HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI

Yıl: 2021 Cilt: 3 Sayı: 6 Sayfa Aralığı: 241 - 250 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 31-01-2022

HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI

Öz:
Cengiz Han zamanından beri Ceyhun Nehri’nin batısında Moğollar adına askerî faaliyetleri yürütmek için bazı komutanlar görevlendirilmiştir. Bölge Cengiz Han’ın ölümü öncesinde tam olarak ele geçirilemediği için herhangi bir hanedana ilhak da edilmemiştir. Bu nedenle bölgede bulunan yöneticiler Büyük Kağanlık tarafından atanmıştır. Ama Möngke Kağan zamanında bölgenin tam olarak ele geçirilmesi için büyük bir ordu toplanmıştır. Gönderilen ordunun yönetimine Cengiz Han’ın oğullarının hanedanından bazı şehzadeler getirilmiştir. Bu şehzadeler haricinde birçok önemli komutan da bu orduda yerini almıştır. Möngke Kağan tarafından gönderilen şehzadelere yapmaları için birtakım görevler verilmiştir. Verilen görevler şunlardır: Bölgede Moğol hâkimiyetine karşı direnen bazı guruplar ortadan kaldırılmalıdır. Kale ve surlar yıkılmalıdır. Ayrıca Bağdat Halifeliği Moğollara tabi olmaya çağırılmalıdır. Bu görevler tamamlandıktan sonra da Moğol akınları daha ileriye taşınarak yeni bölgelerin ele geçirilmesine zemin hazırlanmalıdır. Şehzadelerin Ceyhun Nehri’nin batısında sürdürdükleri faaliyetlerle uyumlu olduğu görülen bu görevler, bir bakıma onların bölgeye gönderiliş nedenlerini ortaya çıkarmaktadır. Ancak Bağdat Halifeliği, Moğollar tarafından ele geçirildikten sonra bazı şehzadelerin artık seferlere iştirak etmedikleri görülmektedir. Bu durum şüphesiz bölgede yaşanacak olan yeni sürecin başlangıcı olmuştur. Bölgeye gelen şehzadelerden Toluy’un oğlu Hülegü’nün Ceyhun Nehri’nin batısına gönderiliş nedenleri ve sonrasında üstlenmiş olduğu rol arasında kaynaklarda bir takım çelişkiler bulunmaktadır. Bazı kaynaklar Hülegü’nün Möngke Kağan tarafından Ceyhun Nehri’nin batısına gönderildiği zaman bölgeye idari maksatla geldiğini rivayet etmektedirler. Ancak bu rivayet tarihî süreç incelendiğinde meydana gelen olayların nedenlerini tam olarak açıklığa kavuşturamamaktadır. Diğerleri ise, Hülegü’nün bölgeye sadece askerî ve siyasi amaçları sürdürmek için geldiğini söylemektedirler. Bu kaynaklara göre, Hülegü’yü bölge idaresini üstlenmeye götüren sürecin 1258 yılında Bağdat Halifeliği’nin ele geçirilmesinden sonra başladığı görülmektedir. Halifeliğin ele geçirilmesinin ardından Hülegü bir elçilik heyeti yollayarak bölgede bulunan şehzadelerin kendi başına buyruk hareket etmelerinden şikâyetlerini ağabeyi Möngke Kağan’a bildirmiştir. Heyetin, Möngke Kağan’ın huzuruna çıkması ve durumu anlatması sonrasında Ceyhun Nehri’nin batısı artık idari anlamda yeni bir sürece girmiştir. Yeni sürecin başlamasında, Möngke Kağan’ın 1259 yılında ölümü öncesi, kardeşi Hülegü’ye bölgenin idaresini vermiş olması etkili olmuştur. Bu süreç içinde idareyi ele almak isteyen Hülegü’nün, en kuvvetli muhalifleri Çuci Hanedanı’ndan şehzadeler olmuştur. Ama Hülegü muhalif şehzadeleri ortadan kaldırmayı başarmıştır. Sonrasında Büyük Kağanlık için çıkan taht kavgalarının vermiş olduğu fırsatla meseleye Altın Orda hanı Berke’nin de dâhil olduğu görülmektedir. Dönemi aydınlatmada önemli role sahip tarihî vesikaların detaylı incelemesi yapılınca Hülegü’nün en erken 1259-1260 yıllarında Ceyhun Nehri’nin batısında idari hak iddiası ile ortaya çıktığı görülmektedir. Verilen bu tarih, birçok kronik ve nümizmatik veriyle de doğrulanmaktadır. Görüldüğü üzere Hülegü, hiçbir idari maksat taşımadan gelmiş olduğu coğrafyada hakimiyet iddiasıyla ortaya çıkmış ve verdiği başarılı mücadele ile idareyi eline almayı başarmıştır. Böylece hem kendisinin hem de hanedanının bölge yönetiminde söz sahibi olmasına zemin hazırlamıştır.
Anahtar Kelime:

CONSTRUCTION OF LEGITIMATE GROUND FOR THE ILKHANID DYNASTY OF HULAGU

Öz:
Since the time of Genghis Khan, some commanders have been assigned to carry out military activities on behalf of the Mongols west of the Oxus River. It was also not annexed to any dynasty, as the region was not fully captured before Genghis Khan's death. For this reason, the rulers in the region were appointed by The Great Khaganate. But in the time of Mongke Khagan, a large army was assembled to fully capture the region. Some princes from the dynasty of Genghis Khan's sons were brought to the administration of the sent army. Apartfrom these princes, many important commanders also took their place in this army. The princes sent by Mongke Khagan were given a number of tasks. According to the tasks assigned: Some groups that resist Mongol rule in the region must be eliminated. The castle and fortifications must be demolished. In addition, the Baghdad Caliphate should be called upon to be subject to the Mongols. After these missions are completed, the Mongol raids should be moved further and the ground should be prepared for the capture of new territories. These duties, which are seen to be compatible with the activities carried out by princes west of the Oxus River, in a way reveal the reasons why they were sent to the region. However, after the Caliphate of Baghdad was captured by the Mongols, it seems that some princes no longer participated in the expeditions. This is undoubtedly the beginning of a new process that will take place in the region. There are a number of contradictions in the sources between the reasons why Tolui's son Hulagu, one of the princes who came to the region, was sent to the west of the Oxus River and the role he took on afterwards. Some sources say that Hulagu came to the region for administrative purposes when he was sent by Mongke Khagan to the west of the Oxus River. But this story does not fully clarify the reasons for the events that occurred when the historical process was examined. Other sources say that Hulagu came to the region only to pursue military and political goals. According to these sources, it seems that the process that led Hulagu to assume the administration of the region began after the capture of the Caliphate of Baghdad in 1258. After the capture of the caliphate, Hulagu sent an embassy delegation to inform his brother Mongke Khagan of his complaints that the princes in the region were acting on their own. After the delegation appeared before Mongke Khagan and explained the situation, the west of the Oxus River entered a new process in administrative terms. In the beginning of the new process, Mongke Khagan's death in 1259, before his brother to Hulagu administration of the region was effective. Hulagu's strongest opponents, who wanted to take over the administration in this process, were the princes of the Jochi dynasty. However, Hulagu managed to eliminate these dissident princes. Afterwards, with the opportunity of the throne fights for the Great Khaganate, it is seen that Berke, khan of Golden Horde, was also involved in the issue. When the historical documents, which have an important role in illuminating the period, are examined in detail, it is seen that Hulagu emerged at the earliest in 1259-1260 with the claim of khanate in the west of the Oxus River. This date is confirmed by many chronic and numismatic data. As can be seen, Hulagu emerged with an administrative claim in the geography in which he came without any administrative purpose and managed to take over the administration with his successful struggle. Thus, he prepared the ground for both himself and his dynasty to have a say in the regional administration.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ALÂEDDÎN ATÂ-MELİK CUVEYNÎ, Târîh-i Cihân Guşâ, Neşr. Muhammed Kazvinî, İntişarat-ı Hermes, Tahran 2016.
  • AKNERLİ GRİGOR, Okçu Milletin Tarihi, çev. Hrant D. Andresyan, Yeditepe Yay., İstanbul 2012.
  • ALLSEN, Thomas T., Mongol Imperialism, University of California Press, London 1987.
  • AMİTAİ, Reuven, “The Resolution of the Mongol-Mamluk War”, Mongols, Turks and Others Eurasian Nomads and the Sedentary World, Brill, Leiden 2015, s. 359-390.
  • ANONİM, Mongolun Nigoça Tobçiyan, Trs. B. Sumyabaatar, Ulsin Hevleliin Gazar, Ulaanbaatar 1990.
  • ANONİM, The Secret History of the Mongols, tr. Igor de Rachewiltz, Briil, Leiden 2004.
  • AŞTEYANİ, Abbas İkbal, Târîh-i Moğol, İntişarat-ı Emir Kebir, Tahran 1987.
  • ATWOOD, Cristopher P., Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Facts on File, Inc, New York 2004.
  • BAGA, Mehmet Sami, YILMAZ, Sadi, “Fuat Sezgin’in Tarih Yazıcılığında Rasathaneler: Meraga Rasatanesi Örneği”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 9, S. Özel Sayı, Bingöl 2019, s. 121-135.
  • BARTHOLD, V. V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Kervan Yay., İstanbul 1981.
  • BLAKE, Robert P., FRYE, Richard N., “History of the Nation of the Archers (The Mongols) by Grigor of Akanc Hitherto Ascribed to Malak'ia The Monk: The Armenian Text Edited with an English Translation and Notes”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, No. ¾, Harvard-Yenching Institute, Cambridge 1949, s. 269-399.
  • BRETSCHNEİDER, E., Mediaeval Researchers From Eastern Asiatic Sources, Vol. I, Trübner & Co. Ludgate Hill, London 1888.
  • CLEAVES, Francis Woodman, “Aqa Minu”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 24, HarvardYenching Institute, Cambridge 1963, s. 64-81.
  • CLEAVES, Françis W., “The Mongolian Names and Terms History of the Nation of the Archers by Grigor of Akanc”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, Nu. ¾, Harvard-Yenching Institute, Cambridge 1949, s. 400-443.
  • Çin Kaynaklarında Türkistan Şehirleri, haz. Kürşat Yıldırım, Ötüken Yay., İstanbul 2013.
  • ÇULUUNİ, Dalai, Mongolin Tüüh (1260-1388), C.III, Tüüh - Arkeologiin Hureelen, Ulaanbaatar 2015.
  • D’OHSSON, A. C. M., Moğol Tarihi, haz. Ekrem Kalan, I.Q Kültür Sanat Yay., İstanbul 2014.
  • DİLER, Ömer, İlhanlılar İran Moğollarının Sikkeleri, Mas Matbaacılık, İstanbul 2006.
  • DJAMAL AL-KARŞİ, İstoriya Kazakistana v Persidskih İstoçnikah Djamal al- Karşi al-Mulhakat Bissurah, C. I, tr. Ş. H. Vohidova, B. B. Aminova, Daik Pryess, Almatı 2005.
  • EL-ÖMERİ, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2014.
  • FESİH HAFİ, Mucmel Fesih, C. II, Neşr. Seyid Muhsin Naci Nasrabadi, İntiaşarat-ı Esatir, Tahran 2009.
  • GALSTYAN, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kemaloğlu, Yeditepe, İstanbul 2017.
  • GREGORY ABU’L FARAC, Abu’l Farac Tarihi, C. II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
  • GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, Ötüken Yay., İstanbul 2006.
  • HAFIZ EBRU, Zeyl-i Cami’ût Tevârîh-i Reşîdî, Neşr. Hanbaba Beyani, İntişarat-ı Encümen-i Asar-ı Milli, Tahran 1972.
  • HAMDULLAH MUSTEVFÎ KAZVİNÎ, Târîh-i Gûzide, Neşr. Abdulhuseyin Nevai, İntişarat-ı Emir Kebir, Tahran 2015.
  • HAMDULLAH MÜSTEFİ-Yİ KAZVİNÎ, Târih-i Güzide, çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2018.
  • HAMDULLAH MUSTEVFİ KAZVİNİ, Zafername, Türk İslam Eserleri Müzesi Kütüphanesi, Mikrofilm Arşiv Nu: 1490, Envanter Nu: T 2041.
  • JAMBA, Asragç Nertiin Tüüh, haz. D. Zayaabaatar, Mongol Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, Ulaanbaatar 2006.
  • JACKSON, Peter, “The Dissolution of the Mongol Empire”, Central Asiatic Journal, Vol. 22, No. ¾, Leipzig 1978, s. 186-244.
  • KİRİŞOĞLU, Alican, İlhanlı-Avrupa İlişkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2018.
  • KORYKOSLU HAYTON, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, çev. Altay Tayfun Özcan, Selenge Yay., İstanbul 2015.
  • KÖPRÜLÜ, M. Fuad, “XIII. Asırda Marâga Rasathanesi Hakkında Bazı Notlar”, Belleten, C. VI, TTK Yay., Ankara 1942, s. 207-227.
  • LANE, George. “Arghun Aqa Mongol Bureaucrat”, Iranian Studies, C. 32, S. 4, Oxford 1999, s. 459-482.
  • LANE, George, Early Mongol Rule in Thirteenth Century Iran, Routledge Curzon Press, London 2003.
  • LUBSANDANZAN, Altan Tovç, haz. Ş. Çoimaa, Mongol Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, Ulaanbaatar 2006.
  • MUHAMMED B. ALİ B. TABATABA, Târîh-i Fahri, tr. Muhammed Vahid Gulpayegani, İntişarat-ı Bengah Tercûme Neşr Ketab, Tahran 1981.
  • MUHAMMED BENÂKETÎ, Târîh-i Benâketî, Neşr. Cafer Şear, Encümen-i Asar Mefahir-i Ferhengi, Tahran 2000.
  • MAHMUD MİRHAND, Târîh-i Ravzatu’s Safâ, C. VIII, Neşr. Cemşid Kiyanfer, İntişarat-ı Esatir, Tahran 2006.
  • MİNHÂC-I SİRÂC EL-CÛZCÂNÎ, Tabakât-ı Nâsîri, Neşr. M. Uyar, Ötüken Yay., İstanbul 2016.
  • MORGAN, David, The Mongols, Basil Blackwell, Cambridge 1986.
  • MÜVERRİH KİRAGOS, Ermeni Müelliflerine Göre Moğollar, çev. Gürsoy Solmaz, Elips Kitap, Ankara 2009.
  • MUİNEDDİN NATANZİ, Muntehabû’t Tevârîh-i Muînî, Neşr. Pervin İstahri, İntişatat-ı Esatir, Tahran 2005.
  • MÜVERRİH VARDAN, “Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269)”, Tarih Semineri Dergisi, S. 3, çev. Hrant D. Andreasyan, Milli Mecmua Basımevi, İstanbul 1937, s. 153-244.
  • NYAMAA, Badarch, The Coins of Mongol Empire and Clan Tamgha of Khans (XIII-XIV), Admon Print, Ulaanbaatar 2005.
  • OKTAY, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Selenge Yay., İstanbul 2007.
  • ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Hamdullah el-Müstevfî mad.”, DİA, C. 15, TDV Yay., İstanbul 1997, s. 454- 455.
  • ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “İlhanlılar’da Hükümranlık Telâkkisi ve Hükümdar Algısı”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. V, S. 1, İstanbul 2018, s. 73-91.
  • ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Merâga mad.”, DİA, C. 29, TDV Yay., İstanbul 2004, s. 162-163.
  • PAULENEZ, Krenina Kollmar, Moğollar Cengiz Handan Günümüze, çev. Hakan Aydın, Runik Kitap, İstanbul 2020.
  • PREİSS, Amitai, “İlhan Unvanının Moğollar Arasında İlk Kullanımına Dair Tespitler”, çev. Mustafa Uyar, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXIX, Nu. 2, İzmir 2014, s. 645-656.
  • RASHİDUDDİN FAZLULLAH, Jami’u’t-Tawarikh, tr. W. M. Thackston, Part 2, Harvard University Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Boston 1998.
  • REŞÎDUDDÎN FAZLULLAH HEMEDÂNÎ, Câmiu’t Tevârîh, C. I-II, Neşr. Muhammed Ruşen- Mustafa Musevi, İntişarat-ı Elburz, Tahran 1995.
  • REŞÎDUDDÎN FAZLULLAH HEMEDÂNÎ, Kitab-ı Nesebname-i Mûluk, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kitaplığı, Envanter Nu: 2937.
  • REŞÎDUDDÎN FAZLULLAH HEMEDÂNÎ, Câmiu’t Tevârîh, Neşr. Behmen Kerimi, İntişarat-ı İkbal, Tahran 2014.
  • REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), çev. İsmail Aka – Mehmet Ersan – Ahmad Hesamipour Khelejani, TTK, Ankara 2013.
  • ROSSABİ, Morris, Kubilay Han, çev. Özgür Özol, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2015.
  • RYBATZKİ, Volker, Die Personennamen Und Titel Der Mittelmongolischen Dokumente. Publications of the Institute for Asian and African Studies, Helsinki 2006.
  • SAGAN SETSEN, Erdeniin Tovç, haz. M. Bayarsihan, Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, Ulaanbaatar 2006.
  • SEYFİ HEREVÎ, Târîhnâme-i Herât, Neşr: Golam Rıza Tebatebayi, İntişarat-i Esatir, Tahran 2005.
  • SEZGİN, Fuat, İslam’da Bilim ve Teknik, C. II, TÜBA Yay., Ankara 2015.
  • SCHURMANN, H. F., “Mongolian Tributary Practices of the Thirteenth Century”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 19, No. ¾, Harvard-Yenching Institute, Cambridge 1956, s. 304-389.
  • SPULER, Bertold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1957.
  • STEİNHARDT, Nancy Shatzman, Chinese Imperial City Planning, University of Hawai’i Press, Hawaii 1990.
  • SUBAŞI, Ömer, “Moğol Neküderîlerin Kökeni ve Faaliyetleri”, Belleten, C. 83, S. 298, Ankara 2019, s. 853-886.
  • T’ANG, Ch’i, Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve İslam Dünyası ile Temaslarda Bulunan Şahsiyetler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumi Türk Tarihi Kürsüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1970.
  • TEMİZSU, Habibe, Cengiz Han Yasası ve Moğol Devletleri Tarihinde Yaşadığı Değişim Yasak, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2018.
  • TOGAN, A. Z. V., Umumi Türk Tarihi’ne Giriş, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2020.
  • UYAR, Mustafa, “Kubilay Ḫan’ın Hülegü Hanedanlığı’na Karşı Düzenlediği Başarısız Darbe Girişiminin Ana Karakteri: Buka Çīngsāng”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, çev. Erhan Ateş, C. 7, S. 1, İstanbul 2020, s. 217-227.
  • VASSÂF, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, Neşr. Abdul Muhammed Ayeti, İntişarat-ı Bonyad-ı Ferheng-i İran, Tahran 1968.
  • YUVALI, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2017.
APA Kaya Ç (2021). HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. , 241 - 250.
Chicago Kaya Çetin HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. (2021): 241 - 250.
MLA Kaya Çetin HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. , 2021, ss.241 - 250.
AMA Kaya Ç HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. . 2021; 241 - 250.
Vancouver Kaya Ç HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. . 2021; 241 - 250.
IEEE Kaya Ç "HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI." , ss.241 - 250, 2021.
ISNAD Kaya, Çetin. "HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI". (2021), 241-250.
APA Kaya Ç (2021). HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(6), 241 - 250.
Chicago Kaya Çetin HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 3, no.6 (2021): 241 - 250.
MLA Kaya Çetin HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, vol.3, no.6, 2021, ss.241 - 250.
AMA Kaya Ç HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2021; 3(6): 241 - 250.
Vancouver Kaya Ç HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2021; 3(6): 241 - 250.
IEEE Kaya Ç "HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI." Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3, ss.241 - 250, 2021.
ISNAD Kaya, Çetin. "HÜLEGÜ’NÜN İLHANLI HANEDANI’NA MEŞRU ZEMİN İNŞAASI". Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 3/6 (2021), 241-250.