TY  - JOUR
TI  - Karşıtlıklar ve Sentezler Bağlamında İran’da İşrâk Felsefesi’nin Gelişimi
AB  - İşrâk felsefesi ortaya çıktığı dönemden bu yana birbirinden farklıfaktörlerin etkisiyle gelişmiştir. İşrakiliğin en çok görüldüğü yerlerden biriolan İran-Şii hinterlandı, hem İşrâk felsefesinin sürekliliğini sağlamış hem deonu dönüştürmeyi başarmıştır. Sühreverdî'nin ilk dönem şarihlerdenbaşlayan ve İsfahan Okulu’na kadar devam eden süreçte İrancoğrafyasında karşıtlıklar üzerinden ele alınan İşrâkilik düşüncesi, MîrDâmâd ve Mollâ Sadrâ tarafından Meşşâilik ve tasavvuf nazariyesi ilebirlikte Şii kelamına uygun olarak yeni bir sentezle ele alınmıştır. Busentezin adı Sadrâ tarafından sistemleştirilen “el-Hikmetü’l-Mütealiye”olup Allame Tabâtabâî tarafından günümüz İran’ına aktarılmıştır.Günümüzde bu sentezin aktörlerini İran ve aynı zamanda Batı dünyasınınüniversitelerinde ve kültür merkezlerinde görmek mümkündür. Bu çalışmageçmişten bugüne uzanan süreçte İşrâk felsefesinin temel dinamiklerinikarşıtlık ve sentez bağlamında ele almaktadır. İşrâk felsefesinin kurucusuolan Sühreverdî’nin kadim İran düşüncesine sık sık başvurması bufelsefenin neredeyse tek kaynağı olduğu izlenimini yaratmışabenzemektedir. Oysa Sühreverdî sadece kadim İran’a değil kadim Yunan’a,Mısır’a ve tasavvuf düşüncesinin belli başlı aktörlerine de sık sıkgöndermede bulunmuştur. Öte yandan onun kendi felsefesinimuhkemleştirmek için ve diğer geleneklerden farkını ortaya koymak içinortaya koyduğu yaklaşımı, radikal yorumlarla diğer gelenekleri dışlamasıolarak algılanmıştır. Oysa o, Meşşâi felsefe olmadan kendi felsefesinin aslatam olarak anlaşılamayacağını sürekli tekrar etmiştir. Öte yandan tasavvufgeleneğini olumlamakla beraber İşrâk düşüncesini salt sûfî bir düşünceolarak görmediğini ve aklî-rasyonel yöntemleri dikkate almamız gerektiğinide söylemiştir. Temel yaklaşımı Meşşâî felsefenin ve tasavvuf düşüncesininbelli sınırlar içerisinde kaldığı bu haliyle bazı problemleri çözemediğişeklinde özetlenebilecek olan Sühreverdî’nin temel kaynaklarının İslamireferanslar olduğu da unutulmamalıdır. Diğer geleneklerden hem farklı, hem onlardan alan hem de onlara veren bir konumda olarak İşrâkfelsefesinin aslında bir “sınır” düşünceye karşılık geldiği söylenebilir.
AU  - doru, mehmet nesim
DO  - 10.19059/mukaddime.892792
PY  - 2021
JO  - Mukaddime
VL  - 12
IS  - 2
SN  - 1309-6087
SP  - 551
EP  - 578
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/455424
ER  -