Yıl: 2021 Cilt: 17 Sayı: 130 Sayfa Aralığı: 156 - 167 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-09-2022

TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM

Öz:
Ekofeminizm, kadın ve doğa üzerine düşünen bir yaklaşımdır. Ekoloji ve feminizm kavramlarını birleş tiren bu yaklaşıma göre, kadının ve doğanın baskı altına alınarak araçsallaştırılmasında koşutluklar bulunmak tadır. Ekolojik sorunlara yol açan uygulamaların kökeninde erkek-egemen kültürün paradigmalarıyla ekonomik, bilimsel ve toplumsal yapılarının olduğunu ileri süren Ekofeminizm, bu yapıların kadınlar üzerinde de tahak küm kurduğunu savunmaktadır. Ekofeminist yaklaşıma göre; bu yapılar ve bakış açıları, düalist düşünsel gele nekten kaynaklanmaktadır. Kadın-erkek, doğa-kültür gibi ikilikler yerine bütüncül ve ilişkisel bir alternatif dü şünce öneren Ekofeminizm, bu amaçla tarihsel ve kültürel süreç içerisinde ekolojik sorunların ve kadına yönelik baskıcı uygulamaların izini sürmektedir. Kadın değerlerinin ön planda olduğu dönemlerin bakış açılarının de ğerlendirilmesi, kadın ve doğa bağlamında ortaya çıkan sorunların anlaşılmasında ve bu sorunlara çözümler bulunmasında işlevsel olmaktadır. Erkek-egemen kültürün baskın olmadığı eski dönem topluluklarının doğa kültür birlikteliğine dönük pratiklere ve yaklaşımlara sahip olduklarını belirten ekofeminizm, bu dönemlerin düşünsel dünyasından yararlanmaya çalışmaktadır. Bu yönde yaklaşımların izinin mitolojiden, efsanelere kadar kültürel ürünlerde yer alacağı açıktır. Doğaya ve kadına dönük yargıların olumlu olarak değerlendirilebilecek yanları yanında bu yargılarda meydana gelen değişim ve dönüşümler de kültürel ifadelerin bu yönde yorumlan masıyla açığa çıkarılabilecektir. Bu çalışmada Ekofeminist düşüncenin yaklaşımları ışığında Türk kültüründe ev ve çöp ilişkisi değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda “çöp”, kavramsal anlamda sadece bir atık ve kirlilik olmanın ötesinde ele alınmıştır. Kapsamı genişletilerek ekolojik sorunların evdeki yansıması olarak ele alınan “çöp” ve “kirlilik” kavramları gibi “ev” kavramı da farklı bir bağlamda değerlendirilmiştir. Bu kavram ların gündelik anlamlarının ötesine taşınarak oluşturulmaya çalışılan “ekolojik mercek” vasıtasıyla Türk kültü ründe bu kavramlar kapsamında kadın ve doğa temalarını çözümlemeye çalışmak, çalışmamızın temel amacını oluşturmaktadır. Bu bağlamda Türk kültürünün kadim içeriklerinde yer alan doğal varlıklara içsel bir değer atfeden kültler gibi, her bir varlığın saygı duyulması gereken değerler olduğuna dönük yargının, kültür-doğa etkileşiminde ekolojiyle kurulan ilişkinin bütüncül yapısının bir birikim olarak kültürel bellekte kodlanmış ol duğuna dönük varsayım çalışmamız için temel belirleyicidir. Geçmişte ve anda doğaya ve kadına yönelik bakış açılarının karşılaştırılmalı incelenmesi, doğaya ve kadına uygulanan tahakkümün kültürel süreçte açığa çıkma biçimlerini yorumlamayı olanaklı kılmaktadır. Bu çalışmada kültürel bellekte saklanan ve belli dönemlerde ser gilenen pratiklerde açığa çıkan doğayla uyumlu bir yaşam şeklinin kültürel kodlarının değerlendirilmesiyle do ğaya ve kadına dönük yaklaşımlar Türk kültürü özelinde incelenmektedir. Bu çerçevede ilk olarak Ekofeminist kuramın yaklaşımları betimlenmektedir. Daha sonra Türk kültüründe anaerkil dönemin inanç ve pratikleri su nularak oluşturulan kavramsal şema ile Ekofeminist düşüncenin görüşleri aracılığıyla kültürel yapıda içerildi ğini düşündüğümüz doğaya ve kadına dönük bakış açıları yorumlanmaktadır. Bu amaçla vermiş olduğumuz güncel örneklerle eski dönemlerde doğa-kültür ilişkiselliğinden ortaya çıkmış olan ortak-yaşamcı ve animist yaklaşımların kadın pratiklerini ve bakış açılarını ne şekilde belirlemiş olduğu tespit edilmeye çalışılmaktadır.
Anahtar Kelime:

The Relationship Between Home and Garbage in Turkish Culture: An Ecofeminist Approach

Öz:
Ecofeminism is an approach that reflects on women and nature. According to this approach, which com bines the concepts of ecology and feminism, there are parallels in the suppression of women and nature and their instrumentalization. Ecofeminism, which claims that the paradigms of male-dominated culture and eco nomic, scientific, and social structures are at the root of practices that cause ecological problems, argues that these structures also dominate women. According to the ecofeminist approach; these structures and perspectives stem from the dualist intellectual tradition. Ecofeminism, which proposes a holistic and relational alternative thought instead of dichotomies such as men and women, nature-culture, traces ecological problems and oppres sive practices against women in the historical and cultural process. Evaluating the perspectives of the periods when women's values were at the forefront is functional in understanding the problems that arise in the context of women and nature and finding solutions to these problems. Ecofeminism, which states that ancient societies where the male-dominated culture was not dominant had practices and approaches towards nature-culture unity, tries to benefit from the intellectual world of these periods. The traces of approaches in this direction will take place in cultural products from mythology to legends. In addition to the positive aspects of judgments about nature and women, the changes and transformations that occur in these judgments can be revealed by interpret ing cultural expressions in this direction. In this study, the relationship between home and garbage in Turkish culture has been tried to be evaluated in the light of the approaches of ecofeminist thought. In our study, "gar bage" is discussed beyond being just a waste and pollution conceptually. Just like the concepts of "garbage" and "pollution", which are considered as the reflection of ecological problems in the house by expanding its scope, the concept of "house" has also been evaluated in a different context. The main purpose of our study is to try to analyze the themes of women and nature within the scope of these concepts in Turkish culture through the "ecological lens", which is tried to be formed by moving these concepts beyond their daily meanings. In this context, the assumption that the judgment that each being is a value to be respected, such as cults that attribute an intrinsic value to natural beings in the ancient contents of Turkish culture, and the assumption that the holistic structure of the relationship established with ecology in the interaction of culture-nature is encoded in cultural memory as an accumulation is the main determinant for our study. Comparative analysis of past and present perspectives on nature and women makes it possible to interpret how the domination applied to nature and women is revealed in the cultural process. In this study, approaches to nature and women are examined in the Turkish culture by evaluating the cultural codes of a lifestyle in harmony with nature, revealed in practices that are stored in cultural memory and exhibited in certain periods. In this framework, firstly, the approaches of the Ecofeminist theory are described. Then, with the conceptual scheme created by presenting the beliefs and prac tices of the matriarchal period in Turkish culture, the perspectives towards nature and women, which we think are included in the cultural structure, are interpreted through the views of Ecofeminist thought. With the current examples we have given for this purpose, this paper is an attempt to identify how the symbiotic and animist approaches, which emerged from nature-culture relationality in ancient times determined women's practices and perspectives.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Atay, Tayfun. Çin İşi Japon İşi -Cinsiyet ve Cinsellik Üzerine Antropolojik Değiniler-. İstanbul: İletişim Ya yınları, 2019.
  • Ateş, Ahmet. Türkmen Anarşizmi. İstanbul: Öteki Yayınevi 2016.
  • Boratav, P. Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: BilgeSu 2013.
  • Çımrın, K. Füsun ve Candan, Esin. "Siyanürlü Altın Madenciliği ve Toplumsal Değişme: Bergama Örneği". Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. 17(1) (Bahar 2014): 1-41 <https://dergipark.org.tr/en/download/article file/117674> (13.01.2010)
  • Çobanoğlu, Özkul. "Kağanlık ve Kamlık Kurumları Arasındaki Çekişmenin Türk Mitolojisine Yansıması Prob lematiğinde Yöntem Sorunları". Bilig 27 (Güz 2003): 19-49.
  • Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı yayınları, 2002.
  • Delaney, Carol. Tohum ve Toprak. (çev. Selda Somuncuoğlu ve Aksu Bora) İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
  • Des Jardins, R. Joseph. Çevre Etiği -Çevre Felsefesine Giriş-. (çev. Ruşen Keleş) Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
  • Donovan, Josephine. Feminist Teori.(çev. Aksu Bora, Meltem A. Gevrek ve Fevziye Sayılan ) İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
  • Eagleton, Terry. (2019). Kültür. (çev. Berrak. Göçer) İstanbul: Can Yayınları, 2019.
  • Fedakâr, Pınar. "Besleyen mi, Öldüren mi: Türk Mitik Tasavvurunda Anne Arketipinin Antropomorfik Görü nümleri". Milli Folklor 103 (Güz 2014): 5-19.
  • Hamsici, Mahmut. Dereler ve İsyanlar. Ankara: NotaBene Yayınları, 2012.
  • Hassan, Ümit. Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. Ankara: V Yayınları, 1986.
  • İnan, Abdulkadir. Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: Altınordu yayınları, 2017.
  • Jung, C. Gustav. Feminen -Dişilliğin Farklı Yüzleri-. (çev. T. Veli Soylu) İstanbul: Pinhan yayınları: 2015a. _____________. Maskülen -Erilliğin Farklı Yüzleri-. (çev. D. Gamze Erdinç) İstanbul: Pinhan Yayınları, 2015b.
  • Kalafat, Yaşar. Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Babil Yayınları, 2005.
  • Mann, A. Susan. "Pioneers of U.S. Ecofeminism and Environmental Justice". Feminist Formations, 23 (Yaz 2011): 1-25. <doi:https://doi.org/10.1353/ff.2011.0028>
  • Mellor, Mellor. Sınırları Yıkmak -Feminist Yeşil Bir Sosyalizme Doğru-. (çev. Osman Akınhay) İstanbul: Ay rıntı, 1993.
  • Özünel, E. Ölçer. Masal Mekânında Kadın Olmak -Masallarda Toplumsal Cinsiyet ve Mekânı İlişkisi-. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2017.
  • Plumwood, Val. Feminizm ve Doğaya Hükmetmek. (çev. Başak Ertür) İstanbul: Metis yayınları, 2004.
  • Sagalayev, A. Markoviç. Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller. (çev. Ali Toraman.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2017.
  • Shiva, Vandana. İyilerin Yanında -Çiftçi Haklarına Adanmış Bir Yaşam-. (çev. Çağrı Ekiz) İstanbul: Sinek Sakız Yayınevi, 2014.
  • Yücel, Yelda. “Ekonomik Kalkınma ve Toplumsal Cinsiyet”. (ed. Feryal Saylıgil), Toplumsal Cinsiyet Tartış maları (s. 83-100). Ankara, 2016.
APA yalçın o (2021). TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. , 156 - 167.
Chicago yalçın olgun TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. (2021): 156 - 167.
MLA yalçın olgun TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. , 2021, ss.156 - 167.
AMA yalçın o TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. . 2021; 156 - 167.
Vancouver yalçın o TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. . 2021; 156 - 167.
IEEE yalçın o "TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM." , ss.156 - 167, 2021.
ISNAD yalçın, olgun. "TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM". (2021), 156-167.
APA yalçın o (2021). TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. Milli Folklor Dergisi, 17(130), 156 - 167.
Chicago yalçın olgun TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. Milli Folklor Dergisi 17, no.130 (2021): 156 - 167.
MLA yalçın olgun TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. Milli Folklor Dergisi, vol.17, no.130, 2021, ss.156 - 167.
AMA yalçın o TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. Milli Folklor Dergisi. 2021; 17(130): 156 - 167.
Vancouver yalçın o TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM. Milli Folklor Dergisi. 2021; 17(130): 156 - 167.
IEEE yalçın o "TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM." Milli Folklor Dergisi, 17, ss.156 - 167, 2021.
ISNAD yalçın, olgun. "TÜRK KÜLTÜRÜNDE EV VE ÇÖP İLİŞKİSİ: EKOFEMİNİST BİR YAKLAŞIM". Milli Folklor Dergisi 17/130 (2021), 156-167.