Yıl: 2019 Cilt: 1 Sayı: 15 Sayfa Aralığı: 62 - 77 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34242/akmbaris.2019.128 İndeks Tarihi: 02-10-2021

GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI

Öz:
Doğal boyacılıkta kullanılan pek çok bitki vardır. Bu bitkilerden biride sumak bitkisidir. Rhus coriaria L. (Anacardiaceae), 1-3 m yükseklikte, genç dalları kırmızımtırak tüylü, birleşik yapraklı, çalı görünüşünde bir ağaçtır. Meyvesi küremsi şekilli, tüylü, olgunlaşmış kırmızı renkli ve ekşi lezzetlidir. Olgun meyveleri somak ekşisi adı altında baharat, meyvelerin su ile kaynatılmasından somak pekmezi elde edilmektedir. Bu araştırmada sumak bitkisinin meyveleri kolay erişilebilir olması ve antibakteriyel özelliğinden dolayı tercih edilmiştir. Sumak bitkisinin meyveleriyle, günümüzde tekstil yüzeylerinde kullanılan kimyevi boyaların yerine, insan sağlığına zarar vermeyen boyamalar yapılabilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Gaziantep ili Nurdağ ilçesi Kömürler mahallesinde yetişen sumak bitkisinin meyvelerinin %100 ve %50 oranında, mordansız ve demir sülfat, potasyum dikromat, potasyum sülfat, sodyum klorür, tannik asit ve tartarik asit gibi mordanların %3 ve %5 oranında alınmasıyla, değişik renk ve tonlarını elde etmek için yün halı iplikleri boyanmıştır. Boyanmış ipliklerin ışık ve sürtünme haslık değerleri incelenmiştir. Ayrıca elde edilen renklerin objektif ve subjektif değerlendirmeleri yapılmıştır.
Anahtar Kelime:

DYEING WOOL CARPET YARNS WITH COLORS OBTAINED FROM SUMAC (Rhus coriaria L.) PLANT GAZİANTEP PROVINCE

Öz:
There are many plants used in natural dyeing. One of these plants is the sumac plant. Rhus coriaria L. (Anacardiaceae), it is a shrub-like tree at a height of 1-3 m, with reddish pubescent, compound leaves. Its fruit is spherical-shaped, furry, red in colur and sour flavor. Ripe berries are spices under the name of somak sour, and the fruit is boiled with water to obtain somak molasses. In this research, the fruits of sumac were preferred beacuse of their accessibility and antibacterial properties. It is aimed to make dyeings that do not harm human health by replacing chemical dyes used on textile surfaces with the fruits of Sumac plant. For this purpose, 100% and 50% of the fruits of sumac plant grown in Kömürler district of Nurdağ district of Gaziantep province were taken as mordant and 3% and 5% of mordants such as iron sulphate, potassium dichromate, potassium sulfate, sodium chloride, tannic acid and tartaric acid were used. Wool carpet yarns were dyed to obtain color and shades. Light and friction fastness values of dyed yarns were examined. In addition, objective and subjective evaluations of the obtained colurs were made.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Anonim (1970). DIN 5033 (Farbmesung Bergriffe der Farbmetrik) Deutschland.
  • Anonim (1978). Boyalı ya da Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları. Sürtünmeye Karşı Renk Haslığı Tayini. Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları, TS 717.
  • Anonim (1984a). Tekstil Mamullerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Lekelerin (boya akması) ve Solmanın (renk değişmesi) Değerlendirilmesi İçin Gri Skalaların Kullanma Metodları, TS 423, Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları.
  • Anonim (1984b). Boyalı ve Basklı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları. Gün Işığına Karşı Renk Haslığı Tayini Metodu. TS 867, Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları.
  • Arlı Mustafa-Kayabaşı, Nuran-Şanlı, Hürrem Sinem-Etikan, Sema (2003). Türkiye’de Bitkisel Boyacılıkta Kullanılan Bazı Bitkilerden Elde Edilen Renklerin Colorimeter ile Tayini Üzerine Bir Araştırma, Ankara: A.Ü. Ev Ekonomisi Derneği Yayını.
  • Başoğlu, Fikri- Cemeroğlu, Bekir (1984). Sumak’ın Kimyasal Bileşimi Üzerine Araştırma. Gıda Dergisi, 9(3), 167-172.
  • Baytop, Turhan (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Çiçek, Tahsin (2015). Derici Sumağı (Rhus coriaria L.)’nın Kahramanmaraş Yöresindeki Doğal Yayılışı ile Bazı Biyolojik ve Ekolojik Özellikleri Üzerine Araştırmalar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Eyüboğlu, Üner – Okaygün, Itır – Yaraş, Füsun (1983). Doğal Boyalarla Yün Boyama-Uygulamalı ve Geleneksel Yöntemler, İstanbul: Özkur Basımevi.
  • Genç, Mustafa (2014). “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kökboya ve Cehri ile İlgili Bazı Kayıtlar”, Erdem (13), s.174-212.
  • Harmancıoğlu, Mustafa (1955). Türkiye’de Bulunan Önemli Bitki Boyalarından Elde Olunan Renklerin Çeşitli Müessirlere Karşı Yün Üzerinde Haslık Dereceleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları 77/41.
  • Karadağ, Recep (2007). Doğal Boyamacılık, Ankara: Geleneksel El Sanatları ve Mağazalar İşletme Müdürlüğü Yayınları.
  • Karakelle, Ayşegül (2014). Hatay’da Yetişen Bitkilerden Elde Edilen Renkler, Haslıkları ve Kilim Tasarımında Kullanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Mert, H. Hüseyin – Başlar, Süleyman – Doğan, Yunus (1992). Doğal Boya Eldesinde Kullanılan Bazı Bitkiler. Çev-Kor, 2(5), s.14-17.
  • Parlak, Tahsin (2007). Çoruh Vadisinde Bitkisel Boya Potansiyeli. Ankara: Kariyer Matbaası.
  • Şanlı, Hürrem Sinem (2011). “Halı ve Kilim İpliklerinin Boyanmasında Kullanılan Renkler ve Bu Renkleri Veren Bitkiler”, E-Journal of New World Sciences Academy (NEWWSA) Social Sciences, 6(4), s.439- 445.
  • Ünder, Duygu – Saltan, Fatma Zerrin (2019). “Sumak ve Biyolojik Etkileri”, Çukurova Tarım Gıda Bil. Dergisi, C.34, S.1, 51-60.
APA ŞANLI H, Kabalcı O (2019). GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. , 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
Chicago ŞANLI HÜRREM SİNEM,Kabalcı Oğuzhan GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. (2019): 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
MLA ŞANLI HÜRREM SİNEM,Kabalcı Oğuzhan GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. , 2019, ss.62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
AMA ŞANLI H,Kabalcı O GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. . 2019; 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
Vancouver ŞANLI H,Kabalcı O GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. . 2019; 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
IEEE ŞANLI H,Kabalcı O "GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI." , ss.62 - 77, 2019. 10.34242/akmbaris.2019.128
ISNAD ŞANLI, HÜRREM SİNEM - Kabalcı, Oğuzhan. "GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI". (2019), 62-77. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.128
APA ŞANLI H, Kabalcı O (2019). GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. Arış (Online), 1(15), 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
Chicago ŞANLI HÜRREM SİNEM,Kabalcı Oğuzhan GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. Arış (Online) 1, no.15 (2019): 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
MLA ŞANLI HÜRREM SİNEM,Kabalcı Oğuzhan GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. Arış (Online), vol.1, no.15, 2019, ss.62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
AMA ŞANLI H,Kabalcı O GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. Arış (Online). 2019; 1(15): 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
Vancouver ŞANLI H,Kabalcı O GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI. Arış (Online). 2019; 1(15): 62 - 77. 10.34242/akmbaris.2019.128
IEEE ŞANLI H,Kabalcı O "GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI." Arış (Online), 1, ss.62 - 77, 2019. 10.34242/akmbaris.2019.128
ISNAD ŞANLI, HÜRREM SİNEM - Kabalcı, Oğuzhan. "GAZİANTEP YÖRESİNDE YETİŞEN SUMAK(Rhus coriaria L.) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLERLE YÜN HALI İPLİKLERİNİN BOYANMASI". Arış (Online) 1/15 (2019), 62-77. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.128