Yıl: 2020 Cilt: 16 Sayı: 128 Sayfa Aralığı: 5 - 18 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-08-2022

DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ

Öz:
Orhun Abideleri, Türklerin kültürel belleğindeki birçok hatırlama figürünün yer aldığı ilk yazılı eserler- dendir. Türklerin evren, insan ve doğa tasarımlarıyla belirginleşen doğaya yönelik zihin kodlamaları da söylev özelliği gösteren abideler sayesinde zamanımıza ulaşmıştır. Bilge Tonyukuk Abidesinin UNESCO’nun 2020 yılı Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri Programına dâhil edilmesi, Abidelerdeki doğa anlayışının yorumlanması, içselleştirilmesi ve yaygınlaştırılması için bir fırsattır. Küreselleşmenin doğayı tahrip etmesi birçok disiplinde ekoloji çalışmalarını artırmıştır. İnsan merkezci yaklaşımın yarattığı tahribat, edebiyatta da ekoeleştiri kuramı- nın ortaya çıkmasında önemli bir etken olmuştur. Ekoeleştiri metin merkezli bir kuram olduğundan, sosyal bi- limlerde ve bazı realist edebî-tarihî eserlerin incelenmesinde, yaptırımı olduğuna inanılan ve uygulamayı esas alan biyoetik kuramı yaygınlaşmaya başlar. Biyoetik, canlılara yönelik bilimsel araştırmalarda, etik normları belirlemek amacıyla yaygınlaşan bir kuramdır. İlk olarak tıp, genetik ve biyoloji alanlarındaki çalışmalarda etik normlar belirlemeyi hedefleyen biyoetik, zamanla canlılarla ilgili tüm çalışmalarda ortaya çıkan etik sorunları kapsayan disiplinlerarası bir anlam alanına sahip olmuştur. Biyosferin tahribatı da biyoetiğin alanına dâhil olur. Toprak etiği, hava etiği, su etiği, bitki etiği, hayvan etiği gibi etik normların bileşkesi doğa biyoetiği olarak belirginleşir. Biyoetikten önce, kuramın anlam alanı doğa kültleri ile karşılanıyordu. Felsefenin ve bilimin, can- lılara yönelik bilimsel çalışmalarda uyulması gereken normlar olarak belirginleştirdiği biyoetik, kadim Türk kültüründe doğa kültlerine bağlılık ve saygı olarak karşılık bulur. Doğaya bağlı olarak yaşayan ve doğayı varo- luş sürecinin aşaması olarak kabul eden Türkler, doğa ile ilişkilerini düzenleyen doğa kültlerine sahiptiler. Türk- lerin geleneksel biyoetikleri Orhun Abidelerinde de yer alır. Doğaya ait unsurların tümü bütüncül evren bakı- şıyla “yer ve su” olarak değerlendirilmiş ve bunlara kutsiyet verilmiştir. Her defasında da yer ve su ruhlarının kutsal oldukları Tanrı kelimesi ile beraber kullanılarak hatırlatılmıştır. Abidelere göre yer ve su, Türklerin bütün kutsal mekânları için kullanılan bir ifadedir. Abidelerdeki geleneksel Türk biyoetiğinin görünümü olan yer ve su ruhları; dağ, orman, ağaç, su, ateş, ocak gibi unsurların tümünü karşılar. Doğayla bir bütün ve uyum içinde yaşayan Türkler, bu uyumu doğa unsurlarının var olduğuna inandıkları ruhlarıyla karşılıklı ilişkilerine dayan- dırırlar. Orhun Abidelerindeki Türk biyoetiğine göre doğa ve çevre, insanın varlık sürecinin gereksinimidir. Varoluş, tabiattaki uyuma bağlıdır. Türkler, tekâmüllerinin söz konusu değerlerin korunmasıyla mümkün oldu- ğunun farkındaydılar. Yer ve suyun bütün doğayı karşılaması, modern biyoetik çalışmalarındaki canlı-merkez- cilik düşüncesiyle örtüşmektedir. Bu durum, Türklerin geleneksel ekolojik birikimlerinin asırları aşan bir ufukla günümüzün çağdaş ve evrensel biyoetik normlarına karşılık geldiğinin işaretidir. Türkler, modern insanın do- ğayı koruma hassasiyetinin neticesi olan biyoetiği, kadim kültürlerinde varoluş meselesi olarak kabul etmiş ve yaşam felsefesine dönüştürmüştür. Bu tasarımın Orhun Abidelerinde yer alması, Orhun Abidelerindeki birçok değerin günümüzde tekrar yorumlanması gerektiğini ve sürdürülebilir bir çevre için fırsat olduğunu gösterir.
Anahtar Kelime:

Turkish Bioethics in the Orkhon Inscriptions as a Strategy for Natural Adaptation

Öz:
The Orkhon Inscriptions are among the first written works with many recall figures in the cultural memory of the Turks. Thanks to these inscriptions, the Turks' mind codes for nature, which have become evident with the universe, human and nature designs, have reached the present day. The fact that the Bilge Tonyukuk Inscription was included in UNESCO's 2020 Memorial and Celebration Anniversaries Program is an oppor- tunity to interpret, internalize and disseminate the understanding of nature processed in the monuments. The destruction created by globalization in nature has led many disciplines to focus on ecology studies. The destruc- tion caused by human-centered approaches has led to the emergence of the theory of eco-criticism in the field of literature. Eco-criticism is a text-centered theory. For this reason, the theory of bioethics, which is believed to be sanctioned and oriented towards practice, began to become widespread in the study of social sciences and some historical-literary historical works. Bioethics theory is a widely used theory in order to determine ethical norms in scientific researches about living things. Aiming to determine ethical norms in studies conducted pri- marily in the fields of medicine, genetics and biology, bioethics has started to have an interdisciplinary meaning field that deals with ethical problems that arise in all studies related to living things over time. Thus, the de- struction of the biosphere is also included in the field of bioethics. The combination of ethical norms such as soil ethics, air ethics, water ethics, plant ethics, animal ethics has become evident as nature bioethics. Before the concept of bioethics, the field of meaning of the theory was covered by nature cults. The concept of bioethics, which philosophy and science describe as the norms to be complied with in scientific studies on living things, has been embodied through showing adherence and respect to nature cults in ancient Turkish culture. Turks living in a nature-bound manner and accepting nature as a stage of their existence processes had nature cults that regulated their relations with nature. The traditional bioethical understanding of Turks is also included in The Orkhon Inscriptions. All of the elements belonging to nature are named as “place and water” with a view- point that sees the universe as a whole and these are blessed. The sanctities of the ground and water spirits are constantly recalled by using these words together with the word God. According to the inscriptions, ground and water is an expression used for all the sacred places of the Turks. Place and water spirits, which are the appear- ance of traditional Turkish bioethics in the inscriptions; includes all elements such as mountain, forest, tree, water, fire, and quarry. Turks living in harmony with nature base this harmony on their mutual relations with the elements of natüre which have souls according to their beliefs. According to the Turkish bioethics processed in The Orkhon Inscriptions, nature and environment are among the basic requirements of human beings. Exist- ence depends on harmony in nature. The Turks were aware that their evolution was only possible by preserving these values. The use of the words earth and water as the semantic equivalent of all nature elements coincides with the idea of living-centrism in modern bioethics studies. This is a sign that the traditional ecological accu- mulation of Turks corresponds to today's contemporary and universal bioethical norms with a horizon that goes back centuries. Turks accepted bioethics, which is the result of the sensitivity of modern people to protect nature, as a matter of existence in their ancient cultures and turned them into a philosophy of life. The fact that the design we have mentioned is included in the Orkhon Inscriptions shows that many values in these monuments should be reinterpreted today and it is an opportunity for a sustainable environment.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksan, Doğan. En Eski Türkçenin İzlerinde / Orhun ve Yenisey Yazıtları Üzerinde Sözcükbilim, Anlambilim ve Biçembilim İncelemelerinin Aydınlattığı Gerçekler. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2019.
  • Arslan, Mustafa ve Milay Köktürk. “Boğaç Han Hikâyesinde Davranış Analizi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2/2, 1997: 247-255.
  • Arslan, Mustafa. “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 2005.
  • Aşar, Haluk. “İnsan-Merkezcilik Canlı-merkezcilik İkileminde Biyoetik”. Türkiye Biyoetik Dergisi, 4/2, 2017:74-86.
  • Aydın, Erhan. Türklerin Bilge Atası Tonyukuk. İstanbul: Kronik Yayınları, 2020.
  • Büyükşahin, Ferhat. “Kültür-Çevre Bağlamında Geleneksel Ekolojik Bilginin Korunmasının Önemi: Sarıkeçili Yörükler Örneği”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2017.
  • Çelik, Adil. “Dede Korkut Anlatılarından XXI. Yüzyıla Avcı Folklorundaki Süreklilik ve Dönüşümlerin Ekoe- leştirel Bir Analizi”. Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri. Konya: Kömen Yayınları, 2019.
  • Divitçioğlu, Sencer. Kök Türkler, Kut, Küç, Ülüg. İstanbul: YKY, 2000. Dönmez, Başak Ağın. “Ekoeleştiri ve Hayvan Çalışmaları: Avatar, Madagaskar ve Madagaskar 2 Filmlerinde Doğa ve Hayvan Temsilleri”. Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat, Ed. Serpil Opperman, Ankara: Phoenix Ya- yınları, 2012.
  • Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı İnceleme. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2001.
  • Ergun, Pervin. “Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü”. Millî Folklor 87, 2010:113-122.
  • Garrard, Greg, Ekoeleştiri, Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar. (çev. Ertuğrul Genç). İstanbul: Ko- lektif Kitap, 2017.
  • Göçer, Emine. “Biyoetik Açıdan İnsan Doğası”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniver- sitesi, 2011.
  • Hamilton, James Russel. İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (çev. Vedat Kökten). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
  • İnan, Abdülkadir. Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları,1976.
  • Kuçuradi, İonna. Ahlâk, Etik ve Etikler. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2019.
  • Kuzey, Memet. “Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı”. Erzurum Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ensti- tüsü Dergisi, 65, 2019: 207-220.
  • Lieber, Robert ve Ruth Weisberg. “Küreselleşme, Kültür ve Kimlik Krizi”. Küreselleşme, Kültür, Medeniyet. (çev. Ve Editör: Kudret Bülbül). Ankara: Orient Yayınları, 2013.
  • L’vovo, Eleonara L’vovna, ve diğer. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri II, İnsan ve Top- lum. (çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları, 2013.
  • Oğuz, Yasemin N. ve diğerleri. Biyoetik Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2005.
  • Opperman, Serpil, “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”, Ekoeleştiri Çevre ve Ede- biyat. Ed. Serpil Opperman, Ankara: Phoenix Yayınları, 2012.
  • Orkun, Hüseyin Namık. Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
  • Önal, Mehmet Naci. “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri Tanrısal Simgecilik,” Milli Folklor 84, 2009: 57–72.
  • Peker, Selçuk. Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Konya: Kömen Yayınları, 2015.
  • Roux, Jean-Paul. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. (çev. Aykut Kazancıgil-Leyla Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
  • ___________. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları, 1998 Tekin, Talât. Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları, 1994.
  • ___________. Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
  • Yıldırım, Ayşe Ege ve Nesrin Çobanoğlu. “Biyoetik Bir Miras: Geleneksel Yerleşim Biçimlerinde Biyoetik Değerler”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, 2009: 97-126
  • Yıldırım, Dursun. “Coğrafyadan Vatana Geçiş ve Vatan İle Göç Ediş Problemi”. Türk Bitiği Araştırma-İnce- leme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
  • Yolcu, Mehmet Ali ve Mehmet Aça. “Geleneksel Ekolojik Bilgi ve Folklor”, Foklor/Edebiyat, 25/100, 2019: 861-871.
APA ÇELEPI M (2020). DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. , 5 - 18.
Chicago ÇELEPI MEHMET SURUR DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. (2020): 5 - 18.
MLA ÇELEPI MEHMET SURUR DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. , 2020, ss.5 - 18.
AMA ÇELEPI M DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. . 2020; 5 - 18.
Vancouver ÇELEPI M DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. . 2020; 5 - 18.
IEEE ÇELEPI M "DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ." , ss.5 - 18, 2020.
ISNAD ÇELEPI, MEHMET SURUR. "DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ". (2020), 5-18.
APA ÇELEPI M (2020). DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. Milli Folklor Dergisi, 16(128), 5 - 18.
Chicago ÇELEPI MEHMET SURUR DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. Milli Folklor Dergisi 16, no.128 (2020): 5 - 18.
MLA ÇELEPI MEHMET SURUR DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. Milli Folklor Dergisi, vol.16, no.128, 2020, ss.5 - 18.
AMA ÇELEPI M DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. Milli Folklor Dergisi. 2020; 16(128): 5 - 18.
Vancouver ÇELEPI M DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ. Milli Folklor Dergisi. 2020; 16(128): 5 - 18.
IEEE ÇELEPI M "DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ." Milli Folklor Dergisi, 16, ss.5 - 18, 2020.
ISNAD ÇELEPI, MEHMET SURUR. "DOĞAYA UYARLANMA STRATEJİSİ OLARAK ORHUN ABİDELERİNDEKİ TÜRK BİYOETİĞİ". Milli Folklor Dergisi 16/128 (2020), 5-18.