Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi
Yıl: 2009 Cilt: 0 Sayı: 40 Sayfa Aralığı: 357 - 374 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi
Öz: Sovyet Rusya egemenliği altında yaşayan Türkler arasında yoğun olarak 1920'li yıllarda başlayan Latin alfabesi esaslı "Yeni Türk Alfabesi"ne geçiş çalışma ve tartışmaları, 1930'a kadar hemen hemen bütün Türklerin "Birleştirilmiş Yeni Türk Alfabesi"ni kabul etmesi ve kullanması ile sonuçlanmıştır. "Birleştirilmiş Yeni Türk Alfabesi" hareketi; özellikle 1928 yılında Türkiye'nin de Latin harflerini kabul etmesi ile bütün Türkler arasında alfabe birliğini sağlamakta ve sonuçta dil birliğine giden yolu açmaktaydı ki, Sovyet Rusya bunu kendi geleceği için bir tehdit olarak algıladı. Sovyet Rusya yönetimi, sadece bu yeni alfabeyi ortadan kaldırıp, yerine "Kiril" alfabesini kabul ettirmekle kalmadı, kendi egemenliği altında yaşayan Türklerin ortak Latin alfabesine geçişi konusunda çalışan, bu yönde büyük emek veren bilim adamlarını sürgün, idam vs. ile ortadan kaldırarak, Türkler arasındaki bu önemli olayın bütün izlerini silmek istedi. Bu çalışmada; Sovyet Rusya yönetiminin Türk halklarının kullandıkları alfabeler ile ilgili izlediği politika, esas olarak da ortak Latin temelli "Birleştirilmiş Yeni Türk Alfabesi"nden "Rus Kiril Alfabesi"ne geçiş süreci incelenmektedir.
Anahtar Kelime: İmposition of cyrillic alphabet on the Turks living under the rule of the Soviet Russia and replacement of common Türkish alphabet
Öz: Activities and debates relating the adoption of New Turkish Alphabet, based on Latin alphabet, which started in the 1920s among the Turks living under the rule of the Soviet Russia led to the adoption and use of the "New Common Turkish Alphabet" by almost all Turkish people by 1930. The movement of New Common Turkish alphabet provided a unity of alphabet among all Turks especially with the introduction of new Turkish alphabet based on Latin in Turkey in 1928 and opened the way to unity of language, which was regarded as a threat by the Soviet Russia to its future. The Soviet Russian goverment did not only impose Cyrillic alphabet having banned the use of that new common Turkish alphabet, but aimed to eradicate that important attempt by the Turks by destroying the scientists and scholars who had been working hard to realize the project of the adoption of common Turkish alphabet by means of such applications as exile and even execution. This study is intended to examine the policy of the Soviet Russian goverment with respect to the alphabets used by the Turkish peoples and the process of the imposition of Cyrillic alphabet instead of the New Common Türkish Alphabet on Turkish people.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- ABDULLAYEV, Elövset Zakiroğlu, Türk Dillerinin Tarihsel Gelişme Sorunları, Ankara, 1996.
- ACAR, Kenan, "Bakû Türkoloji Kurultayı ve Bekir Sıtkı Çobanzade", 1926, Baku Türkoloji Kongresinin 70.Yıldönümü Toplantısı (19-30 Kasım 1996), Ankara, 1999, s.93-94.
- ADİLOGLU, Adilhan, "Karaçay-Malkar Türkçesi Yazı Dilinin Teşekkülü", Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 22, Karaçay-Malkar Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s.224.
- ALIYEVA, Gönül, SSCB Döneminde Azerbaycan'da Dil Planlaması, Ankara, 2005 (Basılmamış doktora tezi).
- ARAT, Reşid Rahmeti, "Türk Lehçe ve Şiveleri", Türk Dünyası El Kitabı, Dil-Kültür-Sanat, C.I, Ankara, 1992, s.60.
- ASLAN, Betül, Azerbaycan'da Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde Yeni Yol Gazetesi, Erzurum, 2004.
- Azerbaycan Edebi Dili Tarihi(Sovyet Devri), III, Redaktör: R. C. Meherremova, Bakû, 1982.
- CAFEROĞLU, Ahmet, Türk Dili Tarihi, II, İstanbul, 1970;
- CIHANGİROV, Muradhan, Azerbaycan Milli Edebi Dilinin Teşekkülü, Birinci Hisse, Elm Neşriyatı, Bakû, 1978.
- DEMİREL, Ömer Faruk, "I.Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzet, 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70.Yıldönümü Toplantısı, (29-30 Kasım 1996), Ankara, 1999, s.28-29.
- DİLAÇAR, A., Türk Diline Genel Bir Bakış, Ankara, 1964.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican, Bugünkü Türk Alfabeleri, Ankara, 1977.
- EREN, Hasan, "Dilde Birlik Yazıda Birlik', Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınlan, Ankara, 1991, s.5.
- ERGİN, Muharrem, "Türklerde Yazı ve Alfabeler", Türk Dünyası El Kitabı, C.II, Ankara, 1992, s.259-290.
- ERTEM, Rekin, Elifbe 'den Alfabe 'ye Türkiye 'de Harf ve Yazı Meselesi, İstanbul, 1991.
- GÜNDÜZ, Ahmet," 1917 Bolşevik ihtilalinin Türk Dünyasındaki Yansımaları", Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, VI/1, (2005), s. 1 -12.
- HASANLI, Cemil, "Birinci Türkoloji Kurultayına Kısa Tarihi Bakış", 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70. Yıldönümü Toplantısı(29-30 Kasım 199), Ankara, 1999.
- HELİLOV, Buludhan, Birinci Beynelhalk Türkoloji Kurultayı, Bakû, 1999.
- HELİLOV, Buludhan,Türkologiyanın İntibah Dövrü, Bakû, 2001
- HENZE, Paul "İç Asya'da Siyaset ve Yazı", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı:9-10, (Kasım-Aralık 1985), s.81-83.
- İSAYEV, Nazım, "Azerbaycan Demokratik Respublikası Devrinde Elifba Islahatı Meselesi", Azerbaycan Tarihi Problemleri Üzre Marazalar Mecmuası, Bakû, 1992, s.287-289.
- MEHMEDOĞLU, Alaattin, "Bağımsız Azerbaycan ve Devlet Dili Terimi Üzerine", Yeni Türkiye, Sayı:43, (Ocak-Şubat 2002), s.376.
- MUSABEY, V., "İdil-Ural Türkleri dil ve Yazılarının Sovyetleştirilmesi ve Ruslaştırılması", Dergi, 5.Yıl, No:5, Münih, 1959, s.58.
- NESİPZADE, Nesip, "Bakû Türkoloji Kurultay'inin Yeri", 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70. Yıldönümü Toplantısı(29-30 Kasım 1996), Ankara, 1999, s.99.
- Nogayeva, Ainur, " Orta Asya 'da Alfabe Tartışması", http://www.tusam.net/makaleler.asp?id:=:9568&savfa=24
- RECEBOV, E. E., Dilcilik Tarihi, Maarif Neşriyatı, Bakû, 1988.
- SARAY, Mehmet, Dil ve Kültür Birliği, İstanbul, 1992.
- ŞAHİN, Erdal, "Stalin Dönemi Siyasetinin Kazan Tatar Türkleri Kültürüne Etkileri", Stalin ve Türk Dünyası, Edt.: Emine Gürsoy-Naskali, Liairsan Şahin, Kaknüs yayınları, İstanbul, 2007, s.233-244.
- ŞİMŞİR, Bilal N., Azerbaycan 'da Türk Alfabesi Tarihçe, Ankara, 1991.
- ŞİMŞİR, Bilal N., Türk Yazı Devrimi, Ankara, 1992.
- TACEMEN, Ahmet, Rus Egemenliğindeki Türklerin Alfabelerinin Değiştirilmelerdi 769-1940), Kayseri, 1994.
- TANSEL, Fevziye Abdullah, "Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri", Belleten, XVII, 1953, s.223-249.
- TAYMAS, Abdullah Battal, Kazan Türkleri, Ankara, 1966.
- TEMİR, Ahmet, "Dış Türklerde Dil ve Yazı", Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma EnstitüsüYayım, Ankara, 1976, s.395.
- TEZCAN, Semih, "En Eski Türk Dili ve Yazımı" Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkeç, Ankara, 1978.
- TOKER, Mustafa, "Türkistan 'ın Latin Alfabesine Geçmesi ve Halid S.Hocayev", 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70.Yıldönümü Toplantısı, (29-30 Kasım 1996), Ankara, 1999, s.80-83.
- Yeni Yol,(Bakû), 28 Oktiyabır/Ekim 1922, No:6. 18 Noyabır/Kasım 1922, No: 9. 16 Dekabır/Aralık 1922, No:13.
- YTJCE, Mehmet, "Kırgız Türklerinin Ulusal Kimlik Politikası", Akademik Bakış, Sayı: 9, İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi Türk Dünyası Fakülteleri, Celalabat-Kırgızistan, s. 156.
| APA | ASLAN B (2009). Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. , 357 - 374. |
| Chicago | ASLAN Betül Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. (2009): 357 - 374. |
| MLA | ASLAN Betül Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. , 2009, ss.357 - 374. |
| AMA | ASLAN B Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. . 2009; 357 - 374. |
| Vancouver | ASLAN B Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. . 2009; 357 - 374. |
| IEEE | ASLAN B "Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi." , ss.357 - 374, 2009. |
| ISNAD | ASLAN, Betül. "Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi". (2009), 357-374. |
| APA | ASLAN B (2009). Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(40), 357 - 374. |
| Chicago | ASLAN Betül Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 0, no.40 (2009): 357 - 374. |
| MLA | ASLAN Betül Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, vol.0, no.40, 2009, ss.357 - 374. |
| AMA | ASLAN B Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2009; 0(40): 357 - 374. |
| Vancouver | ASLAN B Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2009; 0(40): 357 - 374. |
| IEEE | ASLAN B "Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi." Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0, ss.357 - 374, 2009. |
| ISNAD | ASLAN, Betül. "Sovyet Rusya hakimiyetinde yaşayan Türklerin ortak "Birleştirilmiş Türk alfabesi"nden "Rus Kiril" alfabesine geçirilmesi". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 40 (2009), 357-374. |
