SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ

Murat POYRAZ, (Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Kırşehir, Türkiye)
Muhammed Zeynel ÖZTÜRK, (Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Niğde, Türkiye)
Abdullah SOYKAN (Balıkesir Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Balıkesir, Türkiye)
Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online)
10 2
Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 6 Sayfa Aralığı: 67 - 80 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.46453/jader.863090 İndeks Tarihi: 19-06-2021

SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ

Öz:
Yukarı Kızılırmak Havzası’nda, özellikle Sivas-İmranlı arasındaki jips alanı Türkiye’nin enönemli jips karstı alanını oluşturmaktadır. Bu alandaki dolinler birçok çalışmada ele alınmışolmasına rağmen, çalışmaların hiçbirisi tüm alanı kapsamadığı için Sivas-İmranlı arasındakidolin yoğunluğunun alansal dağılış özellikleri tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu eksikliktendolayı, bu çalışmada söz konusu alanda gelişmiş dolinlerin alansal dağılış özellikleri CBStabanlı yapılan haritalama çalışmaları ile ortaya konulmuştur. Çalışmada dolin dağılışlarınıbelirlemek için 1/25.000 ölçekli topoğrafya haritaları ve 1/3.000-1/5.000 ölçekli uydugörüntüleri kullanılmıştır. Yapılan haritalama çalışmaları sonucunda Sivas-İmranlı arasındaki1609 km2’lik jips alanı içerisinde topoğrafya haritalarında 10.651 dolin, uydu görüntülerinde42.127 dolin tespit edilmiştir. Kernel yöntemiyle hesaplanan yoğunluklara göre topoğrafyaharitalarında maksimum dolin yoğunluğu 127 dolin/km2’ye ulaşırken, uydu görüntülerindeyoğunluk 237 dolin/km2’ye kadar ulaşmaktadır. Topoğrafya haritalarına göre jips alanının%47’sinde, uydu görüntülerinde ise %26’sında dolin gelişimi görülmemektedir. Dolinyoğunluk sınıfları açısından düşük ve çok düşük yoğunluktaki alanlar her iki veride de %46’lıkorana sahiptir. Uydu görüntülerinde daha küçük boyutlu dolinlerin haritalanabilmesindendolayı topoğrafya haritalarında sadece %0.7’lik bir alan kaplayan yüksek ve çok yüksekyoğunluktaki alanlar, uydu görüntülerinde %15.3’lük bir alan kaplamaktadır. Yoğunlukbölgelerinin alansal dağılışlarına göre; maksimum yoğunluklar, jipsi kuzeyde sınırlayanbindirme hattına paralel olarak doğu-batı doğrultusunda uzanan, yüksek plato karakterindekialan üzerinde görülür. 1255 ve 2335 m arasında dağılış gösteren dolinlerin %90’dan fazlası1300 ve 1700 m arasında yer alırlar. Yoğunluğun en fazla olduğu yükselti basamağı uydugörüntülerinde 1500 ve 1550 m arasındayken (%19.2), topoğrafya haritalarında 1600 ve 1650m (%19.94) arasında yer alır.
Anahtar Kelime:

GIS Based Analysis of Doline Density in Sivas Gypsum Karst ( TURKEY )

Öz:
The Upper Kızılırmak Basin, especially between Sivas and İmranlı, is the most important gypsum karst area in Turkey. Dolines formed on gypsum between Sivas and İmranlı are investigated in many articles. However, the spatial distribution characteristics of the doline density in the area are not fully known since none of these studies cover the whole area. Due to this deficiency, the distribution characteristic of dolines formed on gypsum between Sivas and İmranlı is investigated by GIS-based mapping in this study. In the study, 1/25.000 scaled topographic maps and 1/3.000-1/5.000 scaled satellite images are used to determine doline distribution. As a result of mapping processes performed in 1609 km2, 10.651 dolines, and 42.127 dolines are determined in topographic maps and satellite images, respectively. According to the densities calculated by the Kernel method, the maximum doline density reaches 127 doline/km2 in topography maps, while the density reaches 237 doline/km2 in satellite images. Besides, doline distributions are not observed in 47% of the topography map and 26% of the satellite image. Low and very low-density areas are cover 46% of gypsum in both maps. High and very high-density areas cover only 0.7% in the topography while cover 15.3% in the satellite images due to the mapping of small dolines in satellite images. The maximum doline densities are observed on the east-west oriented high plateaus extending parallel to the thrust fault in the north part of the gypsum. In the whole gypsum area, while dolines are distributed between 1255 and 2335 meters, more than 90% of dolines are located between 1300 and 1700 meters. The densest elevation ranges are 1500 and 1550 (19.2%) in satellite images, 1600 and 1650 meters (19.94%) in topography maps. The densest elevation range is 1500 and 1550 (19.2%) in satellite images and is 1600 and 1650 meters (19.94%) in topographic maps.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aktimur, H. T., Tekirli, M. E. ve Yurdakul, M. E. (1990). Sivas-Erzincan Tersiyer Havzasının Jeolojisi. MTA Dergisi, 111, 25–36.
  • Alagöz, C. A. (1967). Sivas çevresi ve doğusunda jips karstı olayları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları No 175.
  • Blumenthal, M. M. (1938). Şarkı Toros mıntıkasında Hekimhan-Kangal-Hasançelebi irtifasında jeolojik araştırmalar. MTA raporu, no:570 (Yayınlanmamış), Ankara
  • Callot, J. P., Ribes, C., Kergaravat, C., Bonnel, C., Temiz, H., Poisson, A., Ringenbach, J. C. (2014). Salt tectonics in the Sivas basin (Turkey): Crossing salt walls and minibasins. Bulletin de La Societe Geologique de France, 185(1), 33– 42. https://doi.org/10.2113/gssgfbull.185.1.33
  • Car, J. (2001). Structural bases for shaping of dolines. Acta Carsologica, 30, 239–256.
  • Çubuk, Y., ve İnan, S. (1998). İmranlı ve Hafik güneyinde (Sivas) Miyosen havzasının stratigrafik ve tektonik özellikleri. M.T.A. Dergisi, 120, 45–60.
  • Cvijic, J. (1893). Das Karstphanomen. Versuch einer morphologichen Monographie. Geographische Abhandlungen, 5(3), 218–329.
  • Darin, M. H., Umhoefer, P. J., ve Thomson, S. N. (2018). Rapid Late Eocene Exhumation of the Sivas Basin (Central Anatolia) Driven by Initial Arabia-Eurasia Collision. Tectonics, 37(10), 3805–3833.
  • Day, M. (1983). Doline Morphology and Development in Barbados. Annals of the Association of American Geographers, 73(2), 206–219.
  • Denizman, C. (2003). Morphometric and spatial distribution parameters of karstic depressions, lower Suwanee River basin, Florida. Journal of Cave and Karst Studies, 65(1), 29–35.
  • Doğan, U. (2004). Dolin sınıflamasında yeni yaklaşımlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 249–269.
  • Doğan, U., ve Özel, S. (2005). Gypsum karst and its evolution east of Hafik (Sivas, Turkey). Geomorphology, 71(3–4), 373–388. https://doi.org/10.1016/J.GEOMORPH.2005.04. 009
  • Doğan, U., ve Yeşilyurt, S. (2004). Gypsum karst south of Imranli, Sivas, Turkey. Cave and Karst Science, 31(1), 7–14.
  • Doğan, U., ve Yeşilyurt, S. (2019). Gypsum Karst Landscape in the Sivas Basin. In C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, & N. Kazancı (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey (pp. 197–206). Springer, Cham.
  • Drahor, M. G. (2019). Identification of gypsum karstification using an electrical resistivity tomography technique: The case-study of the Sivas gypsum karst area (Turkey). Engineering Geology, 252, 78–98.
  • Ekmekçi, M. ve Nazik, L. (2004). Evolution of Golpazari-Huyuk karst system (Bilecik-Turkey): indications of morpho-tectonic controls. International Journal of Speleology, 33(1). https://doi.org/http://dx.doi.org/10.5038/1827 -806X.33.1.5
  • Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji II. Der Yayınları.
  • Faivre, S. ve Reiffsteck, P. (1999). Spatial distribution of dolines as an indicator of recent deformations on the Velebit mountain range-Croatia. Géomorphologie, 5(2), 129– 142. https://doi.org/10.3406/morfo.1999.983
  • Ford, D. ve Williams, P. (2007). Karst Hydrogeology and Geomorphology. West Sussex, England: John Wiley & Sons Ltd.
  • Gams, I. (2000). Doline morphogenetic processes from global and local viewpoints. Acta Carsologica, 29(2), 123–138.
  • Günay, G. (2002). Gypsum karst, Sivas, Turkey. Environmental Geology, 42(4), 387–398. https://doi.org/10.1007/s00254-002-0532-0
  • Gutiérrez, F., Guerrero, J. ve Lucha, P. (2008). A genetic classification of sinkholes illustrated from evaporite paleokarst exposures in Spain. Environmental Geology, 53(5), 993–1006.
  • Jennings, J. N. (1975). Doline morphometry as a morphogenetic tool: New Zealand examples. New Zealand Geographer, 31(1), 6–28. https://doi.org/10.1111/j.1745- 7939.1975.tb00793.x
  • Kaçaroğlu, F., Değirmenci, M. ve Cerit, O. (1997). Karstification in Miocene gypsum: an example from Sivas, Turkey. Environmental Geology, 30(1–2), 88–97.
  • Karacan, E., ve Yılmaz, I. (1997). Collapse dolines in miocene gypsum: an example from SW Sivas (Turkey). Environmental Geology, 29(3–4), 263–266.
  • Keskin, İ. (2011). Jipslerde dolinlerin oluşum mekanizmaları açısından süreksizlik özelliklerinin etkilerinin araştırılması: KD Sivas örneği. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sivas.
  • Keskin, İ. ve Yılmaz, I. (2016). Morphometric and geological features of karstic depressions in gypsum (Sivas, Turkey). Environmental Earth Sciences, 75(12), 1040.
  • Klimchouk, A., Bayarı, S., Nazik, L., Törk, K., (2006). Glacial destruc0on of cave systems in high mountains, with a special reference to the Aladağlar massif, Central Taurus, Turkey. Acta Carsologica, 35/2.
  • Koşun, E. ve Çiner, A. (2002). Zara Güneyi (Sivas Havzası) Karasal-Sığ Denizel Miyosen Çökellerinin Litostratigrafisi ve Fasiyes Özellikleri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 125(125), 65–88.
  • Kurtman, F. (1973). Sivas-Hafik-Zara ve İmranlı bölgesinin jeolojik ve tektonik yapısı. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 80, 1–33.
  • Legeay, E., Pichat, A., Kergaravat, C., Ribes, C., Callot, J., Ringenbach, J. C. ve Temiz, H. (2018). Geology of the Central Sivas Basin (Turkey). Journal of Maps, 15(2), 406–417.
  • Nazik, L. (1986). Beyşehir Gölü yakın güneyi karst jeomorfolojisi ve karstik parametrelerin incelenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, 14, 65–77.
  • Nazik, L., Poyraz, M. ve Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic Landscapes and Landforms in Turkey. In C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, & N. Kazancı (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey (pp. 181–196). Springer, Cham.
  • Özel, S., Darıcı, N. Environmental hazard analysis of a gypsum karst depression area with geophysical methods: a case study in Sivas (Turkey). Environ Earth Sci 79, 115 (2020).
  • Öztürk, M. Z. (2018). Karstik kapalı depresyonların (dolinlerin) morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (36), 1-13.
  • Öztürk, M. Z. (2020). Fluvio-karstic evolution of the Taşeli Plateau (Central Taurus, Turkey). Turkish Journal of Earth Sciences, 29(5), 733– 746. https://doi.org/10.3906/yer-1908-1
  • Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M. ve Şener, M. F. (2017a). Karstic depressions on Bolkar Mountain plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution characteristics and tectonic effect on orientation. Turkish Journal of Earth Sciences, 26, 302–313.
  • Öztürk, M. Z., Çetinkaya, G. ve Aydın, S. (2017b). Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye’nin İklim Tipleri. Journal of Geography, 35, 17–27.
  • Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M. ve Şimşek, M. (2018a). Structural controls on distribution of dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey). Geomorphology, 317, 107–116.
  • Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Şener, M. F. ve Utlu, M. (2018b). GIS based analysis of doline density on Taurus Mountains, Turkey. Environmental Earth Sciences, 77(536), 536.
  • Öztürk, M. Z., Şimşek, M. ve Utlu, M. (2015). Tahtalı Dağları (Orta Toroslar) karst platosu üzerinde dolin ve uvala gelişiminin CBS tabanlı analizi. Türk Coğrafya Dergisi, 65, 59–68.
  • Poisson, A.M., Temiz, H. ve Gürsoy, H., (1992). Pliocene thrust tectonics in the Sivas Basin near Hafik (Turkey): Southward fore thrusts and associate back thrusts. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A, Yerbilimleri, 9, 19-26
  • Pahernik, M. (2012). Spatial density of dolines in the Croatian Territory. Croatian Geographical Bulletin, 74(2), 5–26.
  • Ribes, C., Kergaravat, C., Crumeyrolle, P., Lopez, M., Bonnel, C., Poisson, A., Ringenbach, J. C. (2017). Factors controlling stratal pattern and facies distribution of fluvio-lacustrine sedimentation in the Sivas mini-basins, Oligocene (Turkey). Basin Research, 29, 596– 621.
  • Sauro, U. (2003). Dolines and Sinkholes: Aspects of Evolution and Problems of Classification. Acta Carsologica, 32(2), 41–52.
  • Şener, M. F. ve Öztürk, M. Z. (2019). Relict drainage effects on distribution and morphometry of karst depressions: a case study from Central Taurus (Turkey). Journal of Cave and Karst Studies, 81(1), 33–43.
  • Şimşek, M., Öztürk, M. Z. ve Turoğlu, H. (2019). Geyik Dağı üzerindeki dolin ve uvalaların morfotektonik önemi. Türk Coğrafya Dergisi, (72), 13–20.
  • Şimşek, M., Utlu, M. ve Öztürk, M. Z. (2020). Gidengelmez Dağları’nın Yüzey Karstı Özellikleri (Orta Toroslar). In S. Birinci, Ç. K. Kaymaz, & Y. Kızılkan (Eds.), Coğrafi Perspektifle Dağ ve Dağlık Alanlar (Sürdürülebilirlik-Yönetim-Örnek Alan İncelemeleri) (pp. 1–18). Kriter Yayınevi.
  • Telbisz, T., Dragušica, D. ve Nagy, B. (2009). Doline morphometric analysis and karst morphology of Biokovo Mt (Croatia) based on field observations and digital terrain analysis. Hrvatski Geografski Glasnik, 71(2), 5–22.
  • Temiz, H. (1994). Sivas Tersiyer Havzası’nın Kemah (Erzincan) ve Hafik (Sivas) yörelerindeki tektonostratigrafisi ve tektonik deformasyon biçimi. Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Sivas.
  • Temiz, H. (1996). Tectonostratigraphy and Thrust Tectonics of the Central and Eastern Parts of the Sivas Tertiary Basin, Turkey. International Geology Review, 38(10), 957–971.
  • Waltham, T. (2002). Gypsum karst near Sivas, Turkey. Cave and Karst Science, 29(1), 39–44.
  • Williams, P. (2004). Doline. In J. Gunn (Ed.), Encyclopedia of Cave and Karst Science (pp. 304–310).
  • Yılmaz, A. ve Yılmaz, H. (2006). Characteristic features and structural evolution of a post collisional basin: The Sivas Basin, Central Anatolia, Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 27(2), 164–176. https://doi.org/10.1016/J.JSEAES.2005.02.006
  • Yılmaz, I. (2007). GIS based susceptibility mapping of karst depression in gypsum: A case study from Sivas basin (Turkey). Engineering Geology, 90(1–2), 89–103.
  • Yılmaz, I., Marschalko, M. ve Bednarik, M. (2011). Gypsum collapse hazards and importance of hazard mapping. Carbonates Evaporites, 26, 193–209. https://doi.org/10.1007/s13146- 011-0055-4
APA Poyraz M, Öztürk M, Soykan A (2021). SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. , 67 - 80. 10.46453/jader.863090
Chicago Poyraz Murat,Öztürk Muhammed Zeynel,Soykan Abdullah SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. (2021): 67 - 80. 10.46453/jader.863090
MLA Poyraz Murat,Öztürk Muhammed Zeynel,Soykan Abdullah SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. , 2021, ss.67 - 80. 10.46453/jader.863090
AMA Poyraz M,Öztürk M,Soykan A SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. . 2021; 67 - 80. 10.46453/jader.863090
Vancouver Poyraz M,Öztürk M,Soykan A SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. . 2021; 67 - 80. 10.46453/jader.863090
IEEE Poyraz M,Öztürk M,Soykan A "SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ." , ss.67 - 80, 2021. 10.46453/jader.863090
ISNAD Poyraz, Murat vd. "SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ". (2021), 67-80. https://doi.org/10.46453/jader.863090
APA Poyraz M, Öztürk M, Soykan A (2021). SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online), 0(6), 67 - 80. 10.46453/jader.863090
Chicago Poyraz Murat,Öztürk Muhammed Zeynel,Soykan Abdullah SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online) 0, no.6 (2021): 67 - 80. 10.46453/jader.863090
MLA Poyraz Murat,Öztürk Muhammed Zeynel,Soykan Abdullah SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online), vol.0, no.6, 2021, ss.67 - 80. 10.46453/jader.863090
AMA Poyraz M,Öztürk M,Soykan A SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online). 2021; 0(6): 67 - 80. 10.46453/jader.863090
Vancouver Poyraz M,Öztürk M,Soykan A SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online). 2021; 0(6): 67 - 80. 10.46453/jader.863090
IEEE Poyraz M,Öztürk M,Soykan A "SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ." Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online), 0, ss.67 - 80, 2021. 10.46453/jader.863090
ISNAD Poyraz, Murat vd. "SİVAS JİPS KARSTINDA DOLİN YOĞUNLUĞUNUN CBS TABANLI ANALİZİ". Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi (Online) 6 (2021), 67-80. https://doi.org/10.46453/jader.863090
Sayfa Oluşturulma Tarihi
24-04-2024 12:27

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları