 111. |
| IEEE | KESEROĞLU H,Yurtoğlu B "Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi." Türk Kütüphaneciliği, 33, ss.89 - 111, 2019. |
| ISNAD | KESEROĞLU, Hasan S. - Yurtoğlu, Bilal. "Kâtip Çelebi’nin Keşfü’z-Zunûn’unda Sınıflama Yöntemi". Türk Kütüphaneciliği 33/2 (2019), 89-111. |
