Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu

Üner, Serkan; üner, tijen; YEŞİLOVA, ÇETİN; YAKUPOGLU, TURKER

Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu

Serkan ÜNER, (Hacettepe Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara, Türkiye)

Çetin YEŞİLOVA, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Van, Türkiye)

Türker YAKUPOĞLU, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Van, Türkiye)

Tijen ÜNER (Hacettepe Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara, Türkiye)

Yerbilimleri

11 3

Yıl: 2010 Cilt: 31 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 53 - 66 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu

Öz:

Doğu Anadolu Platosu’nda yer alan havzalardan biri olan Van Gölü Havzası, sınırları içerisinde dünyanın en büyük soda gölü olan Van Gölü’nü bulundurmaktadır. Bu havza, Geç Pliyosen’de oluşmuş ve Kuvaterner’de etkili olan volkanizma ile son şeklini almıştır. Van Gölü Havzası’nda Kuvaterner yaşlı kumlu-siltli gölsel çökellerde çeşitli deformasyon yapıları bulunmaktadır. Pekişmemiş sedimanlarda sıvılaşma ya da akışkanlaşma sonucu oluşan bu deformasyon yapıları; büklümlü yapılar (basit-karma büklümlü yapılar ve top-yastık yapıları), su kaçış yapıları (tabak ve sütun yapıları) ve yük yapıları (alev yapısı) olmak üzere üç gruba ayrılır. Deformasyon yapıları üst basınç, fırtına kökenli dalgalar, yeraltısuyu seviyesindeki ani değişimler ve sismik sarsıntılarla oluşabilmektedir. Arazi gözlemleri, bölgesel tektonik ve sedimantolojik veriler ile konuyla ilgili önceki çalışmalar değerlendirildiğinde, bu deformasyon yapılarının sismik sarsıntılarla oluştuğu ve sismit olarak adlandırılabileceği sonucuna varılmıştır. Van Gölü Havzası’nda gölsel çökellerde farklı seviyelerde sismitlerin yaygın olarak gözleniyor olması, bölgenin Kuvaterner’de aktif bir tektonizmaya sahip olduğunu göstermesinin yanı sıra, bölgede 5 ve üzeri büyüklüklerde depremlerin sıklıkla meydana geldiğinin bir göstergesidir.

Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji

Earthquake induced soft sediment deformation structures (seismites): Van Gölü Basin, Eastern Anatolia

Öz:

The Van Gölü Basin is one of the basins located on the Eastern Anatolia Plateau and it includes Van Gölü, which is the largest sodic lake in the world, within its boundaries. The basin was formed in the Late Pliocene and attained its final shape with Quaternary volcanic activity. Deformation structures are found in Quaternary aged sandy and silty lacustrine sediments in the Van Gölü Basin. These soft sediment deformation structures formed by liquefaction or fluidization of the unconsolidated sediments are classified in three groups, being those of contorted structures (simple and complex convolute bedding and ball-pillow structures), water escape structures (dish and pillar structures), and load structures (flame structures). Deformation structures may occur by overpressure, waves that originated in storms, sudden changes in groundwater movements and seismic shaking. Based on the field observations, regional tectonic and sedimentological data and previous studies, it is concluded that these deformation structures have been developed and may be called seismites. The existence of seismites in different levels of lacustrine sediments in the Van Gölü Basin is an indicator of a Quaternary tectonic activity in the region as well as an indicator of frequent occurrences of earthquakes with magnitudes of 5 or greater.

Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Acarlar, M., Bilgin, A.Z., Elibol, E., Erkan, T., Gedik, İ., Güner, E., Hakyemez, Y., Şen, A.M., Uğuz, M.F. ve Umut, M., 1991. Van Gölü doğusu ve kuzeyinin jeolojisi, MTA Rapor No. 9469, Ankara (yayımlanmamış).
Aksoy, E., 1988. Van ili doğu-kuzeydoğu yöresinin stratigrafisi ve tektoniği. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ (yayımlanmamış).
Alfaro, P., Moretti, M., and Soria, J.M., 1997. Soft-sediment deformation structures induced by earthquakes (seismites) in Pliocene lacustrine deposits (Guadix- Baza Basin, Central Betic Cordillera). Eclogae Geologicae Helvetiae, 90, 531–540.
Alfaro, P., Delgado, J., Estevez, A., Molina, J.M., Moretti, M., and Soria, J.M., 2002. LiŞekil quefaction and fluidization structures in Messinian storm deposits (Bajo Segura Basin, Betic Cordillera, southern Spain). International Journal Earth Science, 91, 505– 513.
Allen, J.R.L., 1982. Sedimentary structures: their character and physical basis. Developments in Sedimentology 30, Elsevier, Amsterdam.
Allen, J.R.L., 1986. Earthquake magnitudefrequency, epicentral distance and soft-sediment deformation in sedimentary basins. Sedimentary Geology, 46, 67– 75.
Ambraseys, N.N., 1988. Engineering seismology. Earthquake Engineering and Structural Dynamics, 17 (1), 1–105.
Atkinson, G., 1984. Simple computation of liquefaction probability for seismic hazard applications. Earthquake Spectra, 1, 107–123.
Bhattacharya, H.N., and Bandyopadhyay, S., 1998. Seismites in a Proterozoic tidal succession, Singhbhum, Bihar, India. Sedimentary Geology, 119, 239–252.
Blumenthal, M.M., Van der Kaaden, G., and Vlodavetz, V.I., 1964. Catalogue of the active volcanoes of the World including solfatara fields. Part XVII Turkey and the Caucasus. International Association of Volcanology, 17, 1-23.
Bowman, D., Korjenkov, A., and Porat, N., 2004. Late-Pleistocene seismites from Lake Issyk-Kul, The Tien Shan range, Kyrghyztan. Sedimentary Geology, 163, 211 –228.
Bozkurt, E., 2001. Neotectonics of Turkey-a synthesis. Geodinamica Acta, 14, 3-30.
Calvo, J.P., Rodriguez-Pascua, M.A., Martin- Velasquez, S., Jimenez, S., and De Vicente, G., 1998. Microdeformation of lacustrine laminite sequences from Late Miocene formations of SE Spain: an interpretation of loop bedding. Sedimentology, 45, 279– 292.
Cojan, I., and Thiry, M., 1992. Seismicallyinduced deformation structures in Oligocene shallow marine and eolian coastal sands (Paris Basin). Tectonophysics, 206, 79-89.
Dasgupta, P., 1998. Recumbent flame structures in the Lower Gondwana rocks of the Jharia Basin, India- a plausible origin. Sedimentary Geology, 119, 253- 261.
Davenport, C.A., and Ringrose, P.S., 1987. Deformation of Scottish Quaternary sediment sequences by strong earthquake motions. In: Deformation of Sediments and Sedimentary Rocks, M.E. Jones and R.M.F. Preston (eds.), Geological Society Special Publication, 29, Blackwell, Oxford, pp. 299–314.
Degens, E. T., Wong, H. K., Kurtman, F., and Finckh, P., 1978. Geological Development of Lake Van: A Summary. In: The Geology of Lake Van, E.T. Degens and F. Kurtman (eds.), The Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA), Publication No.169, pp. 134-146.
Degens, E. T., Wong, H. K., Kempe, S., and Kurtman, F., 1984. A geological study of Lake Van, eastern Turkey. Geologische Rundschau, 73-2, 701–734.
Dramis, F., and Blumetti, A.M., 2005. Some considerations concerning seismic geomorphology and paleoseismology. Tectonophysics, 408, 177– 191.
Fukuoka, M., 1971. Memories of earthquake and foundations. Bridges and Foundations, 5, No. 10.
Hempton, M. R., Dunne, L. A., and Dewey, J. F., 1983. Sedimentation in an active strikeslip basin, Southeastern Turkey. Journal of Geology, 91, 401-412.
Jones, A.P., and Omoto, K., 2000. Towards establishing criteria for identifying trigger mechanisms for soft-sediment deformation: a case study of Late Pleistocene lacustrine sands and clays, Onikobe and Nakayamadaira Basins, northeastern Japan. Sedimentology, 47, 1211– 1226.
Kempe, S., Khoo, F., and Gürleyik, Y., 1978. Hydrography of Lake Van and its drainage area. In: The Geology of Lake Van, E.T. Degens and F. Kurtman (eds.), The Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA) Publication No.169, pp. 30-44.
Keskin M., Pearce J.A., and Mitchell J.G., 1998. Volcano-stratigraphy and geochemistry of collision-related volcanism on the Erzurum– Kars Plateau, northeastern Turkey. Journal of Volcanology Geothermal Research, 85, 355–404.
Koçyiğit, A., Yılmaz, A., Adamia, S., and Kuloshvili, S., 2001. Neotectonic of East Anatolian Plateau (Turkey) and Lesser Caucasus: implication for transition from thrusting to strike-slip faulting. Geodinamica Acta, 14, 177-195.
KOERI (Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Ulusal Deprem İzleme Merkezi), 2009. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/ mudim/katalog. asp, 25 Mayıs 2009.
Kuribayashi, E., and Tatsuoka, F., 1975. Brief review of liquefaction during earthquakes in Japan. Soils and Foundations, Japanese Society of Soil Mechanics and Foundation Engineering, 15, No. 4, 81-91.
Kurtman, F., Akkuş, M.F., and Gedik, A., 1978. The geology and oil potential of the Muş-Van region. In: The Geology of Lake Van, E.T. Degens and F. Kurtman (eds.), The Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA) Publication, No.169, pp. 124-133.
Litt, T., Krastel, S., Sturm, M., Kipfer, R., Örçen, S. ve Çağatay, M.N., 2009. Van Gölü Sondaj Projesi ‘PALEOVAN’, Uluslararası Bilimsel Kıta Sondaj Programı (ICDP): Yaklaşan Derin Sondaj Seferi ve Bilimsel Hedefler. 62. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri, Ankara, s. 718-719.
Lowe, D. R., 1975. Water escape structures in coarse-grained sediments. Sedimentology, 22, 157-204.
Lowe, D.R., and LoPiccolo, R.D., 1974. The characteristics and origins of dish and pillar structures. Journal of Sedimentary Petrology, 44, 484–501.
Mc Nutt, R.S., 2000. Volcanic Seismisity. In: Encyclopedia of Volcanoes, H. Sigurdsson(ed.) Academic Press, New York, pp. 1015-1033.
Mohindra, R., and Bagati, T.N., 1996. Seismically induced soft-sediment deformation structures (seismites) around Sumdo in the lower Spiti valley (Tethys Himalaya). Sedimentary Geology, 101, 69-83.
Molina, J.M., Alfaro, P., Moretti, M., and Soria, J.M., 1998. Soft-sediment deformation structures induced by cyclic stress of storm waves in tempestites (Miocene, Guadalquivir basin, Spain). Terra Nova, 10, 145–150.
Montenat, C., d’Estevou, O.P., and Masse, P., 1987. Tectonic–sedimentary characteristics of the Betic Neogene basins evolving in a crustal transcurrent shear zone (SE Spain). Bulletin des Centre de Recherches Exploration-Production of Elf-Aquitaine, 11, 1–22.
Moretti, M., 2000. Soft sediment deformation structures interpreted as seismites in Middle-Late Pleistocene aeolian deposits (Apulian foreland, southern Italy). Sedimentary Geology, 135, 167-179.
Moretti, M., and Sabato, L., 2007. Recognition of trigger mechanisms for softsediment deformation in the Pleistocene lacustrine deposits of the Sant ‘Arcangelo Basin (Southern Italy): seismic shock vs. overloading. Sedimentary Geology, 196, 31-45.
Moretti, M., Alfaro, P., Caselles, O., and Canas, J.A., 1999. Modelling seismites with a digital shaking table. Tectonophysics, 304, 369–383.
Neuwerth, R., Suter, F., Guzman, C.A., and Gorin, G.E., 2006. Soft-sediment deformation in a tectonically active area: The Plio-Pleistocene Zarzal Formation in the Cauca Valley (Western Colombia). Sedimentary Geology, 186, 67–88.
Obermeier, S.F., 1998. Liquefaction evidence for strong earthquakes of Holocene and latest Pleistocene ages in the states of Indiana and Illinois, USA. Engineering Geology, 50, 227–254.
Owen, G., 1987. Deformation processes in unconsolidated sands. In: Deformation of Sediments and Sedimentary Rocks, M.E., Jones and R.M.F., Preston (eds.), Geological Society Special Publication, 29, pp. 11–24.
Owen, G., 1996. Experimental soft-sediment deformation: structures formed by the liquefaction of unconsolidated sands and some ancient examples. Sedimentology, 43, 279–293.
Plaziat, J.C., and Ahmamou, M., 1998. Les differents mecanismes a l’origine de la diversite des seismites, leur identification dans le Pliocene du Saiss de Fes et de Meknes (Maroc) et leur signification tectonique. Geodinamica Acta, 11/4, 183– 203.
Port Harbour Research Institute of Japan (1997). Handbook on liquefaction remediation of reclaimed land. A.A. Balkema, Rotterdam.
Ringrose, P.S., 1989. Paleoseismic (?) liquefaction event in late Quaternary lake sediment at Glen Roy, Scotland. Terra Nova, 1, 57–62.
Rodriguez-Pascua, M.A., Calvo, J.P., De Vicente, G., and Gómez-Gras, D., 2000. Soft sediment deformation structures interpreted as seismites in lacustrine sediments of the Prebetic Zone, SE Spain, and their potential use as indicators of earthquake magnitudes during the Late Miocene. Sedimentary Geology, 135, 117-135.
Rossetti, D.F., 1999. Soft-sediment deformational structures in late Albian to Cenomanian deposits, Sao Luis Basin, northern Brazil: evidences for paleoseismicity. Sedimentology, 46, 1065–1081.
Scott, B., and Price, S., 1988. Earthquakeinduced structures in young sediments. Tectonophysics, 147, 165–170.
Seilacher, A., 1969. Fault-graded beds interpreted as seismites. Sedimentology, 13, 155– 159.
Seilacher, A., 1984. Sedimentary structures tentatively attributed to seismic events. Marine Geology, 55, 1–12.
Sims, J. D., 1975. Determining earthquake recurrence intervals from deformational structures in young lacustrine sediments. Tectonophysics, 29, 141-152.
Şaroğlu, F. ve Yılmaz, Y., 1986. Doğu Anadolu’da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 107, 73-94.
Şengör A.M.C., and Kidd W.S.F., 1979. Postcollisional tectonics of the Turkish- Iranian plateau and a comparison with Tibet. Tectonophysics, 55, 361–376.
Şengör, A.M.C., and Yılmaz, Y, 1981. Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181- 241.
Talwani, P., and Cox, J., 1985. Paleoseismic evidence for recurrence of earthquakes near Charleston, South Carolina. Science, 229, 379–381.
Taşgın, C.K., and Türkmen, İ., 2009. Analysis of soft-sediment deformation structures in Neogene fluvio-lacustrine deposits of Çaybağı formation, eastern Turkey. Sedimentary Geology, 218, 16–30.
USGS (United States Geological Survey), 2009. http://volcanoes.usgs.gov/activity/methods/ seismic/index.php, 03 Aralık 2009.
Utkucu, M., 2006. Implications for the water level change triggered moderate (M ≥ 4.0) earthquakes in Lake Van basin, eastern Turkey. Journal of Seismology, 10, 105–117.
Üner, S., 2003. Van Gölü doğusu (Beyüzümü- Göllü dolayı) Pliyo-Kuvaterner yaşlı karasal çökellerin sedimantolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van (yayımlanmamış).
Valeton, I., 1978. A morphological and petrological study of the terraces around Lake Van, Turkey. In: The Geology of Lake Van, E.T. Degens and F. Kurtman (eds.), The Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA) Publication No.169, pp. 64-80.
Vanneste, K., Meghraoui, M., and Camelbeeck, T., 1999. Late Quaternary earthquakerelated soft-sediment deformation along the Belgian portion of the Feldbiss Fault, Lower Rhine Graben system. Tectonophysics, 309. 57-79.
Visher, G.S., and Cunningham, R.D., 1981. Convolute laminations – a theoretical analysis: example of Pennsylvanian sandstone. Sedimentary Geology, 28, 175–189.
Weaver, J.D., 1976. Seismically-induced load structures in the basal coal measures, South Wales. Geological Magazine, 113, 535–543.
Wong, H.K., and Finckh, P., 1978. Shallow structures in Lake Van. In: The Geology of Lake Van, E.T. Degens and F. Kurtman (eds.), The Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA) Publication, No.169, pp. 20-28.

APA	Üner S, YEŞİLOVA Ç, YAKUPOGLU T, üner t (2010). Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. , 53 - 66.
Chicago	Üner Serkan,YEŞİLOVA ÇETİN,YAKUPOGLU TURKER,üner tijen Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. (2010): 53 - 66.
MLA	Üner Serkan,YEŞİLOVA ÇETİN,YAKUPOGLU TURKER,üner tijen Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. , 2010, ss.53 - 66.
AMA	Üner S,YEŞİLOVA Ç,YAKUPOGLU T,üner t Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. . 2010; 53 - 66.
Vancouver	Üner S,YEŞİLOVA Ç,YAKUPOGLU T,üner t Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. . 2010; 53 - 66.
IEEE	Üner S,YEŞİLOVA Ç,YAKUPOGLU T,üner t "Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu." , ss.53 - 66, 2010.
ISNAD	Üner, Serkan vd. "Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu". (2010), 53-66.

APA	Üner S, YEŞİLOVA Ç, YAKUPOGLU T, üner t (2010). Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. Yerbilimleri, 31(1), 53 - 66.
Chicago	Üner Serkan,YEŞİLOVA ÇETİN,YAKUPOGLU TURKER,üner tijen Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. Yerbilimleri 31, no.1 (2010): 53 - 66.
MLA	Üner Serkan,YEŞİLOVA ÇETİN,YAKUPOGLU TURKER,üner tijen Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. Yerbilimleri, vol.31, no.1, 2010, ss.53 - 66.
AMA	Üner S,YEŞİLOVA Ç,YAKUPOGLU T,üner t Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. Yerbilimleri. 2010; 31(1): 53 - 66.
Vancouver	Üner S,YEŞİLOVA Ç,YAKUPOGLU T,üner t Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu. Yerbilimleri. 2010; 31(1): 53 - 66.
IEEE	Üner S,YEŞİLOVA Ç,YAKUPOGLU T,üner t "Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu." Yerbilimleri, 31, ss.53 - 66, 2010.
ISNAD	Üner, Serkan vd. "Pekişmemiş sedimanlarda depremlerle oluşan deformasyon yapıları (sismitler): Van Gölü Havzası, Doğu Anadolu". Yerbilimleri 31/1 (2010), 53-66.