NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE

ERDİM, Sinan

NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE

SİNAN ERDİM (Kastamonu Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Hadis Anabilim Dalı, Kastamonu, Türkiye)

Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

0 0

Yıl: 2019 Cilt: 6 Sayı: 11 Sayfa Aralığı: 611 - 642 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 24-09-2020

NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE

Öz:

Niyâbet bir terim olarak, hukukî konularda başkası adına tasarrufta bulunma veyabaşka birinin yerine herhangi bir ibadeti edâ veya kaza etme anlamlarına gelmektedir. Bu bağlamda hadîs kaynaklarında başkası adına tasaddukta bulunma, köle azatetme, hac yapma, vefat etmiş bir kimsenin nezirde bulunup da edâ etmediği namaz,oruç, yürüme, i’tikâf vb. ibadetleri kaza etme ile ilgili rivâyetler nakledilmiştir. Bukonuların bazısında niyâbet ittifakla kabul edilmişken, bazı meselelerde ise muhaddislerce sahih kabul edilen hadîslerin varlığına rağmen mezhepler arasında ihtilâfvâki’ olmuştur. İhtilaf edilen mevzulardan birisi de başkasının yerine hac yapmadır.Bu konudaki niyâbet rivâyetleri, yaşayan ve vefat eden kişi için hac yapma şeklindevârid olmuştur. Bu çalışmamızda, bu ihtilâfın hicrî ilk üç asırda rivâyetler üzerindennasıl başladığı, sahâbe ve tâbiîn âlimlerinin nasıl bir tutum takındıkları, bu dönemlerde hangi rivâyetlerin aktarıldığı ve özellikle hicrî ikinci asır mezhep imâmlarınınbu hadîslere nasıl yaklaştıkları ve ne kadarını bildikleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışmamızda da görüleceği üzere her hadîs aynı şöhreti yakalayamamış,bütün ilim meclislerinde aynı zaman dilimlerinde bilinmemiş, bazıları ise senedlerisahih de olsa farklı usûlî sâiklerle pek fazla itibar görmemiştir.ÖzetNiyâbet bir terim olarak, hukukî konularda başkası adına tasarrufta bulunma veyabaşka birinin yerine herhangi bir ibadeti edâ veya kaza etme anlamlarına gelmektedir. Bu bağlamda hadîs kaynaklarında başkası adına tasaddukta bulunma, köle azatetme, hac yapma, vefat etmiş bir kimsenin nezirde bulunup da edâ etmediği namaz,oruç, yürüme, i’tikâf vb. ibadetleri kaza etme ile ilgili rivâyetler nakledilmiştir. Bukonuların bazısında niyâbet ittifakla kabul edilmişken, bazı meselelerde ise muhaddislerce sahih kabul edilen hadîslerin varlığına rağmen mezhepler arasında ihtilâfvâki’ olmuştur. İhtilaf edilen mevzulardan birisi de başkasının yerine hac yapmadır.Bu konudaki niyâbet rivâyetleri, yaşayan ve vefat eden kişi için hac yapma şeklindevârid olmuştur. Bu çalışmamızda, bu ihtilâfın hicrî ilk üç asırda rivâyetler üzerindennasıl başladığı, sahâbe ve tâbiîn âlimlerinin nasıl bir tutum takındıkları, bu dönemlerde hangi rivâyetlerin aktarıldığı ve özellikle hicrî ikinci asır mezhep imâmlarınınbu hadîslere nasıl yaklaştıkları ve ne kadarını bildiklerini ortaya koymayı amaçladık. Konuyla alakalı rivâyetlerin hepsi aynı şöhreti yakalayamamış, bütün ilim meclislerinde aynı zaman dilimlerinde bilinmemiş, bazıları ise senedleri sahih de olsafarklı usûlî sâiklerle pek fazla itibar görmemiştir.Konuyla alakalı merfû rivâyetlerin tamamı, bedenen hacca güç yetiremeyen kişiiçin, hacca cevaz vermekte olup bunlar altı sahâbîden gelmiştir. İbn Abbâs ve EbûRezîn’den gelen rivayetler sahih, Abdullah b. Zübeyr, Sevde bnt. Zem’a ve Husayn b.Avf rivâyetleri ise zayıftır. Hz. Ali hadisi hasen olarak değerlendirilmişse de bizimkanaatimiz zayıf olduğu yönündedir.Hicrî üçüncü asır kaynaklarında yer alan bu altı merfû rivâyetten sadece İbn Abbâsve Hz. Ali hadisleri hicrî ikinci asır kitaplarında yer almıştır. Konuyla alakalı enmeşhur rivâyet İbn Abbas’tan nakledilmiş olup İmâm Mâlik, İmâm Şâfii ve HanefîMezhebi İmâmları bu hadîse eserlerinde yer vermişlerdir. Hadîsin râvîleri meşhurolsa da üçüncü isme kadar ferd olarak nakledilmiştir. İmâm Mâlik bu rivâyeti tahrîcetmesine rağmen çeşitli gerekçelerle onunla amel etmemiştir.Hicrî ikinci asır kitaplarda tahrîc edilmeyen Ebû Rezîn ve Abdullah b. Zübeyrhadîslerinin isnadlarında, ikinci asırda yaşayan Vekî ve Süfyan b. Uyeyne gibi büyük hadîs imâmlarının yer alması ve üçüncü asır musanniflerinin direkt bunlardannakilde bulunması, bu rivâyetlerin hicrî ikinci asırda en azından hadîs çevrelerinde bilindiklerini göstermektedir. Ancak fakihler, ya bu rivâyetlerin senedlerinin üstkısımlarındaki râvîlerin çok tanınmamaları veya zayıf olmaları sebebiyle bunlaraçok fazla itibar etmemişlerdir. Ya da zayıf bir ihtimal de olsa bunlardan haberdardeğillerdir.Sevde bnt. Zem’a’nın ve Husayn b. Avf rivâyetleri ise senedlerinde meşhur muhaddisler içermediği gibi bu konudaki en zayıf hadîslerdir ve muhtemelen bu sebeplepek ilgi görmemişlerdir.İbn Abbas’ın dışındaki sahabilerin rivâyetleri uzun süre tek râvî kanalı ile gelmiştir. Bu ferdlik üçüncü râvîden başlayıp altıncı raviye kadar çıkmaktadır. Bu da burivâyetlerin uzunca bir süre gizli kaldıklarını ve imâmların gayretleri ile gün yüzüneçıkarıldıklarını göstermektedir. İbn Abbâs’ın hadîsleri altı tarikten gelmiş olup sadece iki tariki sahihtir. Bu sahih iki tarikten biri sadece üçüncü asra ait bir eserdemevcuttur. Yani aslında onun rivâyetleri de sahih olarak tek tarikten gelmiştir denilebilir.Mezhep imamları tâbiînin mürsel rivâyetlerini de delil olarak kullanmışlardır. İbnSîrîn’in mürsel hadîsine her üç mezhepten de imâmlar eserlerinde yer vermiştir.Ancak bu hadîs üçüncü asırda tah

Anahtar Kelime:

A STUDY OF NIYABAT NARRATIVES –SPECIFICALLY FOR HAJJ PRAYER INSTEAD OF LIVING PERSON

Öz:

As a term, niyābat means having the power of act on behalf of another person in legal issues, or performing any prayer or qada prayer in the name of another person.In this context, such narratives as giving alms on behalf of another person, emancipating a slave, performing hajj, performing qada for prayers like ṣalāh, fasting, walking, and itiqâf in the name of a deceased person who made a vow but could not perform, have been narrated in hadith sources. Although in some of these issues, niyābat has unanimously been accepted, in some other occasions it has been disagreed in spite of the existence of hadiths accepted as authentic by muhaddiths. One of the disagreed issues is performing hajj in the name of another person. The niyābat narrations about this issue have been carried as performing hajj for alive and deceased ones. In this study, how this disagreement began over the narrations in first three centuries, the attitude that the scholars of the companions and followers (tābiʿūn) had, which narratives were transferred in these periods, and especially how H. 2. century sect imâms approached to these hadiths and how much they knew about them will be tried to be explained. As it can be seen in the study, not all the hadiths have been able to become famous in same level, they have not existed in all scholar councils in the same period, and some have not been credited in spite of their authentic sanads. Summary As a term, niyābat means having the power of act on behalf of another person in legal issues, or performing any prayer or qada prayer in the name of another person. In this context, such narratives as giving alms on behalf of another person, emancipating a slave, performing hajj, performing qada for prayers like ṣalāh, fasting, walking, and itiqâf in the name of a deceased person who made a vow but could not perform, have been narrated in hadith sources. Although in some of these issues, niyābat has unanimously been accepted, in some other occasions it has been disagreed in spite of the existence of hadiths accepted as authentic by muhaddiths. One of the disagreed issues is performing hajj in the name of another person. The niyābat narrations about this issue have been carried as performing hajj for alive and deceased ones. In this study, how this disagreement began over the narrations in first three centuries, the attitude that the scholars of the companions and followers (tābiʿūn) had, which narratives were transferred in these periods, and especially how H. 2. century sect imâms approached to these hadiths and how much they knew about them will be tried to be explained. As it can be seen in the study, not all the hadiths have been able to become famous in same level, they have not existed in all scholar councils in the same period, and some have not been credited in spite of their authentic sanads. All the marfūʿ narratives about the issue allow performing hajj in the name of those who are not physically capable for it, and all these narratives come from six companions. The narratives of Ibn ʿAbbās and Abū Razīn, are authentic while those of ʿAbdallāh b. al-Zubayr, Sawda bint Zamʿa and Ḥusayn b. ʿAwf are weak. Although ʿAlī b. Abī Ṭālib took the hadith as a hasan one, our belief is in the direction of its being weak. Among the six marfūʿ narratives having taken place in the H. 3rd century works, only the hadiths of Ibn ʿAbbās and ʿAlī b. Abī Ṭālib found a place in H. 2nd century books. The most noted narrative about the issue has been reported from Ibn ‘Abbâs, and al-Imām al-Mālik, al-Imām al-Shāfiʿī and Hanafî Sect Imāms mention these hadiths in their works. Although the râvis of the hadith are renowned, it was transferred as fard until the third name. Even though Imām Mālik related this narrative, he did not practice with it for various reasons. The fact that significant hadith imams such as Wagî’ and Sufyān b. ʿUyayna, who lived in the 2nd century, take place in hadith isnâds of Abū Razīn and who are not related in H. 2nd century works and that the 3rd century musannafs directly reported from them show that these narratives were at least known within hadith circles inH. 2nd century. However, the canonists have not credited them much because of the fact that the râvis at the head of the sanads of these narratives were either not well-known or they were weak. Or, though a low probability, they are not aware of them. As to the narratives of Sawda bint Zamʿa and Ḥusayn b. ʿAwf, they both do not include noted muhaddiths in their sanads and they are the weakest hadiths on this topic, and they have not attracted attention probably because of these reasons. The narratives of the companions, except for Ibn ʿAbbās, have come by means of a single râvi for a long time. Having single line begins with the third râvi and continues till the sixth one. This shows that the narratives have remained hidden for a long time and have been revealed with the effor

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abdulhumeyd b. Nasr. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1988.
Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr b. Nâfi’ el-Himyerî el-Yemenî. el-Musannef. thk. Habiburrahman el-A’zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebû’l-İslamî, 1403.
Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 22 Cilt. Kahire: y.y., 1972.
Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1420.
Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd. Şerhu’s- sünne, 15 Cilt. BeyrutDımeşk: 1983.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenu’l Kebîr. 10 Cilt. Mekke: Mektebetu Dâri’l-Bâz, 1994.
Bilal Aybakan. “Niyâbet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/161-3. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Boğa. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
Cevad Ali. el-Mufassal fi târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 2001.
Ebu’l-Cehm, el-Alâ b. Musa b. Atiyye el-Bâhilî, Cüzü Ebi’l-Cehm. 1 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1999.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen. 4 Cilt. Beyrut: Kahire: Dâru’lFikr, 1988.
Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî. Müsned. 13 Cilt. thk. Hüseyin Selim Esed, Şam: Dâru’l-Me’mun, 1984.
Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim b. Habîb. el-Âsâr. 1 Cilt. Beyrut, Dâru’l-Kutübi’lİlmiyye, ts. Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrahim. Meâlimu’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: el-Matbeatu’l-İlmiyye, 1932.
İbn Abdilber, Ebû Amr Yusuf b. Abdullah b. Abdullah. et-Temhîd lima fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânid. 22 Cilt. Fas: Vezâretu Umumi’l-Evkâf, 1387.
İbn Adiyy, Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fi’d-duafâi’r-ricâl. 9 Cilt. Beyrut: elKutubu’l-İlmiyye, 1997.
İbn Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. el-Kitâbu’l-Musannef. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1409.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî fi şerhi’l- Câmi’i’sSahîh li’l-Buhari. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali. Takrîbu’t-tehzîb. 1 Cilt. Suriye: Dâru’r-Reşid, 1986.
İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali. Tehzîbu’t-tehzîb. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. Thk, Şuayb el-Arnaût 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1987.
Karâfî, Ebu’l-Abbas Şihâbuddin Ahmed b. İdris. Envâru’l burûk fi envâi’l-furûk. 4 Cilt. Yy.: Alemu’l-Kutub, ts.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah. Muvatta’. Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî nüshası. 3 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1991.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah. Muvatta’. Yahyâ el-Leysî nüshası. 2 Cilt. Mısır: Dâru İhyâi’t-Turâs, ts.
Mizzî, Ebû’l-Haccâc Cemâlüddîn Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Müslim, Ebû Huseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâs, ts.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünen. Thk. Dr. Abdulğaffâr Süleymân el-Bendârî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Kitâbi’l- İlmiyye, 1991.
Saîd b. Mansûr, Ebû Osman el-Horasânî. Sünen. Thk. Habiburrahman el-A’zamî. 2 Cilt. Hindistan: Dâru’s-Selefiyye, 1982.
Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. el-Umm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. 5 Cilt. Karaçi: İdâretu’l-Kur’an, ts.
Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Hücce ala ehli’lMedine. 4 Cilt. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1403.
Şuayb el-Arnaût - Beşşâr Avâd Ma’rûf. Tahrîru takrîbi’t-tehzîb lil hafız Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’lArabî, 1988.
Zehebi, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Abdullah. Mizânu’l-i’tidâl fi nakdi’r-ricâl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1963.
Zehebi, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Abdullah. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1427.

APA	ERDİM S (2019). NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. , 611 - 642.
Chicago	ERDİM Sinan NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. (2019): 611 - 642.
MLA	ERDİM Sinan NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. , 2019, ss.611 - 642.
AMA	ERDİM S NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. . 2019; 611 - 642.
Vancouver	ERDİM S NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. . 2019; 611 - 642.
IEEE	ERDİM S "NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE." , ss.611 - 642, 2019.
ISNAD	ERDİM, Sinan. "NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE". (2019), 611-642.

APA	ERDİM S (2019). NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(11), 611 - 642.
Chicago	ERDİM Sinan NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, no.11 (2019): 611 - 642.
MLA	ERDİM Sinan NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.6, no.11, 2019, ss.611 - 642.
AMA	ERDİM S NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 6(11): 611 - 642.
Vancouver	ERDİM S NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 6(11): 611 - 642.
IEEE	ERDİM S "NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE." Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, ss.611 - 642, 2019.
ISNAD	ERDİM, Sinan. "NİYÂBET RİVÂYETLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME –YAŞAYAN KİŞİNİN YERİNE HAC YAPMA İBADETİ ÖZELİNDE". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 611-642.