Yıl: 2022 Cilt: 26 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 235 - 264 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-12-2022

TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME

Öz:
Tanzimat dönemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyılın zorlayıcı koşullarına uyum sağlamak için geçirdiği değişimi ifade eder. Tanzimat döneminin en önemli yönü ise, Osmanlı’nın hukuk alanında gerçekleştirdiği değişimdir. Bu değişim, Batı hukuku yönünde olmuş; böylelikle Cumhuriyet dönemi hukuk anlayışından günümüze uzanan hukuk sisteminin temelleri bu dönemde atılmıştır. Önce anayasal belgeler olan Tanzimat ve Islahat Fermanları ile temel ilkeler kabul edilmiş, ardından bu ilkeler gözetilerek Batı hukukuna ait kanunlardan bazıları Osmanlı hukuk düzenine bütün halinde alınmıştır. Bu süreçte, hukukta Batılılaşma sağlanırken hala eskiyi koruma anlayışı nedeniyle ikili (düalist) yapıda bir hukuk sistemi kurulmuştur. Oysaki söz konusu temel belgelerde “eşitlik ilkesi” kabul edilmiştir. Bu çelişkinin, değişimin Osmanlı’nın kendi içinden gelen dinamiklerle değil, buna mecbur olmasına neden olan dış dinamikler ile gerçekleşmiş olmasından kaynaklandığı kabul edilmektedir. Osmanlı Devleti’nin hukukta modernleşmesi kendine özgülükten büyük oranda uzak niteliktedir denebilir. İkili yapıdaki hukuk sistemi, farklı dinlerin gözetilmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Batı hukukuna dayalı hukuk ve adalet sistemi tesis edilmeye çalışılırken şeriat mahkemeleri yetkileri sınırlı da olsa varlığı korundu. Buna karşılık bu dönemde, günümüz kamu hukukunun ve özellikle idare hukukunun temelleri atılmıştır. Bunlardan en önemlisi modern anlamda kanun anlayışının kabul edilmesi olmuştur. Osmanlı hukukundaki kanun anlamı terkedilmiş ve Batı hukukundaki “code” kavramı benimsenmiştir. Bu anlayış, günümüz hukukunda geçerli olan “kanuni idare ilkesi”nin kaynağıdır. İdari teşkilat alanındaki düzenlemelerde kural olarak merkezi idare anlayışı benimsendi. Bu dönemde, yerel yönetimler tam olarak bugünkü anlamıyla oluşturulmamışsa da, doğuşu için gerekli ortamın hazırlandığı kabul edilmektedir.
Anahtar Kelime:

MODERNIZATION IN LAW DURING THE TANZIMAT ERA

Öz:
Tanzimat refers to the change that the Ottoman Empire had undergone adapting to the challenging conditions of the 19th century. The most distinctive aspect of Tanzimat took place in Ottoman’s law. This change has also been in the direction of Western law. In this manner, the foundations of the legal system extending from the establishment of Republican period to the present were laid in this period. First of all, by the constitutional documents, “Tanzimat and Islahat Edicts”, the basic legal principles were accepted. Then, considering these principles, the codes of Western law were adopted in Ottoman law almost as a whole. However, this change resulted in the formation of a dualist legal system in which the concept of preserving the old was still carried, as in the direction of Westernization. In spite of the fact that the “principle of equality” has been established in the Edicts, it is acknowledged that this contradiction is due to the change did not occur with the internal dynamics coming from the Ottoman Empire itself, but with the external dynamics. For this reason, the modernization of the Ottoman law is far from specific to itself. The dual legal system is emerged as a result of the discrimination on religious grounds. While trying to establish a legal and justice system based on Western law, the sharia courts were preserved with a limited jurisdiction. On the other hand, in this era, the foundations of modern public law and especially administrative law were laid. The most important of these changes was the acceptance the concept of “code” in the modern sense. This understanding is the source of the “legal administration principle” which is valid in present law. The central administration approach was adopted in principle by the regulations of administrative organization. In this era, even if local administrations have not been created in the exact sense of today, it is still considered to have prepared the ground for their emergence.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abadan Y. (2006). Tanzimat Fermanının tahlili. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (Der.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss.37-63). Ankara: Phoenix.
  • Akyıldız A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında reform: 1836-1856, İstanbul: Eren.
  • Arslan A. (1992). Geleneksel Osmanlı devlet ve siyaset felsefesi ve Tanzimat, Tanzimat’ın 150.
  • Yıldönümü, Sempozyum Bildirileri (İzmir 6-7 Kasım 1989) içinde (ss.15-31). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
  • Aybay R. (2004). Vatandaşlık hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Berkes N. (2007). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Bozkurt G. (1994). Tanzimat ve hukuk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Bozkurt G. (1996). Batı hukukunun Türkiye’de benimsenmesi. Ankara: Türk tarih Kurumu.
  • Eryılmaz B. (1992). Tanzimat ve yönetimde modernleşme. İstanbul: İşaret.
  • Gözler K. (1999). Anayasa Hukuku metodolojisi. Bursa: Ekin.
  • Gözler K. (2018). Anayasa Hukukunun genel teorisi I. Bursa: Ekin.
  • Gözler K. (2018). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin.
  • İnalcık H. (2006). Tanzimat nedir? Mehmet Seyitdanlıoğlu, Halil İnalcık (Der.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss.13-35). Ankara: Phoenix.
  • Karal E. Z. (1976). Osmanlı tarihi VI, Islahat Fermanı devri 1856-1861. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Karal, E. Z. (1988). Osmanlı tarihi V, Nizamı Cedid ve Tanzimat devirleri 1789-1856. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Karal, E. Z. (2006). Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nda Batı’nın etkisi. Mehmet Seyitdanlıoğlu, Halil İnalcık (Der.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss.65-82). Ankara: Phoenix.
  • Kelsen H. (1999). Théorie pure du droit. Charles Eisenmann (Çev.). Paris: LGDJ.
  • Kılıçbay M. A. (1985). Osmanlı Batılılaşması. Murat Belge (Der.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi I içinde (ss.147-152). İstanbul: İletişim.
  • Kubalı H.N. (1960). Türk Esas Teşkilat Hukuku dersleri. İstanbul: Tan.
  • Okandan, R. G. (1968). Amme Hukukumuzun anahatları. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
  • Onar, S. S. (1985). İslam hukuku ve mecelle. Murat Belge (Der.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi III içinde (ss.580-587). İstanbul: İletişim.
  • Ortaylı İ. (1979). Türkiye idare tarihi. Ankara: Doğan Basımevi.
  • Ortaylı İ. (1985). Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde yerel yönetimler. Murat Belge (Der.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi I içinde (ss.231-244). İstanbul: İletişim.
  • Ortaylı İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı mahalli idareleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Ortaylı İ. (2003). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: İletişim.
  • Ortaylı İ. (2008). Tarihimiz ve biz. İstanbul: Timaş.
  • Özbilgen E. (1985). Osmanlı hukukunun yapısı III. İstanbul: Osmanlı Kültürü Araştırmaları: 1, Nihal Kitabevi-Sahaflar.
  • Saraç T. (1999). Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Adam.
  • Seyitdanlıoğlu M. (2006). V. Divan-ı Hümayun’dan Meclis-i Mebusan’a Osmanlı İmparatorluğunda Yasama, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Halil İnalcık (Der.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss.255-265). Ankara: Phoenix. 2006.
  • Şentop M. (2004). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku, İstanbul: Yaylacık Matbaası.
  • Tahiroğlu B. (1985). Tanzimat’tan sonra kanunlaştırma hareketleri, Murat Belge (Der.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi III içinde, (ss.588-601) İstanbul: İletişim.
  • Tanör B. (1985). Anayasal gelişmelere toplu bir bakış, Murat Belge (Der.), Tanzimattan’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi I içinde (ss.10-26). İstanbul: İletişim.
  • Tanör B. (2002). Osmanlı-Türk Anayasal gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Tanzimat Fermanı, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Halil İnalcık (Der.), Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (2006) içinde (ss1-3). Ankara: Phoenix.
  • Timur T. (1985). Osmanlı ve ‘Batılılaşma’. Murat Belge (Der.), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi I içinde (ss.139-146). İstanbul: İletişim.
  • Tunaya T. Z. (1985). Osmanlı-Batı diyologu, Murat Belge (Der), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi I içinde (ss.142-143). İstanbul: İletişim.
  • Türk Dil Kurumu (TDK), Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr.
  • Üçok C., Mumcu A., Bozkurt G. (2002). Türk Hukuk tarihi. Ankara: Savaş.
  • Velidedeoğlu H. V. (1940). Kanunlaştırma hareketleri ve Tanzimat, İstanbul: Maarif Matbaası.
  • Yalvaç G. (2008). Ceza ve yargılama hukuku yasaları. Ankara: Adalet.
APA Ulu G (2022). TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. , 235 - 264.
Chicago Ulu Güher TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. (2022): 235 - 264.
MLA Ulu Güher TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. , 2022, ss.235 - 264.
AMA Ulu G TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. . 2022; 235 - 264.
Vancouver Ulu G TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. . 2022; 235 - 264.
IEEE Ulu G "TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME." , ss.235 - 264, 2022.
ISNAD Ulu, Güher. "TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME". (2022), 235-264.
APA Ulu G (2022). TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(1), 235 - 264.
Chicago Ulu Güher TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 26, no.1 (2022): 235 - 264.
MLA Ulu Güher TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol.26, no.1, 2022, ss.235 - 264.
AMA Ulu G TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2022; 26(1): 235 - 264.
Vancouver Ulu G TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2022; 26(1): 235 - 264.
IEEE Ulu G "TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME." Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26, ss.235 - 264, 2022.
ISNAD Ulu, Güher. "TANZİMAT DÖNEMİ HUKUKTA MODERNLEŞME". Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 26/1 (2022), 235-264.