TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl: 2019 Cilt: 8 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 2125 - 2142 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 14-10-2020

TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Öz:
1930‟lu yıllarda Türkistan‟da Sovyetler tarafından gerçekleştirilen “Kızıl Terör/komünist olmayanların tasfiyesi” hareketinde hayatını kaybeden binlerce aydından biri olan ceditçi Maşrık Yunusov (Elbek), dil, edebiyat, folklor, Türkoloji, matbuat, tercüme ve eğitim alanlarında faaliyet göstermiştir. Elbek, hem Çarlık hem de Sovyet Rusya dönemlerinde Türkistan halkının çektiği maddî, manevî sıkıntılara ve zulümlere şahit olmuştur. Elbek, vatanı Türkistan‟ın ve milletinin hürriyeti için mücadele etmiş, sömürgeciliğe ve işgale karşı ileri görüşlü fikirleriyle karşı çıkmıştır. Elbek‟in millî dil konusundaki görüşleri eserlerine yansımıştır. Meselâ Elbek, Sovyet hükûmeti ve yerli yaltakçıları tarafından kendi tabiriyle “bülbülün nağmesi kadar hoş olan Türkçeye” karşı yapılan aşağılama ve ortadan kaldırma politikalarına “Til” adlı şiirini yazarak büyük bir cesaretle karşı koymuştur. Elbek, bu şiirinde ana diline saldıranlara karşı Türkçenin dünya dilleri arasında en güzel, en zengin ve tarihî dillerden biri olduğunu haykırmış, Türkçeye düşman olanlar her ne kadar bu dili hor görseler de onun güzelliğinin kaybolmayacağını vurgulamıştır. Ayrıca o, ülküdaşlarıyla birlikte Türk halkları arasında ortak Türkçe meydana getirme konusunda da çalışmalar yapmıştır.
Anahtar Kelime:

AN EVALUATION OF TURKISTANI JADID (REFORMIST) POET ELBEK’S IDEAS ON LANGUAGE AND HIS STRUGGLE FOR THE SAKE OF HIS IDEAS

Öz:
The Jadid (reformist) Mashriq Yunus Oghli (Elbek), who was one of the thousands of intellectuals who lost their lives during the “Red Terror/liquidations of non-communists” carried out by the Soviets in Turkestan during 1930s, was active in the fields of language, literature, folklore, Turcology, press, translation and education. Elbek witnessed the material, moral and cultural distress suffered by the people of Turkestan and the oppression and massacres exposed to them during both the Tsarism and the Soviet Russian eras. Elbek fought for the freedom of his homeland Turkestan and nation and opposed the colonialism and the occupation with his works, sincerity, strong will and visionary ideas. Elbek‟s ideas about national language were reflected on his works. For example, by writing his poem “Til” (Language), Elbek boldly opposed the humiliation and the elimination language policies which were made against the Turkish language by the Soviet government and the native obsequious. In his poem, Elbek exclaimed to those who attacked his mother tongue that Turkish is one of the most beautiful, the richest and the most historical languages among the world languages and emphasized that although those people who were hostile to the Turkish language disdain this language it would never lose its beauty. Also, he worked with other fellow idealists to form a common Turkish language among Turkish people.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmedov, S. (2003). Munavvar Qori Abdurashidxanov-Tanlangan Asarlar. Toshkent: Ma‟naviyat Nashriyoti.
  • Allworth, E. (1964). Uzbek literary politics. London, The Hague, Paris: Mouton & Co.
  • Allworth, E. (1990). The modern Uzbeks-from the fourteenth century to the present. StanfordCalifornia/USA: Hoover Institution Press Stanford University.
  • Bacon, E. E. (1966). Central Asians under Russian rule-a study in culture change. Ithaca/NewYork/USA: Cornell University Press.
  • Boltaboyev, H. (2006). Abdurauf Fitrat-Tanlangan Asarlar (4. cilt). Toshkent: Ma‟naviyat Nashriyoti.
  • Boltaboyev, H. (2007). Fitrat va Jadidchilik. Toshkent: Alisher Navoiy Nomidagi O‟zbekiston Milliy Kutubxonasi Nashriyoti.
  • Boqiy, N. (1992). Qatlnoma. Toshkent: Ğofur Ğulom Nashriyoti.
  • Hasanov, B. V., Arıfdjanov, E. K. ve Alimov, Sh. K. (2004). Istoriya Uzbekistana (II). Tashkent: Ichki Ishlar Vazirligi Nashriyoti.
  • Hasanov, B. V., vd. (2013). Tarixning noma’lum sahifalari. Toshkent: Ğofur Ğulom Nashriyoti.
  • Jo‟rayev, N. ve Karimov, Sh. (2011). O’zbekiston tarixi-O’zbekiston Sovet mustamlakachiligi davrida. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Karakaş, Ş. (1996). 20. Yüzyıl Türk dünyası edebiyatı üzerine bir deneme. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2, 279-317.
  • Karakaş, Ş. (2012). Özbek edebiyatı yazıları. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
  • Karimov, N. (1994). Istiqlol fidoyilari-usmon nosırning so’nggi kunlari. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Komisyon. (2000-2005). O’zbekiston milliy entsiklopediyasi. Toshkent: Davlat Ilmiy Nashriyoti.
  • Qosimov, B., vd. (2004). Milliy Uyğoniş davri Özbek adabiyoti. Toshkent: Ma‟naviyat Nashriyoti.
  • Shamsutdinov, R. ve Karimov, Sh. (2010). Vatan Tarixi: O’zbekiston Sovet mustamlakachiligi davrida. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Sodiqov, H. ve Jo‟rayev, N. (2011). O’zbekiston tarixi-Turkiston chorizm mustamlakachiligi davrida. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Şamsutdinov, R. (2012). O’zbekistonda Sovetlarning qatağon siyosati va uning oqibatlari (I). Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Tansel, F. A. (1977). Ziya Gökalp külliyatı (ı) şiirler ve halk masalları. Ankara: TTK Yayınları.
  • Togan, Z. V. (1942-1947). Bugunkü Türk ili Türkistan ve yakın tarihi (I). İstanbul: Arkadaş İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri.
  • Usmonov, İ. (1992). Qatag’on qurbonlari. Toshkent: O‟zbekiston Nashriyoti.
  • Uzoqov, H. (1999). Elbek-tanlangan asarlar. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Uzoqov, H. (1999). Erk yo’lida erksiz ketgan fidoiy/elbek-tanlangan asarlar (Giriş). Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Wheeler, G. (1964). The modern history of Soviet Central Asia. New-York-Washington: by Frederic A. Praeger, Inc. Publishers.
  • Wheeler, G. (1966). The peoples of Soviet Central Asia. London-Great Britain: The Bodley Head.
  • Yusuf, Ş. (2007). Kafansiz ko’milganlar. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • Yusuf, Ş. (2007). Tirik ruhlar. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
  • http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/tarix/umid-bekmuhammad-katta-terror-qandayboshlangan-edi.html). (Erişim Tarihi: 21 Kasım 2018)
  • http://dergipark.ulakbim.gov.tr/tdded/article/view/5000132649/5000121500 (Erişim Tarihi: Ocak 2019)
  • http://istmat.info/node/1949 (Erişim Tarihi: Ocak 2019)
  • http://red-sovet.su/post/28731/masshtaby-stalinskih-repressij-tochnye-tsifry (Erişim Tarihi: Ocak 2019)
  • http://www.bbc.com/russian/russia/2014/04/140409_yezhov_fall (Erişim Tarihi: Aralık 2018)
  • https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0 %B2,_%D0%92%D1%8F%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2_ %D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0 %B8%D1%87 (Erişim Tarihi: Kasım 2018)
  • https://www.fergananews.com/articles/9922 (Erişim Tarihi: Ekim 2018)
  • http://e-tarix.uz/vatan-tarixi/668-2013-08-26-13-58-33.html (EriĢim Tarihi: Ağustos 2019)
APA halmet m (2019). TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. , 2125 - 2142.
Chicago halmet murad TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. (2019): 2125 - 2142.
MLA halmet murad TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. , 2019, ss.2125 - 2142.
AMA halmet m TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. . 2019; 2125 - 2142.
Vancouver halmet m TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. . 2019; 2125 - 2142.
IEEE halmet m "TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME." , ss.2125 - 2142, 2019.
ISNAD halmet, murad. "TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME". (2019), 2125-2142.
APA halmet m (2019). TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(4), 2125 - 2142.
Chicago halmet murad TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 8, no.4 (2019): 2125 - 2142.
MLA halmet murad TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.8, no.4, 2019, ss.2125 - 2142.
AMA halmet m TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2019; 8(4): 2125 - 2142.
Vancouver halmet m TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2019; 8(4): 2125 - 2142.
IEEE halmet m "TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8, ss.2125 - 2142, 2019.
ISNAD halmet, murad. "TÜRKİSTANLI CEDİTÇİ ŞAİR ELBEK’İN DİL KONUSUNDAKİ FİKİRLERİ VE FİKİRLERİ UĞRUNDA VERDİĞİ MÜCADELE HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 8/4 (2019), 2125-2142.