Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’
Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 189 - 210 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33460/beuifd.703485 İndeks Tarihi: 05-01-2021
Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’
Öz: Çalışmamızda mevâlînin farklı alanlarda nasıl değerlendirildiklerini nasılyaşadıklarını, Müslüman dünyaya katkılarının neler olduğunu ortaya koymaya çalıştık.Şüphesiz böyle bir konuyu ele almanın zorlukları vardır. Bunların başında kaynaklardamevâlî-köle anlamına gelen isimlerin farklılığıdır. Arap toplumunda bunların nasılkullanıldığını, kadim Arap geleneğinde ne anlam içerdiğine de temas ettik.Arap asabiyeti Hz. Peygamber’in vefatından sonra yeniden ortaya çıkmıştır. Bununsonucu olarak da mevcut kültürün bir parçası olarak mevâlî kavramı yeni bir anlam veönem kazanmıştır. Kurucu unsur olan Araplar, kendilerine göre sonradan Müslüman olanfarklı unsurları mevâlî olarak adlandırdılar. Arapların geleneksel kavramı olan “mevâlî”artık geniş halk kitlelerini ve farklı coğrafyaların insanlarını ifade etmek için kullanılan birkavram haline geldi.Bu dönemde artan fetihler ve yeni unsurların Müslüman topluma girmesi sonucuAraplar nüfus olarak da azalmaya başladı. Bu durumda yönetici elit tedbir olarak mevâlîadını verdikleri Arap olmayan ama Müslüman olan insanları kontrol altında tutmayabaşladı. Bunu da uyguladığı politikalarla gösterdi. Ancak bu politikalar hoşnutsuzlukmeydana getirdi. Türklerin Emevîler döneminde mevâlî içinde seçkin bir yer almayabaşladıkları söylenebilir. Bu makale ortaya koymuştur ki mevâlî Emevîler döneminde de her alanda sanılanın/bilinenin aksine etkindi. Çünkü Emevîler döneminin ilerleyen yıllarında sayıları artmıştır.Emevîler dönemi paradigmanın değiştiği, İslâm’ın temel ilkelerinin yerine kabilenin öneçıktığı bir dönem olmuştur.
Anahtar Kelime: ‘Mawali’ During the Reign of the Umayyad Caliphate
Öz: The aim of this study was to determine how mawali were employed in different fields, how they lived and how they contributed to the world of Islam. Undoubtedly, addressing such an issue poses challenges, one of which is that terms that mean mawali-slave differ from source to source. This study also focused on how those terms were used in Arab society and what they meant in the ancient Arab tradition. Arab social solidarity re-emerged after the death of Prophet Muhammad. The Arabs, as the constituting element, referred to the peoples who accepted Islam after them as mevali. Mawali became a concept designating large masses of people. As a precaution, the ruling elite tried to take control of non-Arab Muslims, whom they referred to as mevali, and manifested it with its policies, which however resulted in discontent. The Turks began to gain a distinguished position within mawali during the Umayyad period. The results showed that, contrary to popular belief, mawali were active in all areas during the Umayyad period because they increased in number in the later years of the Umayyad period. The Umayyad period witnessed a paradigm shift, and the basic principles of Islam were replaced by tribal principles.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebû Süfyan. Ankara: Fecr Yayınevi, 1990.
- Aykaç, Mustafa. “Atıf ve Şart Delilleri ve Ehl-i Sünnet Kelam Ekollerinin İman Görüşlerinin Teşekkül Sürecindeki İzdüşümü”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/134, Çorum: y.y., 2019.
- Beyhakî, İbrahim b. Muhammed el-. el-Mehâsin ve’l mesâvî. Beyrut: y.y., 1960.
- Belâzurî, Ebu’l Abbas Ahmed b. Yahya. Fütuhu’l-büldan. Mısır: y.y., 1978.
- Câbirî, Muhammed Âbid el-. İslâm’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz, İstanbul: Kitabevi Yayınları,1997.
- Cahen, Claude. Doğuşundan Osmanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar İslâmiyet. Çev. Esat Mermi Erendor, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
- Cahşiyârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdüs. Kitabu’l-vüzera ve’l-küttab. Kahire: y.y., ts.
- Can, Yılmaz. İslâm Şehirlerinin Fizikî yapısı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1995.
- Demircan, Adnan. İslâm Tarihinin İlk Döneminde Arap-Mevâlî İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.Dûrî, Abdülaziz. İlk Dönem İslâm Tarihi. çev. H. Yücesoy, İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
- Firuzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakub. el-Kâmusu’l-muhit. Beyrut: y.y.,1994.
- Gibb, Hamilton. İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar. çev. K. Durak, A. Özkök, H. Yücesoy, K. Dönmez, İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
- Günaltay, Şemseddin. “Selçuklular Horasana İndikleri Zaman İslâm Dünyasının Siyasal, Sosyal ve Ekonomik ve Dinî Durumu”, Belleten. S:25, 7/59, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1943.
- Günaltay, Şemseddin. “Abbasoğulları İmparatorluğu Kuruluş ve Yükselişinde Türklerin Rolü”, Belleten. 23-24, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1942.
- Hammaş, Necdet. “Emevîler Dönemi Mevâlî ve Zımmilerin İdaredeki Rolü”, çev. İrfan Aycan, AÜİFD. 37/182-183, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1997.
- Hazin, William. el-Hadaratü’l-Abbasiyye, el-Hadâratü’l-Abbasiyye. çev. Yazılmamış, Beyrut: y.y., 1984.
- Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
- İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed. Ikdu’l-ferîd. haz. Ahmed Emin, Ahmed
- Zeyyin, İbrahim el-Iybarî. Kahire: y.y., 1965, 6/104-105.
- İbn A’sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed. Kitabu’l-fütuh. b.y.: y.y., 1987.
- İbn Hayyat, Halife. Ebu Ömer el-Leysî el-Asferî, Tarihu Halife b. Hayyat. Beyrut: y.y., h. 1397.
- İbn Manzûr, Ebu’l Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisanu’l-Arab. Beyrut: y.y., ts.
- İbn-i Abdülhakim, Ebû Kasım Abdurrahman. Fütuhu Mısr ve Ahbaruha. Leiden: y.y., 1920.
- İbnu’l-Fakîh, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. İshak. Kitabu’l-büldan. Lübnan: y.y.,1996.
- İbnü’l Esir, Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvahid eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-tarih. Beyrut: 1965.
- İbn Habib, Ebû Cafer Muhammed. Esmau’l-muğtaline mine’l eşrafı’l-Cahiliyye ve’l İslâmi min katli mine’ş-şuarâ. thk. Abdusselam Harun, Kahire: y.y., 1954.
- İbşihî, Şihabüddin Muhammed b. Ebi’l Feth el-. el-Mustadraf fi külli fennin mustazraf. Beyrut: y.y.,1986.
- Kılıçlı, Mustafa. Arap Edebiyatında Şuûbiyye. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
- Kitapçı, Zekeriya. Saadet Asrında Türkler. Konya: Damla Ofset Matbaacılık, 1997.
- Koyuncu, Mevlüt. Emevîler dönemi saray hayatı. İstanbul: Beyan Yayınları,1997.
- Kusay el-Hüseyin. Tecdîdü’d-Devleti’l-Arabiyyeti zemeni’l-Ümeviyyin. Lübnan: y.y., 1977.
- Lewis, Bernard. Race And Slavery in the Middle East. New York: Oxford University Press, 1990.
- Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. H. Dursun Yıldız, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1979.
- Mahmud Mikdad. el-Mevâlî ve nizâmu’l-velâ. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1988.
- Mes’ûdî, Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin. Murûcu’z-zeheb ve meâdinu’l-cevher. thk. Said Muhammed, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1997.
- Mes’ûdî, Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin. et-Tenbîhu’l-eşraf. Bağdad: 1938.
- Mısrî, Cemil Abdullah Muhammed el-. el-Mevâlî mevkıfu’d devleti’l-ümeviyyeti minhüm. Amman: y.y.,1988.
- Muhammed Lümeylim. Nüfuzu’l-Etrak fi hilâfeti’l-Abbasiyye ve eseruhu fi kıyami Medineti Sâmerrâ. Beyrut: y.y.,1991/1411.
- Muhafaza, Ahmed. er-Rakik fi’l Müctemai’l-Arabiyyi’l-İslâmî hatta Sevratiz-Zenc. Amman: 1987.
- Müellif Bilinmiyor, el-Uyun ve’l Hadaik, Bağdad; y.y., ts., 3/6-7.
- Müellif Bilinmiyor, el-İstibsar fi acaibi’l-emsar, thk. Sa’d Zağlul Abdülhamid, b.y.: y.y.,1985. Narşahî, Ebûbekir Muhammed b. Cafer. Tarihu Buhara. thk. Emin Abdülmecid Bedevi,
- Nasrullah Mübeşşir et-Tırazî, Suudi Arabistan: y.y., ts.
- Neccâr, M. Tayyib en-. Tarihu’l-Alemi’l-İslâmî ed-Devletü’l-Ümeviyyeti fi’ş-şark. Riyad: y.y., 1985.
- Özel, Ahmet. “Esir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995, 11/382.
- Pamukçu, Ekrem. Bağdat’ta İlk Türkler. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1994.
- Parry, V. J. “İslâm’da Harp Sanatı”, çev. E. Merçil-S. Özbaran. İÜ Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, 29 (1975).
- Pipes, Daniel. Slave Soldiers And Islam. London: Yale University Press, 1981.
- Taberî, Muhammed b. Cerir Ebû Cafer. Tarihu’l-ümem ve’l müluk. Beyrut, h. 1407.
- Tenûhî, Ebû Ali Muhsin b. Ali. el-Ferec ba’de’ş-şidde. thk. Abbud eş-Şalici, Beyrut: y.y., 1978.
- Vaglieri, Laura Veccia. “Raşid Halifeler ve Emevî Halifeleri”, ed. H. Holt-K. S. Lambton-B. Lewis, İslâm Kültür ve Medeniyeti. 1/102, İstanbul: y.y., 1997.
- Vekî, Muhammed b. Hılf. Ahbaru’l-kudât. thk. Abdülaziz Mustafa el-Merâği. Beyrut: y.y., ts., 2/57.
- Wellhausen, J. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları,1963.
- Yiğit, İsmail. “Mevâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 29/424, 2004.
| APA | ÖZDEMİR M (2020). Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. , 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| Chicago | ÖZDEMİR M. Nadir Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. (2020): 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| MLA | ÖZDEMİR M. Nadir Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. , 2020, ss.189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| AMA | ÖZDEMİR M Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. . 2020; 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| Vancouver | ÖZDEMİR M Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. . 2020; 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| IEEE | ÖZDEMİR M "Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’." , ss.189 - 210, 2020. 10.33460/beuifd.703485 |
| ISNAD | ÖZDEMİR, M. Nadir. "Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’". (2020), 189-210. https://doi.org/10.33460/beuifd.703485 |
| APA | ÖZDEMİR M (2020). Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 7(1), 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| Chicago | ÖZDEMİR M. Nadir Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 7, no.1 (2020): 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| MLA | ÖZDEMİR M. Nadir Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.7, no.1, 2020, ss.189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| AMA | ÖZDEMİR M Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 7(1): 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| Vancouver | ÖZDEMİR M Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 7(1): 189 - 210. 10.33460/beuifd.703485 |
| IEEE | ÖZDEMİR M "Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’." BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 7, ss.189 - 210, 2020. 10.33460/beuifd.703485 |
| ISNAD | ÖZDEMİR, M. Nadir. "Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’". BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 7/1 (2020), 189-210. https://doi.org/10.33460/beuifd.703485 |
