Yıl: 2022 Cilt: 9 Sayı: 17 Sayfa Aralığı: 475 - 496 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26650/artsanat.2022.17.841296 İndeks Tarihi: 01-09-2022

Mimari Bir Eleman: Maşrabiye

Öz:
İslam sanatı ve mimarisinde kullanılan Arapça ve Farsça kökenli bazı terimlerin Türkçede farklı anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. “Maşrabiye” kelimesi de bu terimlerden birisidir. İslam coğrafyasında ortaya çıkmış ve uygulanmış olan maşrabiye aslında mimari bir ögenin adıyken Türk Sanat Tarihi literatüründe bir çeşit ahşap tekniği olarak bilinmektedir. Bu tekniğin adı Arapçada hart ( خرط ) olarak bilinmektedir. Arapça bir kelime olan hart sözcüğünün Türkçedeki karşılığı tornadır. İngilizce ise bu teknik lathe (torna) olarak geçmektedir. Maşrabiye, tüm Batı kökenli kaynaklarda mimari bir eleman olarak bilinmekte ve birkaç farklı tanımı bulunmaktadır. Bu tanımlardan hiçbirinde maşrabiyenin bir ahşap tekniği olduğundan söz edilmemektedir. Bu çalışmanın amacı, mimari bir eleman olan maşrabiyenin kökeni, özellikleri, İslam sanatındaki yeri, Sanat Tarihi literatürüne ne zaman girdiği ayrıca İslam sanatında kullanımı ve gelişimi hakkında detaylı bilgi sunmaktır. Bunun yanında kelime olarak terminolojimizde yer almayan ancak Türk sanatında uygulanmış eserlerin oldukça fazla olduğu “hart tekniği” hakkında bilgi vererek literatürümüze “maşrabiye tekniği” olarak geçmiş bu tekniğe Türkçe bir karşılık sunarak sanat tarihi terminolojisine katkı sağlamaktır.
Anahtar Kelime:

An Architectural Element: Mashrabiya

Öz:
Certain terms of Arabic and Persian origin employed in Islamic art and architecture are used with different meanings in Turkish. “Mashrabiya” is one of those terms. While mashrabiya originated from and was applied in Islamic geography and is the name of an architectural element, it is rather known as a kind of woodworking technique in Turkish Art History literature. This technique is called hart ( خرط ) in Arabic. The Turkish equivalence of the Arabic word hart is torna. In English, this technique is called lathe. Mashrabiya, on the other hand, is known as an architectural element in all Western sources and has several different definitions. None of those definitions refers to a woodworking technique. This study aims to offer detailed information about the origin and characteristics of mashrabiya, an architectural element, as well as its place in Islamic art, the period when it made its way into the Art History literature and its use and development in Islamic art. The study also aims to contribute to the art history literature by providing information on the hart technique, which has lots of applied examples in the Turkish art despite not being referred to in our literature as a word, and by offering a Turkish contribution to this technique, which has been named the mashrabiya technique in our literature.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abd, al-Jawaâd ve Tawfîq Ahmad. Ṣabâḥ al-Sayyid Sulaymân: Târîkh al-ʻimârah wa-al-funûn al- Islâmîyah. Al-Qâhirah: Maktabat al-Anjilû al-Miṣrîyah, 2010.
  • Abdel, Gelil Nermine. “A New Mahsrabiyya for Contemporary Cairo: Integrating Traditional Latticework from Islamic and Japanese Cultures.” Journal of Asian Architecture and Building Engineering 5 (2006), 37-44.
  • Abouseif, Doris Behrens. İslamic Architecture in Cairo: An Introduction. Leiden, New York: E. J. Brill, 1989.
  • Archdaily. “The Mashrabiya House.” Erişim 30 Kasım 2021. https://www.archdaily.com/175582/ the-mashrabiya-house-senan-abdelqader Alothman, Hiba. “An Evaluative And Critical Study Of Mashrabiya In Contemporary Architecture,” Yüksek Lisans Tezi, Near East University, 2017.
  • Barışta, Örcün. “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 19 ve 20. Yüzyıl Sedef İşlerine İstanbul Türbelerinden Sanduka Parmaklıkları Örnekler.” Vakıflar Dergisi 29 (2005): 463-480.
  • Barışta, Örcün. Türk El Sanatları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2015.
  • Bayomyi, Nevien Farghaly. “Contemporary Applications of Mashrabiya as a Cultural Heritage.” Architecture, Arts and Humanistic Science Magazine 1 (2016): 349-362.
  • Bozer, Rüstem. “Ahşap Sanatı.” Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık ve Sanat) 2. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006, 533-541. “Cumba.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Aralık 2021. https:// islamansiklopedisi.org.tr/arama/?q=Cumba&p=m.
  • Çağbayır, Yaşar. Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
  • Çevrimli, Nilgün. “Vakfiyelere Göre Islahat ve Tabirler.” Ankara: Gazi Üniversitesi, 2016.
  • Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2009.
  • Hanan Mustafa, Kamal Sabry ve Shaimaa Mohammad Kamel. “Mushrabiyya Patterns and Parameters: An Experimental Analysis for Daylighting Performance,” International Conference Of Sustainable Energy Technologies And Assessments, January 20, 2011, 1-10.
  • Harris, Cyril M. Illustrated Dictionary Of Historic Architecture. New York: Dover Publications, 1977.
  • Hasol, Doğan. Mimarlık Cep Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
  • Hindi, Amani Mashhur. “Golden Ratio in the Subdivisions of Islamic Wood Lathe of Architecture Facades.” Architecture, Arts and Humanistic Science Magazine 7 (2017): 42-56.
  • Jehan, Mohamed. “The Traditional Arts and Crafts of Turner or Mashrabiya,” Yüksek Lisans Tezi, Rutgers The State University of New Jersey, 2015.
  • Khalîfah, Rabî Ḥâmid. al-Funûn al-zukhrufîyah al-Yamanîyah fî al-ʻAṣr al-Islâmî, al-Qâhirah: Al- Dâr al-Miṣrîyah al-Lubnânîyah, 1992.
  • Mady, Mohamed. “Traditional Ways of Dealing with Climate in Egypt.” The Seventh International Conference of Sustainable Architecture and Urban Development. Amman, Jordan: CSAAR Press, 2010), 247-266.
  • Magdy, Adawi. Al-mashrabîyah usûl fan al-Hart al-Arabî ve al-Arâbîsk. al-Qâhirah: Dâr al-Kutub al-Miṣrîyah, 2006.
  • Reem, Abdelkader ve Jin-Ho Park. “The Evolving Transformation of Mashrabiya as a Traditional Middle Eastern Architecture Element.” International Journal of Civil & Environmental Engineering IJCEE-IJENS, 17/01 (2017): 15-20.
  • Sözen Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2011.
  • Şemseddin Sami. Kamus-ı Türki. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2002.
  • Tulum, Mertol. 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
  • Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 6. cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
  • Ünlü, Suat. Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları, 2013.
  • Ünlü, Suat. Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları, 2012.
  • Wazîrî, Yaḥyâ, Mawsûʻat ʻanâṣir al-ʻimârah al-Islâmîyah. al-Qâhirah: Maktabat Madbûlî, 2005.
  • Williams, Samuels. “Performance and Permeability: An Investigation of The Mashrabiya For Use Within the Gibson Desert.” Yüksek Lisans Tezi, Victoria University of Wellington, 2011.
  • Erişim 25 Kasım 2021. https://collections.vam.ac.uk/item/O40690/the-hhareem-cairo-watercolourlewis- john-frederick/?carousel-image=2017JT7175
  • Erişim 25 Kasım 2021. https://www.birminghammuseums.org.uk/explore-art/items/1948P44/ courtyard-of-the-painter-s-house-cairo
  • Erişim 25 Kasım 2021. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/544640.
  • Erişim 25 Kasım 2021. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/556599.
APA behzad z, TAŞKAN D (2022). Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. , 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
Chicago behzad zahraa,TAŞKAN Demet Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. (2022): 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
MLA behzad zahraa,TAŞKAN Demet Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. , 2022, ss.475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
AMA behzad z,TAŞKAN D Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. . 2022; 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
Vancouver behzad z,TAŞKAN D Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. . 2022; 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
IEEE behzad z,TAŞKAN D "Mimari Bir Eleman: Maşrabiye." , ss.475 - 496, 2022. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
ISNAD behzad, zahraa - TAŞKAN, Demet. "Mimari Bir Eleman: Maşrabiye". (2022), 475-496. https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.841296
APA behzad z, TAŞKAN D (2022). Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. Art-Sanat Dergisi, 9(17), 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
Chicago behzad zahraa,TAŞKAN Demet Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. Art-Sanat Dergisi 9, no.17 (2022): 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
MLA behzad zahraa,TAŞKAN Demet Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. Art-Sanat Dergisi, vol.9, no.17, 2022, ss.475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
AMA behzad z,TAŞKAN D Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. Art-Sanat Dergisi. 2022; 9(17): 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
Vancouver behzad z,TAŞKAN D Mimari Bir Eleman: Maşrabiye. Art-Sanat Dergisi. 2022; 9(17): 475 - 496. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
IEEE behzad z,TAŞKAN D "Mimari Bir Eleman: Maşrabiye." Art-Sanat Dergisi, 9, ss.475 - 496, 2022. 10.26650/artsanat.2022.17.841296
ISNAD behzad, zahraa - TAŞKAN, Demet. "Mimari Bir Eleman: Maşrabiye". Art-Sanat Dergisi 9/17 (2022), 475-496. https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.841296