İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri

Şakir GÖZÜTOK (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Anabilim Dalı, Van, Türkiye)
Türk Dünyası Araştırmaları
30 2
Yıl: 2010 Cilt: 93 Sayı: 185 Sayfa Aralığı: 33 - 64 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri

Öz:
Müslümanlar, eğitim ve öğretim için öteden beri kullandıkları camilerin yanında yeni eğitim kurumu olarak medreseleri geliştirdiler. İslam dünyasında ilk medreseler, İslam düşünce ve dini anlayışının şekillendiği merkez olan Arap Yarımadasında değil, Nişabur ve civarında ortaya çıkması enteresandır. Bağdat Nizamiyye Medresesi kurulmadan yaklaşık 160 yıl önce buralarda medreseler kurulmuştur. Bu medreseler, İslam aleminin diğer bölgelerindeki medreselere olduğu gibi aynı zamanda İslam medeniyetine de öncülük etmişlerdir.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

The first educational institutions of islamic civilization: Nishapur madrasahs

Öz:
Along with the Mosques as educational institutions, Muslim Communities have established Madrasahs as new educational institutions. It is interesting that the first Madrasahs appeared in Nishapur in the Islamic world not in the Arab Peninsula, the center of Islamic View and thought. Approximately 160 years before the Bagdad Nizamiyah Madrasah was established, there were madrasahs in Nishapur. These madrasahs played a pioneerring role in establishing many others in Islamic world and civilization.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ali Rıaz, Faithful Education: Madrasassahs In South Asia, Rutgers University Pres, Londan, 2008.
  • Arjomand, Said Amir, “The Law Agency and Policy in Medieval Islamic Society: Development of The Enstitutions of Learning From The Tenth to The Fifteenth Century”, Comperative Studies in Society and History, Vol. 41, No: 2, (Apr. 1999), p. 263-293.
  • Bağdadî, Hafız Ebubekir Ahmed b. Ali el-Hatib el-Bağdadî (öl. 463/1071), Tarihu Bağdat ve Medinetu’s-Selam, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Ts.
  • Beyhakî, Ebu’l-Fadl el-Beyhakî (öl. 470/1077), Tarihu’l-Beyhakî, Terc. ve Tah: Yahya el- Haşâb, Sadık Neşat, Mektebetu’l-Encelu’l-Misriyye, Kahire, Ts.
  • Bosworth, C.E., İslam Devletleri Tarihi, Çev: E. Merçil, M. İspirli, Oğuz Yay., İstanbul, 1980.
  • Bulliet, Richard W., Local Politics in Eastern Iran Under The Ghazvanids and Seljuks, Iranian Studies, Vol. XI, USA, 1978, pp. 35-56.
  • Cemaluddin Abdurrahim el-Usnevî (öl. 772/1370), Tabakatu’ş-Şafiîyye, Tah: Kemal Yusuf el-Hun, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
  • Çelebi, Ahmed, İslam’da Eğitim Öğretim Tarihi, Çev: Ali Yardım, Damla Yay., İstanbul, 1983.
  • Digital Library, Madrasa Complex and Residences at Nishapur:
  • www.archnet.orglibrarysitesonesite.jspsite_id=15141.
  • Ebu Şame el-Makdisî, er-Ravdateyn fî Tarihi Devleteyn: en-Nuriyye ve’s-Selahiyye, www.al-mostafa.com, (30.12.2009-23.26).
  • Enzyklopadie des Islam, Nishapur: www.eslam.d/begriffe/n/nischapur.html
  • Evke, Kadı İsmail b. Ali el-Evke’, el-Medarisu’l-İslamiyye fî’l-Yemen, Müessesetu’r-Risale, 2. Tab, Beyrut, 1986.
  • Farisî, Hafız Ebu’l-Hasan Abdulgafur b. İsmail el-Farisî (öl. 529/1135), Halkatu’l-Ulâ min Tarihi Neysabur el-Müntehab mine’s-Siyak, Cemaatu’l-Müderrisin fî’l-Havzati’l-İlmiyye, h. 1403.
  • Frye, Richard Nelson, Orta Çağın Başarısı Buhârâ, Çev. Hasan Kurt, Ahmed Yesevi Üniversitesine Yardım Vakfı Bilig Yay., Ankara, Ts.
  • Gibb, Hamilton A.R., İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, Çev: Kadir Durak ve Arkadaşları, Endülüs Yay., İstanbul, 1991.
  • Gözütok, Şakir, İlk Dönem İslam Eğitim Tarihi, Fecr Yay., Ankara, 2002.
  • Hakim Neysaburî, Hafız Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Hâkim en-Neysaburî (d. 321/933-öl. 405/1014), Tarihu Neysabur Tabakatu Şuyuh ve’l-Hâkim, Tah: Mazin b. Abdirrahman el-Beyrutî, Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 1. Tab, Beyrut, h. 1428.
  • Hasanî, Mahmud Ebu’l-Ferec Hatib el-Hasanî, Daru’s-Sünne: Daru’l-Hadisi’n-Nuriyye bî Dımaşk Tarihuhâ ve Teracimu Şuyuhihâ, Daru’l-Beşair, 1. Tab, Şam, 2002.
  • Hizmetli, Sabri, Başlangıcından İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar İslam Tarihi, Yeni Çizgi Yay., Ankara, 1995.
  • Hodgson, Marshall G.S., The Ventur of Islam, Conscience and History in a World Civilization, The University of Chicago Press, Chicago, 1977.
  • Honigmann, E., “Nishapur”, The Encyclopaedia of Islam, New Edition, E.J. Brill, Leiden, 1995.
  • İbni Dimyatî, Ahmed b. Ebi Ubeyk b. Abdillah İbni Dimyatî (öl. 749), el-Müstefâd min Zeyli Tarihi Bağdad, Tah: Kayser Ebu Farah, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Ts.
  • İbni Hallikan, Ebu’l-Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. Ebibekir b. Hallikan (öl. 681), Vefayatu’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, Tah: İhsan Abbas, Daru Sadr, 4. Tab, Beyrut, 2005.
  • İbni Kesir, Ebu’l-Fida Hafız İbni Kesir (öl. 774/1372), el-Bidaye ve’n-Nihaye, Tah: Ahmed Ebu Hâkim, Ali Necib Atvî, Fuat Seyyid, Mihrî Nasıruddin, Ali Abdussatır, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Tab, Beyrut, 1987.
  • İbni Receb, Zeynüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Şihabuddin, Zeyl Alâ Tabakati’l-Henabile, Daru’l-Ma’rife, Beyrut, Ts.
  • İbnu’l-Adim, Sahib Kemaluddin b. Ahmed b. Ebi Cerade, Buğyetu’t-Taleb fî Tarihi Haleb, Tah: Süheyl Zekâr, Daru’l-Fikr, Beyrut, Ts.
  • İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, (öl. 597/1200), el-Muntazam fî Tarihi’l-Muluk ve’l-Umem, Tah: Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata, 1. Tab., Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992.
  • İbnu’l-Cezerî, Şemsuddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, Gayetu’n-Nihaye fî Tabakati’l- Kurrâ, Nşr: G. Bergstraesser, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Tab, Beyrut, 1982.
  • İbnu’l-İmad Şihabuddin Ebu Ferec Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed el-Akrî ed-Dımaşkî (öl. 1089/1676), Şezeratu’z-Zeheb fî Ahbari Men Zeheb, Tah: Abdulkadir el-Arnaut, Mahmud el-Arnaut, Daru İbni Kesir, 1. Tab, Beyrut, 1986.
  • İbnu’n-Neccar Hafız Muhibuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Mahmud b. Hasan (öl. 643/1245), Zeylu Tarihi Bağdad, Tah: Kayser Ferah, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Ts.
  • İsa, Muhammed Abdulhamid İsa, Tarihu’t-Ta’lim fî’l-Endelüs, Daru’l-Fikri’l-Arabî, 1. Tab, 1982.
  • Kiftî, Cemaluddin Ebu Hasan Ali b. Yusuf el-Kıftî, İnhabu’r-Ruvat Alâ Enbahı’n-Nuhat, Tah: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Mektebetu’l-Asriyye, 1. Tab. Beyrut, 2004.
  • Ma’murî, Tahir, Cami’u’z-Zeytune ve Medarisu’l-İlm fî’l-Ahdeyn: el-Hafsî ve Türkî, Daru’l- Arabiyyeti’l-Kitab, Tunus, 1980.
  • Makdisi, George, Orta Çağ’da Yüksek Öğretim-İslam Dünyası ve Hıristiyan Batı, Çev: Ali Hakan Çavuşoğlu, Hasan Tuncay Başoğlu, Gelenek Yay., İstanbul, 2004.
  • Makrizî, Takiyuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ali b. Abdilkadir el-Makrizî (öl. 845/1441), el-Mevaizu ve’l-İ’tibar bi Zikri’l-Hitat ve’l-Asar, Tah: Halil el-Mansur, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Tab, Beyrut, 1998.
  • Melville, Charles, Earthquakes in The History of Nishabur, Iran Journal of the British Institute of Persian Studies, 1980, Volume: XVIII, pp. 103-120.
  • Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti-İslâm’ın Rönesansı, Çev: Salih Şaban, İnsan Yay., İstanbul, 2000.
  • Mortel, Richard T., “Madrasas in Mecca During The Medieval Period: A Descriptive Study Based on Literary Sources”, Bulletin of The School of Oriental And African Studies, University of London, 1977, Vol. 60, Part 2, pp. 236-252.
  • Naci Ma’ruf, Medarisu Kable’n-Nizamiyye, Matbaatu’l-Cami’u’l-İlmî’l-Irakî, Irak, 1973, s. 8.
  • Nerşehî, Ebu Bekir Muhammed b. Cafer en-Nerşehî (d. 286/899-öl. 348/959), Tarihu Buhara, Terc. ve Tah: Emin Abdulmecid Bedevî, Nasrullah Mübeşşir et-Terazî, Daru’l- Me’arif, 3. Tab, Kahire, Ts.
  • Ödekan, Ayla ve Arkadaşları, Türkiye Tarihi, Osmanlı Devletine Kadar Türkler, Cem Yay., İstanbul, 2002.
  • Özgüdenli, Osman Gazi, “Merv” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay., Ankara, 2004.
  • Özgüdenli, Osman Gazi, “Nişabur” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul, 2007.
  • Öztürk, Necdet, “Nizamülmülk (1018-1092)”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 34, Ekim 1989, s. 55-56.
  • Sayılı, Aydın, “Higer Education in The Medieval Islam The Madrasa”, Ankara Üniversitesi Yıllığı 1947-48, Ankara Üniversitesi Yay., 1948, c. 2, s. 30-71.
  • Subkî, Tacuddin Ebu Nasr Abdulvahhab b. Ali b. Abdilkafî es-Subkî (öl. 771/1370), Tabakatu’ş- Şafiîyyeti’l-Kübrâ, Tah: Mahmud Muhammed et-Tanahî, Abdulfettah Muhammed el-Hulvî, Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabî, Kahire, Ts.
  • Suyutî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyutî (öl. 911/1505), Buğyetu’l-Vuhat fî Tabakati’l-Luğaviyye ve’n-Nuhat, Tah: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, Ts.
  • Suyutî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyutî (öl. 911/1505, Hüsnü’l-Muhadara fî Tarihi Mısır ve Kahire, Tah: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabî, 1. Tab, Kahire, 1967.
  • Suyutî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr es-Suyutî (öl. 911/1505), Tarihu’l-Hulefâ, Mektebetu’s-Saade, 1. Tab, Mısır, 1952.
  • Şehrezûrî, Takiyyuddin Ebu Amr Osman b. Abdirrahman İbni Salah eş-Şehrezûrî, Tabakatu’l- Fukahai’ş-Şafiî, İstidrak: Muhyiddin Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref en-Nevevî, Ebu’l- Haccac Yusuf b. Abdirrahman el-Mizzî, Tah: Muhyiddin Ali Necib, Daru’l-Beşairi’l-İslam, 1. Tab, Beyrut, 1996.
  • Şeşen, Ramazan, “Buhara” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul, 1992.
  • Şumeysanî, Hasan, Medarisu Dımaşk fî’l-Asri’l-Eyyubî, Daru’l-Arafi’l-Cedide, 1. Tab, Beyrut, 1983.
  • Tarihten Günümüze Büyük İslam Tarihi, Red. Hakkı Dursun Yıldız, Çağ Yay., İstanbul, 1986.
  • The Art of Nishapur: http://www.metmuseum.org/toah/hd/nish/hd_nish.htm.
  • Tibawi, A.L., “Muslim Education In The Golden Age of The Caliphate”, Islamic Culture, 1954, C. 28, Part 2, pp. 418-438.
  • Tibawi, A.L., “Origin And Character of al-Madrasah”, Bulletin of The School of Oriental And African Studies, University of London, 1962, Vol. XXV, Part 2, p. 225-238.
  • Western Asia, Excavated at The Tepe Madraseh, Nishapur: http://www.metmuseum.org/education/er_photo_lib.asp
  • Wilkinson, Charles K., Life in Early Nishapur, Source: The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 9, No. 2 (Oct., 1950), pp. 60-72.
  • Yakut Hamevî, Şihabuddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdillah el-Hamevî (öl. 626/1229), Mu’cemu’l-Buldan, Tah: Ferid Abdulaziz el-Cündî, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Ts.
  • Yakut Hamevî, Şihabuddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdillah el-Hamevî (öl. 626/1229), Mu’- cemu’l-Udeba İrşadu’l-Erib ilâ Ma’rifeti’l-Edib, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Tab, Beyrut, 1991.
  • Zehebî, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Zehebî (d. 673/ 1274-öl. 748/1347), el-İber fî Haberi Men Ğaber, Tah: Ebu Hacer Muhammed es-Said b. Besyunî, Zağlul, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Ts.
  • Zehebî, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Zehebî (d. 673/ 1274-öl. 748/1347), Tarihu’l-İslam ve Vefayatu’l-Meşahir ve’l-A’lâm, Tah: Ömer Abdusselam Tedmurî, Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1. Tab, Beyrut, 1992.
  • Zehebî, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Zehebî (d. 673/ 1274-öl. 748/1347), Ma’rifetu’l-Kurrâi’l-Kibar Alâ’t-Tabakati ve’l-Asâr, Tah: Muhammed Seyyid Caru’l-Hak, Daru’l-Kutubi’l-Hadise, Mısır, Ts.
  • Zirikli, Hayruddin, A’lam Kâmusu Teracim, Daru’l-İlim li’l-Medayîn, Beyrut, 1984.
APA Gözütok Ş (2010). İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. , 33 - 64.
Chicago Gözütok Şakir İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. (2010): 33 - 64.
MLA Gözütok Şakir İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. , 2010, ss.33 - 64.
AMA Gözütok Ş İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. . 2010; 33 - 64.
Vancouver Gözütok Ş İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. . 2010; 33 - 64.
IEEE Gözütok Ş "İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri." , ss.33 - 64, 2010.
ISNAD Gözütok, Şakir. "İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri". (2010), 33-64.
APA Gözütok Ş (2010). İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 93(185), 33 - 64.
Chicago Gözütok Şakir İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. Türk Dünyası Araştırmaları 93, no.185 (2010): 33 - 64.
MLA Gözütok Şakir İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. Türk Dünyası Araştırmaları, vol.93, no.185, 2010, ss.33 - 64.
AMA Gözütok Ş İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. Türk Dünyası Araştırmaları. 2010; 93(185): 33 - 64.
Vancouver Gözütok Ş İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri. Türk Dünyası Araştırmaları. 2010; 93(185): 33 - 64.
IEEE Gözütok Ş "İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri." Türk Dünyası Araştırmaları, 93, ss.33 - 64, 2010.
ISNAD Gözütok, Şakir. "İslâm medeniyetinin öncü eğitim kurumları: Nişabur medreseleri". Türk Dünyası Araştırmaları 93/185 (2010), 33-64.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
22-04-2024 16:1

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları