Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi

TAMSÜ POLAT, RAHSAN

Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi

RAHŞAN TAMSÜ POLAT (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Ankara, Türkiye)

Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

36 10

Yıl: 2010 Cilt: 10 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 203 - 221 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi

Öz:

Phrygler, M.Ö.1.bin yılın ilk yarısında Anadolu Demir Çağ Krallıkları içinde önemli bir yere sahiptir. Arkeolojik ve epigrafik belgeler Phryg dininde Anadolu kökenli Ana Tanrıça’nın Phrygler için adeta tek tanrı olarak Matar şeklinde tapınım gördüğünü gözler önüne sermiştir. Bu Tanrıça doğanın ve bereketin temsilcisidir. Daha sonra Yunan ve Roma dünyasında da benimsenmiştir. Kayaya oyulmuş çok sayıdaki kült anıtı Tanrıça Matar’a duyulan derin saygı ve bağlılığın kanıtıdır. Anıtsal kaya fasatları, basamaklı altarlar ve nişler bu anıtların en orijinal ve en gösterişli örneklerini oluşturur. Bu çalışmada basamaklı Phryg kaya altarları ele alınmıştır. Bu altarlar, kayalara oyulmuş üç boyutlu anıtlardır ve kaya basamakları ile tanrıçayı simgeleyen kaya idollerinden oluşurlar.

Anahtar Kelime: frigya kült merkezi matar niş kayaya oyma yapılar idol sunak

PHRYGIAN rock-cut altars in the light of new findings and a typology proposal

Öz:

The Phrygians have a special place among the Iron Age Kingdoms of Anatolia in the first half of the 1st millenium B.C.The archaeological and epigraphical evidence for Phrygian religious cult indicates that the major divinity was a goddess known to the Phrygians as Matar/Mother Goddess who has her origin in Anatolia. She is the goddess of nature and fertility. This goddess was accepted later in the Greek and Roman World. The prominence of Matar is demonstrated by a series of religious rock monuments. The monumental rock facades, the stepped altars and the niches are the most original and impressive types of these monuments. In this study the Phrygian rock cut stepped altars have been studied. These altars are three dimensional monuments carved out in isolated rocks. They are composed of steps and idols which symbolize the goddess.

Anahtar Kelime: rock-cut buildings idol altar phrygia cult center matar niche

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

Antik Kaynaklar
Strabon. Coğrafya (Anadolu XII, XIII, XIV. Kitaplar), (Çev. A. Pekman).İstanbul, 1987.
Stephanos Byzantios. Etnicorum quae supersunt. (ed.A. Meineke), Berlin, 1840.
Vergilius. Aeneis VII 139 Aeineis, (Çev.T.Uzel), Ankara, 1998.
Modern Kaynaklar
Akurgal, E. (1955). Phrygische Kunst, Ankara.
Akurgal, E. (1961). Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander, Berlin.
Akyel, İ. ve Kolb, F. (1995). “The Settlement on Düzkale Tepesi And Its Tombs”, Lykische Studien I,119-150.
Bahar, H. (1999). Demirçağında Konya Ve Çevresi, Konya.
Barnett, R.D. (1967). “Phrygia And The Peoples Of Anatolia In The Iron Age”, Cambridge Ancient History, XXX, vol. I-II: 3-33.
Beksaç, E. (2001). “Balıkesir İli Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Edremit Ve Havran İlçelerinde Pre- Ve Protohistorik Yerleşmeler YüzeyAraştırması 1999”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 18, 2; s. 113-122.
Beksaç, E. (2003). “Voices Of Mysia: The Three Rock-Cut Sanctuaries of Bigadiç In Province of Balıkesir”, Thracia XV: In Honorem Annorum LXX Alexandri Fol. , 149-161.
Berndt-Ersöz, S. (2006). Phrygian rock-cut Shrines Structure, function and cult practice, Leiden.
Bier, L. (1976). “ A Second Hittite Relief At Ivriz”, Journal of Near Eastern Studies 35, 115-126.
Börker-Klähn, J. (2000). “Nachlese an phrygischen Fundplätzen”, Rivista di Acheologia 24, 35-69.
Brandenburg, E. (1906). “Neue Untersuchungen im Gebiet der Phrygischen Felsenfassaden”,Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften XXIII/III, 637-716.
Brixhe C. –Lejeune, M. (1984). Corpus des Inscriptions Paleo-Phrygiennes I – II, Paris.Carrington, P. ( 1977). “The Heroic Age of Phrygia in the Ancient Literature”, Anatolian Studies, XXVII, 117-127.
Çapar Ö. (1979 a). “Roma Tarihinde Magna Mater (Kybele)Tapınımı”, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 29, 1-4, 167-190.
Çapar, Ö. (1979 b). “Anadolu’da Kybele Tapınımı”, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 29, 1-4: 1,191-210.
Curtiss, S. I. (1900). “High Place And Altar At Petra”, Quarterly Studies 2 , 350-355.
Devreker J. ve Vermaulen, F. (1991). “Phrygians in the Neighbourhood of Pessinus (Turkey)”, Studia Archaeologica, Liber Amicorm A. E. Nenquin, 109-117. Devreker, J.- Thoen H. ve Vermeulen, F. (1992).“Pessinus (Pessinonte) 1990: rapport provisoire”, Kazı Sonuçları Toplantısı 13, 2 , 341-375.
Devreker, J. Thoen, H. ve Vermeulen, F. (1995). “The Imperial Sanctuary at Pessinus and Its Predecessors: A Revision”, Anatolia Antiqua (Eski Anadolu) III, 125-144.
Diakanoff I. M. –Neroznak V . P. (1985). Phrygian, New York.
Drews, R. (1993). “Myths of Midas and the Phrygian Migration from Europe”, Klio 75, 9-26.
Erzen, A. (1953). “Ay Tanrısı Men’in Adı ve Menşei Hakkında”, Belleten XVII, Sayı: 65, 1-14.
Francovich, G. De (1990). Santuari e Tombe rupestri dell’antica Frigia e un’indagine sulle tombe della Licia, Roma.
Galling, K. (1925). Der Altar in Den Kulturen Des Alten Orients. Eine archäologische Studie, Berlin.
Gasparro, G. S. (1985). Soteriology and Mystic Aspects in the Cult of Cybele and Attis, Leiden.
Haspels, C. H. E. (1971). The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments, Princeton.
Işık, F. (1989). “Batı Uygarlığının Kökeni. Erken Demirçağ Doğu-Batı Kültür Sanat İlişkilerinde Anadolu”, Türk Arkeoloji Dergisi 29, 1-39.
Işık, F. (1995 a). “Likya Kaya Tapınakları”, 1994 yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları,110-121.
Işık, F. (1995 b). Die Offenen Felsheiligtümer Urartus Und Ihre Beziehungen Zu Denen Der Hethiter Und Phryger, Roma.
Işık, F. (1999). Doğa Ana Kubaba Tanrıçaların Ege’de Buluşması, İstanbul.
Kohler, E. L., (1995). The Lesser Phrygian Tumuli Part 1, The Inhumations, Philedelphia.
Körte, A. (1898). “Kleinasiatische Studien III, Die Phrygischen Felsdenkmaler”, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, 23, 80-153.
Körte G. ve Körte, A. (1904). Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900. Jahrbuch des Kaiserlich Deutschen Archaeologischen Instituts, Erganzungsheft V, Berlin.
Mallett, M. (1993). “ The Goddess in Anatolia: An Updated View of the Çatal Hüyük Controversy ”,Oriental Rug Review, 13/2: 25-33.
Mellaart, J. (1963). “Deites and Shrines of Neolithic Anatolia: Excavations at Çatal Hüyük”,Archaeology 16: 29-38.
Mellart , J. (2003). Çatalhöyük Anadolu’da Bir Neolitik Kent. (Çev.: Gökçe BikeYazıcıoğlu), İstanbul.
Mallory, J. P. (1989). In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology and Myth, London.
Mellink, M. J. (1979). “Midas In Tyana”, Florilegium Anatolicum: Melagnes offerts a Emmanuel Laroche, 249-257.
Mellink, M. J. (1981). “Temples and High Places in Phrygia”. Temples and High Places in Biblical Times .Proceeding of the Collogium in Honor of the Centennial of Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion, Jerusalem, 14-16 March 1977, 96-102.
Miller, M. (1995). “Suburbane Heiligtümer Bei Kyaneai”, Lykische Studien 2, 36-41.
Mitchell, S. (1993). Anatolia Land, Men and Gods in Asia Minor, Vol. II ., Oxford.
Naumann, F. (1983). Die Ikonographie der Kybele ın der Phrygischen und Griechischen Kunst,Istanbuler Mitteilungen Beiheft, 28., Tübingen.
Naydenova, V. (1990). “ The Rock Shrines In Thrace”, Acta Associaationis Internatıonalic Terra Antiqua Balcanica V, 85-100.
Ottosson, M. (1980). Tempels and Cult Places in Palastine, Upsala.
Pèrrot G. –Chipiez, Ch. (1890). Histoire de l’art dans l’antiquite V, Perse, Phrygie, Lydie et Carie,Lycie, Paris.
Prayon, F. (1979). “Felsthrone In Mittelitalien”, Römischen Mitteilungen. 86, 87-101.
Prayon, F. (1987). Phrygische Plastik, Tübingen.
Radt, W. (2002). Pergamon Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları, (Çev.: Suzan Tamer), İstanbul.
Ramsay, W.M. (1882). “ The Rock Necropolies of Phrygia”, Journal of Hellenistic Studies III, 1-32.
Reber, F. (1897). “Die Phrygischen Felsdenkmaler”, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften,XXI/III, 531-598.
Roller, L. (1999). In Search of God the Mother, London.
Roller, L. (2001). “The Anatolian Cults of Sabazios”, Ancient Journeys Festschrift in Honor of Eugene Numa Lane (Ed. Catty Callaway), http://www.stoa.org/lane/.
Roller, L. E. (2002). “The Phrygian Mother Goddess and her Thracian Connections”, Thrace and the Aegean 8th International Congress of Thracology, vol. II, 683-694.
Schwenn, F. (1922). “Kybele” Real-Encyclopädie II, 2250-2298.
Sevin, V. (1985). “Frigler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.2, 248-274.
Sevin, V. (2003). Eski Anadolu ve Trakya Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İistanbul.
Sivas T. (2002). “Ana Tanrıça/ Matar Kubileya Kültü ile Bağlantılı Phryg (Frig) Kaya Altarları Üzerine Yeni Gözlemler”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1, 3, 335-354.
Sivas, T. (2003). Eskişehir-Kütahya-Afyonkarahisar İlleri 2001 Yılı Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 20, 2, 285-298.
Summers, G., Summers, F. ve Branting, S. (2006). Kerkenes Haberler, 9, 1-15.
Soykal, F. (2002). “Ephesos’da Phrygialı Bir Tanrıça”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3, 1-12.
Tüfekçi Sivas, T. (1999). Eskişehir- Afyonkarahisar- Kütahya İl Sınırları İçindeki Kaya Anıtları,Eskişehir.
Tüfekçi Sivas, T. (2005). “New Phrygian Rock Cut Monuments from Western Phrygia and Observations on their Cult Functions”, The Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium. Held at Van, Turkey, 6-10 August, 2001(V. Demirçağları Sempozyumu Bildirileri,Van, 6-10 Ağustos 2001, 217-227.
Van Loon, M. N. (1991). Anatolia in the earlier first millennium B.C., Leiden.
Vermaseren, M. J. (1977). Cybele and Attis the Myth and the Cult, London.
Yakar, J. (1968). The Religious Architecture And Art Of Early Anatolia.
Yılmaz H. ve Çevik, N. (1996). “ Tlos 1994”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XIII, 1, 185-203.
Zoroğlu, L. (1994). “Cilicia Tracheia In The Iron Age: The Khilakku Problem”, Anatolian Iron Age 3,Anadolu Demir Çağları 3, The Proceedings of Third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 August 1990, 301-309.

APA	TAMSÜ POLAT R (2010). Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. , 203 - 221.
Chicago	TAMSÜ POLAT RAHSAN Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. (2010): 203 - 221.
MLA	TAMSÜ POLAT RAHSAN Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. , 2010, ss.203 - 221.
AMA	TAMSÜ POLAT R Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. . 2010; 203 - 221.
Vancouver	TAMSÜ POLAT R Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. . 2010; 203 - 221.
IEEE	TAMSÜ POLAT R "Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi." , ss.203 - 221, 2010.
ISNAD	TAMSÜ POLAT, RAHSAN. "Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi". (2010), 203-221.

APA	TAMSÜ POLAT R (2010). Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 203 - 221.
Chicago	TAMSÜ POLAT RAHSAN Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10, no.1 (2010): 203 - 221.
MLA	TAMSÜ POLAT RAHSAN Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.10, no.1, 2010, ss.203 - 221.
AMA	TAMSÜ POLAT R Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2010; 10(1): 203 - 221.
Vancouver	TAMSÜ POLAT R Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2010; 10(1): 203 - 221.
IEEE	TAMSÜ POLAT R "Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi." Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, ss.203 - 221, 2010.
ISNAD	TAMSÜ POLAT, RAHSAN. "Yeni buluntular ışığında PHRYG kaya altarları ve bir tipoloji önerisi". Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1 (2010), 203-221.