Yıl: 2020 Cilt: 17 Sayı: 68 Sayfa Aralığı: 943 - 959 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 30-04-2021

SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909)

Öz:
Osmanlı Devleti’nde Müslüman halkın Lale Devri’nde kullanmaya başladığı matbaa, 19. yüzyıla gelindiğinde yaygın olarak kullanılan bir icat hâline gelmiştir. Buna paralel olarak Osmanlı Devleti’nde matbuat sayısında ciddi anlamda artış meydana gelmiştir. Ülkede matbuatın yaygınlaşması hâlinde zararlı, art niyetli, olumsuz, gerçek dışı yayınların ortaya çıkması kaçınılmaz olmuş ve devlet için kontrolün gerekli olduğu düşüncesini doğurmuştur. Çünkü yönetimin düşüncesine göre, devlete karşı olumsuz yayınlar ve İslam’a saldırı içeren yayınlar gibi birçok yayın halkın kafasını karıştırma durumu arz etmekteydi. 19. Yüzyılda bu yayınlar Osmanlı’nın yalnızca Anadolu topraklarında değil Mısır’da da yayımlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin imtiyazlı bir eyaleti olan Mısır’da da ayrılıkçı kimselerin bu tarz muzır neşriyatı çokça yayınladığı görülmektedir. Bu konuda devletçe sansür yoluna gidilmiş gerekli görüldüğü durumlarda daha ciddi tedbirler de alınmıştır. Bu doğrultuda devlet, basın ve yayın sürecini denetlemek adına hukuksal ve kurumsal dayanaklar oluşturmuştur. Oluşturulan bu yasal zemin ve kurumlar yeni problemler ortaya çıktıkça zaman içerisinde sürekli yenilenmiştir. Muzır yayın yapanlar farklı yöntemlerle bu yayınlarını devletin tüm tedbirlere rağmen ülkeye sokma çabası içerisinde olmuşlardır. Devlet ortaya çıkan bu yayınları imha etme durumunda kalmıştır. Bu yöntemlerden bir tanesi de yayınları yakarak ortadan kaldırma girişimi olmuştur. Bu çalışma Mısır’da dönem içerisinde yayınlanan muzır yayınların içeriğini ve devletin genel olarak ülke içinde yayımlanan muzır yayınlara karşı aldığı tedbirleri incelemektedir.
Anahtar Kelime:

EGYPTIAN ORIGIN HARMFUL PUBLICATIONS AND THE GOVERNMENT MEASURES DURING THE REIGN OF SULTAN ABDULHAMID II (1876-1909)

Öz:
The printing press, which was started to be used by the Muslim people in the Ottoman Empireduring the Tulip Period, became a widely used invention in the 19th century. Parallel to this, therewas a serious increase in the number of prints in the Ottoman Empire. In the event that printingbecame widespread in the country, the emergence of harmful, malicious, negative, unrealisticpublications was inevitable and led to the idea that control was necessary for the state. Because,according to the opinion of the administration, many publications such as negative publicationsagainst the state and those containing attacks on Islam were confusing the public. In the 19thcentury, these publications were published not only in Anatolia but also in Egypt. It is seen that inEgypt, which was a privileged province of the Ottoman Empire, separatists broadcast this kind ofharmful publications. Censorship has been implemented by the state in this regard, and moreserious measures have been taken when deemed necessary. Accordingly, the state has established legal and institutional bases to control the press and broadcasting process. These legal groundsand institutions were constantly renewed over time when new problems emerged. The obscenebroadcasters have been in an effort to bring these broadcasts to the country by different methods,despite all the measures of the state. The state had to destroy these publications. One of thesemethods was the attempt to destroy the publications by burning them. This study examines thecontent of the harmful publications published in Egypt during the period and the measures takenby the state against the harmful publications published in the country in general
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ATAMAN, B. (2009). “Türkiye’de İlk Basın Yasakları ve Abdülhamid Sansürü”. Marmara İletişim Dergisi. 14: 21-49.
  • BERZEG, S. (1995). Kafkas Diasporasında Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü. Samsun.
  • BİRİNCİ, A. (2006). “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. IV/7: 291-349.
  • CEYLAN, A. (2006). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayınında Hukuki Düzen (1839- 1876)”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 1: 139-155.
  • ÇELİK, Y. (2009). “Yöneten-Yönetilen İlişkisinde Sansür”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 4: 72-87.
  • DEMİR, Ş. (2015). “İktidar Basın İlişkilerinin Osmanlı Devleti’nde Görünümü”. International Journal of Social Science. 33: 367-377.
  • DEMİREL, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
  • DEMİREL, F. (2012). “Osmanlı Devleti’nde Kitap Basımının Denetimi”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. 5: 89-104.
  • DIĞIROĞLU, F. (2017). “II. Abdülhamid Dönemi Matbuat Politikaları: Mushaf Basımı ve Dinî Neşriyat”. Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi. (ed. Fahrettin Gün-Halil İbrahim Erbaa). Ankara: TBMM Milli Saraylar.
  • DOĞAN, C. (2012). “1845 Polis Nizamnamesi: 12. ve 13. Maddeler Üzerine Bir Yeniden Değerlendirme”. JASSS Internatıonal journal of Social Scıence. V/5: 75-92.
  • ERCOŞKUN, T. (2008). “Ahmet Saib ve Sancak Gazetesi”. Kebikeç. 26: 97-150
  • İNUĞUR, M. N. (1999) Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
  • İRTEM, S. K. (1999). Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür. İstanbul: Temel Yayınları.
  • İSKİT, S. (1939). Türkiye’de Matbuat Rejimleri. İstanbul: Matbuat Umum Müdürlüğü. Ülkü Matbaası.
  • KOLOĞLU, O. (1992). Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • KUDRET, C. (2000). Abdülhamid Döneminde Sansür I. İstanbul: Çağdaş Matbaacılık. ÖZKORKUT, N. Ü. (2002). “Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü”. AÜHFD. LI/3: 65-84.
  • SAİB, A. (1907). Rehnüma-ı İnkılap. Mısır: Hindiyye Matbaası.
  • SAYDAM, A. (2019). “Osmanlı Hükümeti ve Yabancı Kaynaklı Muzır Yayınlar”. Akademik Bakış Dergisi. 71: 251-264.
  • TOPUZ, H. (1973). “100 Soruda Türk Basın Tarihi”. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
  • TOPUZ, H. (2018). “II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi”. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • YILDIRIM, T. (2009). “Türk Gazetecilik Tarihi Üzerine Bir Deneme”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları I. 1: 285-324.
  • İnternet Kaynakları
  • BÜYÜKKARA, M. A. “Vehhâbîlik". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi: 01.10.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/vehhabilik
  • TDK Güncel Türkçe Sözlük. “Sansür”. Erişim Tarihi: 24.01.2020. https://sozluk.gov.tr/?kelime=sans%C3%BCr
  • Arşiv Belgeleri: Başbakanlık Osmanlı Arşivi
  • BOA. İ.MTZ.05.(Mısır) Dosya No:28, Gömlek No: 1471, H. 29.07.1309, (26 Şubat 1892).
  • BOA. A.MTZ.04. Dosya No: 43, Gömlek No: 35, H. 14.11.1314, (16 Nisan 1897).
  • BOA. A.MTZ.04. Dosya No: 34, Gömlek No: 66, H. 20.01.1314, (1 Temmuz 1896).
  • BOA. DH. ŞFR. Dosya No: 246, Gömlek No: 97, R. 13.02.1316, (26 Nisan 1900).
  • BOA. DH. ŞFR. Dosya No:258, Gömlek No: 106, R. 04.02.1317, (17 Nisan 1901).
  • BOA. DH. ŞFR. Dosya No: 380, Gömlek No: 6, R. 03.03.1323, (M. 26 Mayıs 1907).
  • BOA. DH. ŞFR. Dosya No: 339, Gömlek No: 88, R. 01.12.1320, (M. 14 Şubat 1905).
  • BOA. DH. MKT. Dosya No: 2182, Gömlek No: 117, H. 15.03.1316, (3 Ağustos 1898).
  • BOA. DH. MKT. Dosya No: 1923, Gömlek No: 99, H. 18.07 1309, (17 Şubat 1892).
  • BOA. DH. MKT. Dosya No: 1779, Gömlek No: 54, H. 25.03.1308, (8 Kasım 1890).
  • BOA. DH. MKT. Dosya No: 918, Gömlek No: 15, H. 20.10.1322, (28 Aralık 1904).
  • BOA. DH. MKT. Dosya No: 631, Gömlek No: 31, H.12.10.1320, (12 Ocak 1903).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 262, Gömlek No: 61, (14 Aralık 1901).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 316, Gömlek No: 34, (15 Mart 1905).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 297, Gömlek No: 70, (1 Ocak 1904).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 343, Gömlek No: 48, (18 Şubat 1907) ;
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 204, Gömlek No: 95, (8 Aralık 1897).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 282, Gömlek No: 90, ( 29 Nisan 1903).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 326 Gömlek No: 122, (17 Kasım 1905).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 340, Gömlek No: 137, (29 Kasım1906).
  • BOA. HR. TH. Dosya No: 207, Gömlek No: 88, (14 Şubat 1898).
  • BOA. HR. SYS. Dosya No: 1783, Gömlek No: 71, M. 27.06.1914, (27 Haziran 1914).
  • BOA. MF. MKT. Dosya No: 911, Gömlek No: 22, H. 21.12.1323, (16 Şubat 1906).
  • BOA. MF. MKT, Dosya No: 536, Gömlek No: 2, H.22.07.1318, (15 Kasım 1900).
  • BOA. MF. MKT. Dosya No: 513, Gömlek No: 34, H. 15.03.1318, (13 Temmuz 1900).
  • BOA. MF. MKT, Dosya No: 629, Gömlek No: 3, H. 18.02.1320, (27 Mayıs 1902).
  • BOA. Y. A. HUS. Dosya No: 180, Gömlek No: 81, H. 17.03.1302, (M. 4 Ocak 1885).
  • BOA. Y.EE. KP. Dosya No: 11, Gömlek No: 1073, H. 07.05.1318, (2 Eylül 1909).
  • BOA. Y. EE. Dosya No:149, Gömlek No: 91, H. 21.06.1317, (27 Ekim 1899).
  • BOA. Y.MTV. Dosya No:168, Gömlek 32, H. 09.05.1315, (27 Eylül 1897).
  • BOA. Y. MTV. Dosya No: 73, Gömlek No: 109, H. 14.06.1310, (3 Ocak 1893).
  • BOA. Y. PRK. UM. Dosya No: 53, Gömlek No: 106, H. 06.01.1319, (25 Nisan 1901).
  • BOA. Y. PRK. UM. Dosya No: 43, Gömlek No: 18 H. 25.03.1316, (13 Ağustos 1898).
  • BOA. Y. PRK. BŞK. Dosya No: 11, Gömlek No. 39. H. 25.02.1304, (23 Kasım 1886).
  • BOA. Y. PRK. MK. Dosya No: 19, Gömlek No: 114, 13.07.1322, ( 23 Eylül 1904).
  • BOA. Y. PRK. MK. Dosya No: 21, Gömlek No: 14, H. 26.06.1323, ( 28 Ağustos 1905).
  • BOA. ZB. Dosya No: 595, Gömlek No: 97, R. 10.02.1323, (23 Nisan 1907).
  • BOA. ZB. Dosya No: 593, Gömlek No: 123, R. 15.09.1322, (28 Kasım 1906).
  • BOA. ZB. Dosya No: 590, Gömlek No: 22, H. 16.03.1322, (31 Mayıs 1904).
APA Bolat B, Aslan O (2020). SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). , 943 - 959.
Chicago Bolat Bengül,Aslan Osman Furkan SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). (2020): 943 - 959.
MLA Bolat Bengül,Aslan Osman Furkan SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). , 2020, ss.943 - 959.
AMA Bolat B,Aslan O SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). . 2020; 943 - 959.
Vancouver Bolat B,Aslan O SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). . 2020; 943 - 959.
IEEE Bolat B,Aslan O "SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909)." , ss.943 - 959, 2020.
ISNAD Bolat, Bengül - Aslan, Osman Furkan. "SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909)". (2020), 943-959.
APA Bolat B, Aslan O (2020). SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). Karadeniz Araştırmaları, 17(68), 943 - 959.
Chicago Bolat Bengül,Aslan Osman Furkan SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). Karadeniz Araştırmaları 17, no.68 (2020): 943 - 959.
MLA Bolat Bengül,Aslan Osman Furkan SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). Karadeniz Araştırmaları, vol.17, no.68, 2020, ss.943 - 959.
AMA Bolat B,Aslan O SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). Karadeniz Araştırmaları. 2020; 17(68): 943 - 959.
Vancouver Bolat B,Aslan O SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909). Karadeniz Araştırmaları. 2020; 17(68): 943 - 959.
IEEE Bolat B,Aslan O "SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909)." Karadeniz Araştırmaları, 17, ss.943 - 959, 2020.
ISNAD Bolat, Bengül - Aslan, Osman Furkan. "SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN SALTANAT DÖNEMİNDEMISIR MENŞELİ MUZIR NEŞRİYAT VE DEVLETİN ALDIĞITEDBİRLER (1876-1909)". Karadeniz Araştırmaları 17/68 (2020), 943-959.