Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı

atamtürk, derya; duyar, izzet

Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı

Derya ATAMTÜRK, (Gaziantep Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Gaziantep, Türkiye)

İzzet DUYAR (Gaziantep Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Gaziantep, Türkiye)

Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi

3 0

Yıl: 2010 Cilt: 27 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 33 - 52 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı

Öz:

Çene ve dişlerin incelenmesi, geçmiş toplumların beslenme, besin hazırlama teknikleri, yaşam biçimi ve kültürel pratikleri hakkında bilgiler içermesi nedeniyle önemlidir. Bu noktadan hareketle çalışmada öncelikle Resuloğlu Erken Tunç Çağı (ETÇ III) topluluğunun ağız ve diş sağlığının genel özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Buna ek olarak, Resuloğlu topluluğuna ilişkin ağız ve diş sağlığı bulguları Anadolu’da yaşamış diğer iskelet serileriyle karşılaştırılarak, incelenen topluluğun beslenme pratikleri ve sağlık yapıları, dönemin koşulları da dikkate alınarak, aydınlatılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın materyalini, Çorum ilinin Uğurludağ ilçesinde yer alan Resuloğlu mezarlık kazısında 2003–2007 yılları arasında gün ışığına çıkartılan iskeletlerin daimi dişleri, çeneleri ya da çene parçaları oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında 1229 daimi diş odontolojik ve stomatolojik açıdan incelenmiştir. Bu dişlerin 1144 tanesi genç erişkin, erişkin ya da ileri yaşlardaki 80 bireye aittir. Geriye kalan 85 diş ise izole grubunda yer almaktadır. Dişler hem tek tek diş tipleri (I1, I2, C, P1, P2, M1, M2, M3) açısından, hem diş grupları (kesiciler, kaninler, küçük ve büyük azılar) baz alınarak, hem de üst ve alt çenelerin karşılaştırılması şeklinde incelenmiştir. Analizler diş çürüğü, diş taşı (dental calculus), aşınma, apse, ölüm öncesi (ante-mortem) diş kaybı (AMTL), mine hipoplazisi (enamel hypoplasia) ve alveol kemik kaybı dikkate alınarak yapılmıştır. Resuloğlu iskelet topluluğunda ağız ve diş sağlığının göstergeleri olarak kabul edilen mine hipoplazisi yüzde 57,23, diş taşı yüzde 79,77, çürük (düzeltilmemiş) yüzde 3,74, apse yüzde 2,34, ölüm öncesi diş kaybı (AMTL) yüzde 2,87, alveol kemik kaybı ise yüzde 97,31 oranında tespit edilmiştir. Diğer eski Anadolu topluluklarıyla karşılaştırıldığında Resuloğlu iskelet topluluğunun diş çürüğü, apse ve ölüm öncesi diş kaybı değerleri açısından diğer iskelet serilerine benzediğini, buna karşılık diş taşı ve alveol kemik kaybı açısından onlardan daha yüksek değerlere sahip olduğu gözlenmiştir. Sonuç olarak, Resuloğlu sakinlerinin ağız ve diş sağlığı açısından hem yoğun tarım hem de erken tarım toplumu özelliklerini birarada taşıdıkları söylenebilir.

Anahtar Kelime: insan iskeleti mezarlıklar odontoloji resuloğlu höyüğü iskelet kalıntıları ağız ve diş sağlığı erken tunç çağı beslenme alışkanlıkları dişçilik arkeolojik buluntular antropoloji

Oral health in the human skeletons from the cemetery of resuloğlu (Early Bronze Age)

Öz:

Analyses of teeth and jaws are important because they reveal patterns of oral health, nutritional status, technology and pratices of food technology and the way of life in human populations lived in the past. Following this, the present study aimed to examine the general oral health characteristics of the human skeletons from an Early Bronze Age (EBA III) cemetery. Furthermore, in order to understand the nutritional practices and conditions of health, the stomatological findings of this population were compared with some other skeletal series of ancient Anatolia. The material of this study were composed of permanent dentitions and jaws excavated from Resuloğlu Cemetery, Uğurludağ, Çorum, Turkey, during the excavations between 2003-2007. In this study 1229 teeth were examined odontologically and stomatologically. 1144 teeth belonged to 80 young adults, adults, or elderly people while the remaining 85 teeth were grouped as izolated. The lesions of dental caries, attrition rate, dental calculus (tartar), abscess, ante-mortem tooth loss (AMTL), enamel hypoplasia, and alveolar bone loss were recorded. The teeth were analyzed by individual tooth types (I1, I2, C, P1, P2, M1, M2, M3), tooth groups (incisors, canines, premolars, and molars) and jaws. Our analyses showed that the incidance of enamel hypoplasia, dental calculus, dental caries (uncorrected), abscess, AMTL, alveolar bone loss were 57.23%, 79.77%, 3.74%, 2.3%4, 2.87%, and 97.31%, respectively. When the Resuloğlu skeletal population was compared with the other skeletal populations it was observed that the rates of dental caries, abscess, and AMTL in Resuloğlu skeletons were similar to other skeletal series. On the other hand, the rates of dental calculus and alveolar bone loss in Resuloğlu were higher than those of other skeletal populations of ancient Anatolia. As a conclusion, it can be said that the inhabitants of Resuloğlu showed a hybrid structure of oral and dental health, displaying the characteristics of both initial and intensive agricultural life style.

Anahtar Kelime: oral and dental health early bronze age nutritional habits dentistry archaeological findings anthropology human skeleton cemeteries odontology resuloglu tumulus skeletal remains

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Açıkkol, A. (2000). Küçükhöyük Eski Tunç Çağı insanlarının paleoantropolojik açıdan incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Angel, J.L. (1970). Human skeletal remains at Karataş. American Journal of Archaeology, 74, 253–259.
Atamtürk, D., ve Duyar, İ. (2008). Adramytteion (Örentepe) iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 1–15.
Atamtürk, D., ve Duyar, İ. (2009). Resuloğlu (Uğurludağ, Çorum) iskeletlerinin antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 25, 311–328.
Brothwell, D.R. (1981). Digging up bones: Excavations, treatment and study of human skeletal remains. Oxford: Oxford University Press.
Buikstra, J.E., and Ubelaker, D.H. (1994). Standards for data collection from human skeletal remains. Arkansas: Arkansas Archaeological Survey Research Series.
Caselitz, P. (1998). Caries – Ancient plague of humankind. K.W. Alt, F.W. Rösing, & T. Nicola (Eds.), Dental anthropology: Fundamentals, limits, and prospects içinde (ss. 203–226). Vienna: Springer.
Clarke, N.G., and Hirsch, R.S. (1991). Physiological, pulpal, and periodontal factors influencing alveolar bones. M.A. Kelley & C.S. Larsen (Eds), Advances in dental anthropology içinde (ss. 241–266). New York: Wiley-Liss.
Duyar, İ., and Erdal, Y.S. (2003). A new approach for calibrating dental caries frequency of skeletal remains. Homo, 54, 57–70.
Eshed, V., Gopher, A., and Hershkovitz, I. (2006). Tooth wear and dental pathology at the advent of agriculture: New evidence from the Levant. American Journal of Physical Anthropology, 130, 145–159.
Erdal, Y.S. (1996). İznik geç Bizans dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi. Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Erdal, Y.S. (2001). Antandros insanlarında ağız ve diş sağlığı. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1, 45–55.
Erdal, Y.S. (2003). Büyük Saray-Eski Cezaevi çevresi kazılarında gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, 15–27.
Erdal, Y.S., and Duyar, İ. (1999). A new correction procedure for calibrating dental caries frequency. American Journal of Physical Anthropology, 108, 237–240.
Eroğlu, S. (1998). Sardis Roma-Bizans toplumlarında diş hastalıkları ve ağız sağlığı. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Ankara.
Featherstone, J.D.B. (2000). The science and practice of caries prevention Journal of American Dental Association, 131, 887–899.
Goodman, A. H., and Rose, J. C. (1990). Assesment of systemic physiological perturbations from dental enamel hypoplasias and associated histological structures. Yearbook of Physical Anthropology, 33, 59–110.
Güleç, E. (1987). Topaklı populasyonunun demografik ve paleoantropolojik analizi. Araştırma Sonuçları Toplantısı (II), 5, 347–357.
Güleç, E., Açıkkol, A., ve Pehlevan, C. (2004). Eski Anadolu insanlarında ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, 16, 33–51.
Güleç, E., ve Duyar, İ. (1998). Panaztepe MÖ ikinci bin ve Roma dönemi iskeletlerinin antropolojik analizi (1985–1990). Antropoloji, 13, 179–206.
Hillson, S. (1990). Teeth. Cambridge: Cambridge University Press.
Hillson, S.(1996). Dental anthropology. Cambridge: Cambridge University Press.
Kennedy, K.A.R. (1984). Growth, nutrition and pathology in changing paleodemographic settings in South Asia. In M.N. Cohen, and G.J. Armelagos (Eds.), Paleopathology at the origins of agriculture içinde (ss.169–192). New York: Academic Pres.
Koca, B., Güleç, E., Gültekin, T., Akın, G., Güngör, K., and Brooks, S.L. (2006). Implications of dental caries in Anatolia: from hunting-gathering to the present. Human Evolution, 21, 215–222.
Lieverse, A.R. (1999). Diet and the aetiology of dental calculus. International Journal of Osteoarchaeology, 9, 219–232.
Lieverse, A.R., Link, D.W., Bazaliiskiy, V.I., Goriunova, O.I., ve Weber, A.W. (2007). Dental health indicators of hunter–gatherer adaptation and cultural change in Siberia’s Cis-Baikal. American Journal of Physical Anthropology, 134, 323–339.
Lukacs, J.R. (1989). Dental paleopathology: Methods for reconstructing health status and dietary patterns in prehistory. M.Y. Iscan, and K.A.R. Kennedy (Eds.), Reconstruction of life from the skeleton içinde (ss. 261–286). New York: Alan R. Liss.
Lukacs, J.R. (1992). Dental paleopathology and agricultural intensification in South Asia: New evidence from Bronze Age Harappa. American Journal of Physical Anthropology, 87, 133–150.
Lukacs, J.R., and Largaespada, L.L. (2006). Explaining sex differences in dental caries prevalence: saliva, hormones, and ‘‘life-history’’ etiologies. American Journal of Human Biology, 18, 540–555.
Ortner D.J., and Putschar G.J. (1985). Identification of pathological conditions in human skeletal remain. Washington: Smithsonian Press.
Özbek, M. (1984). Etude anthropologique des restes humains de Hayaz Höyük. Anatolica, 11, 155–169.
Özbek, M. (1997). Çayönü tarım toplumunda diş sağlığı. Türk Arkeoloji Dergisi, 31, 181–216.
Özbek, M. (1998). Human skelatel remains from Aşıklı: a Neolithic village near Aksaray, Turkey. G. Arsebük, M.J. Arsebük, M.J. Mellink ve W. Schirmer (Eds.), Light on the black hill: Studies presented to Halet Çambel içinde (ss. 567–579). İstanbul: Ege Yayınları.
Schollmeyer, G.K., and Turner II, C.G. (2004). Dental caries, prehistoric diet, and the pithouse-to-pueblo transition in Southwestern Colorado. American Antiquity, 69, 569–582.
Scott, R., and Turner II, C.G. (1988). Dental anthropology. Annual Review of Anthropology, 17, 99–126.
Sevim, A. (1993). Elazığ/Tepecik Ortaçağ iskeletlerinin paleodemografik açıdan değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Sevim, A. (1996). Datça/Burgaz iskeletlerinin paleoantropolojik değerlendirmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 11, 1–18.
Strohm, T.F., and Alt, K.W. (1998). Periodontal disease—etiology, classification and diagnosis. K.W. Alt, F.W. Rosing ve M. Teschler-Nicola (Eds), Dental anthropology içinde (ss. 227–246). Vienna: Springer.
Temple, D.H., and Larsen, C.S. (2007). Dental caries prevalence as evidence for agriculture and subsistence variation during the Yayoi period in prehistoric Japan: biocultural interpretations of an economy in transition. American Journal of Physical Anthropology, 134, 501–512.
Tunakan, S. (1965). Türk Tarih Kurumu adına 1964 yazında Alacahöyük’te yapılan kazıda çıkarılan iki Eski Bronz Çağı iskeletlerinin incelenmesi. Belleten, 29, 571–584.
Turner II, C.G. Dental anthropological indications of agriculture among the Jomon people of Central Japan. American Journal of Physical Anthropology, 51, 619-636.
Üstündağ, H., ve Demirel, A. (2009). Alanya Kalesi iskelet topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26, 219–234.
Yıldırım, T. (2005). Resuloğlu İlk Tunç Çağı mezarlık kazısı. TÜBA-AR, 8, 172–173.
Yıldırım, T. (2006). An Early Bronze Age cemetery at Resuloğlu, near Uğurludağ, Çorum: A preliminary report of the archaeological work carried out between years 2003-2005. Anatolia Antiqua, XIV, 1–14.
Yıldırım, T, ve Ediz, İ. (2005). Resuloğlu: Hatti kültür bölgesinde yeni bir Eski Tunç Çağı mezarlık kazısı. 18 Nisan 2009 tarihinde http://www.corumkulturturizm.gov.tr/BelgeGoster.aspx ağ adresinden erişildi.
Yiğit, A., Gözlük, P., Erkman, A.C., Çırak, A., ve Şimşek, N. (2004). Altıntepe Urartu iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 20, 79–90.
Wesolowski V. (2006). Caries prevalence in skeletal series - Is it possible to compare? Mem Inst Oswaldo Cruz, 101, 139–145.

APA	atamtürk d, duyar i (2010). Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. , 33 - 52.
Chicago	atamtürk derya,duyar izzet Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. (2010): 33 - 52.
MLA	atamtürk derya,duyar izzet Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. , 2010, ss.33 - 52.
AMA	atamtürk d,duyar i Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. . 2010; 33 - 52.
Vancouver	atamtürk d,duyar i Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. . 2010; 33 - 52.
IEEE	atamtürk d,duyar i "Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı." , ss.33 - 52, 2010.
ISNAD	atamtürk, derya - duyar, izzet. "Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı". (2010), 33-52.

APA	atamtürk d, duyar i (2010). Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 33 - 52.
Chicago	atamtürk derya,duyar izzet Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 27, no.1 (2010): 33 - 52.
MLA	atamtürk derya,duyar izzet Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.27, no.1, 2010, ss.33 - 52.
AMA	atamtürk d,duyar i Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2010; 27(1): 33 - 52.
Vancouver	atamtürk d,duyar i Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2010; 27(1): 33 - 52.
IEEE	atamtürk d,duyar i "Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27, ss.33 - 52, 2010.
ISNAD	atamtürk, derya - duyar, izzet. "Resuloğlu Erken Tunç Çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (2010), 33-52.