Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

KARAÖZ ARIHAN, Seda; ARIHAN, Okan

doi:10.5505/vtd.2022.53077

Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Seda Karaöz Arıhan, (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü, Van, Türkiye)

Okan Arıhan (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Van Tıp Dergisi

5 3

Yıl: 2022 Cilt: 29 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 120 - 127 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.5505/vtd.2022.53077 İndeks Tarihi: 20-09-2022

Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Öz:

Tarih ve tarih öncesi d önemlerde insan kaynaklı ya da hayvanlardan insanlara geçen çeşitli patojenler örneğin veba, çiçek, tularemi gibi hastalıklar milyonlarca insanı etkilemiştir. Tarihsel kayıtlarda Hitit devletinin yıkılışına giden yolda salg ın hastalıkların rol oynad ığı bilinmektedir. Antik Yunan ve Roma devletlerinde salgın hastal ıklar ile ilgili çok sayıda kay ıt bulunmaktadır. Coğrafi ke şifler hastalıkların yay ılması için yeni yollar açmıştır. 2019 yılı sonunda Çin’de ortaya ve oradan tüm dünyaya yayılan korona virüs salgını Dünya Sa ğlık Örgütünce COVİD-19 olarak adlandırılmıştır. Solunum yollarının d ışında vücudun pek çok yerinde rahatsızlıklara neden olmaktadır. COVİD-19 son y ılların en büyük salg ını haline gelmiş ve milyonlarca insanı etkilemiştir. COV İD-19’a karşı kısıtlamalar ekonominin yan ı sıra insanlarda sa ğlık sorunları ile ilgili endişe oluşturmuştur. Sosyalliğin azalmasına ba ğlı psikolojik problemler, kaygı ve uyku bozuklukları pek çok araştırmada bildirilmiştir. Hareketsizliğe ba ğlı olası sorunlar ise gelecek dönemlerde daha da çok verinin ortaya konulabileceği alanlardır. Bu derlemenin amacı geçmiş salgınlar ile ilgili tarihsel bilgileri bir araya getirmek ve mevcut Covid-19 salgının insan sağlığı üzerine seçilmiş bazı etkilerini sunmaktır.

Anahtar Kelime:

Historical Epidemics and the Effects of COVID-19 Restrictions on Human Health

Öz:

In historical and prehistoric times, various pathogens from human origin or from animals to humans have affected millions of people as diseases such as plague, smallpox, and tularemia. It is known that epidemic diseases played a role in the historical records on the way to the collapse of the Hittite state. There are many records of epidemics in ancient Greek and Roman states. Geographical discoveries have opened up new opportunities for the spread of diseases. The corona virus epidemic, which emerged in China at the end of 2019 and spread from there to the whole world, was named COVID-19 by the World Health Organization. It causes problems in many parts of the body in addition to the respiratory tract. COVID-19 has become the biggest epidemic of recent years, affecting millions of people. Restrictions agains t COVID-19 have raised concerns about health problems in people as well as economy. Psychological problems, anxiety and sleep disorders related to decreased sociality have been reported in many studies. Possible problems due to inactivity are areas where more data can be revealed in the future. The purpose of this re view is to gather historical information on past outbreaks and present some of the selected effects of the current Covid-19 outbreak on human health.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

1. Perlman S. Another decade, another coronavirus. N Engl J Med 2020;382:760- 762.
2. Uludağ Ö. Koronavirüs enfeksiyonları ve yeni düşman: COV İD-19. Ad ıyaman Üniversitesi Sa ğlık Bilimleri Dergisi 2020;6(1):118-127.
3. Güner R, Hasanoğlu İ, Aktaş F. COVID-19: Prevention and control measures in community. Turk J Med Sci 2020;50:571- 577.
4. Di Gennaro F, Pizzol D, Marotta C, Antunes M, Racalbuto V, Veronese N, Smith L. Coronavirus Diseases (COVID-19) Current Status and Future Perspectives: A Narrative Review. Int J Environ Res Public Health 2020;17:2690.
5. Horby PW, Hoa NT, Pfeiffer DU, Wertheim HFL. Drivers of Emerging Zoonotic Infectious Diseases. In Yamada A. et al., editors. Confronting Emerging Zoonoses The One Health Paradigm. Japan: Springer; 2014. p 13-26.
6. Buchillet D. Epidemic Diseases in the Past:History, Philosophy, and Religious Thought, In M.Tibayrenc, editors. Encyclopedia of Infectious Diseases: Modern Methodologies, chapter 3 Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons; 2007. p 517-524
7. Trueba G. The Origin of Human Pathogens Chapter 1 In Yamada A. et al., editors. Confronting Emerging Zoonoses The One Health Paradigm, Japan: Springer; 2014. p 3-11
8. Fuchs K, Rinne C, Drummer C, Immel A,1 Krause-Kyora B, Nebel A. Infectious diseases and Neolithic transformations: Evaluating biological and archaeological proxies in the German loess zone between 5500 and 2500 BCE, The Holocene 2019; 29(10):1545 –1557.
9. Norrie P. A History of Disease in Ancient Times More Lethal than War 1st ed. Palgrave Macmillan; 2016. p. 7-16 ISBN 978-3-319-28936-6
10. Akurgal E. Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınları 1993.İstanbul. p 79 ISBN 975-479-115-6
11. Longridd J. Death and epidemic disease in classical Athens ed. Hope V. M. and Marshall E., Death and Disease in The Ancient City içinde sf 55-65. 2004: ISBN 0- 203-45295-X Master e-book ISBN Taylor & Francis e-Library, 2004.
12. Jackson R. Roma İmparatorluğu’nda Doktorlar ve Hastalıklar, çev. Şenol Mumcu, Homer Kitapevi İstanbul 1999. p.3-81 ISBN 975-8293-02-8
13. Huremović D. (2019). Brief History of Pandemics, Pandemics Throughout History (Chapter 2) In D. Huremović (ed.), Psychiatry of Pandemics, Springer 2019. p 7-35 Online ISBN 978-3-030-15346-5
14. Harper K. The fate of Rome Climate, Disease and The End Of An Empire, Princeton University Press, 2017. p. 98-118 ISBN 978- 0- 691- 16683- 4
15. Tognotti E. Lessons from the History of Quarantine, from Plague to Influenza A. Emerg Infect Dis, 2013;19(2):254-259.
16. Morley JE, Kalantar-Zadeh K, Anker SD. COVID-19: a major cause of cachexia and sarcopenia? Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle: 2020;11(4):863–865.
17. Yuki K, Fujiogi M, Koutsogiannaki S. COVID-19 pathophysiology: A review. Clin Immunol 2020;215;108427.
18. Muniyappa R, Gubbi S. COVID-19 pandemic, coronaviruses, and diabetes mellitus. Am J Physiol Endocrinol Metab 2020;318(5):736-741.
19. Newman A, Kupelian V, Visser M, et al. Strength, but not muscle mass, is associated with mortality in the health, aging and body composition study cohort. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2006;61:72-77.
20. Aktuğ ZB, İri R, Demir NA. COVİD-19 immün sistem ve egzersiz. Int J Human Sci 2020;17(2):513-520.
21. Sanchis-Gomar F, Lucia A, Yvert T, Ruiz- Casado A, Pareja-Galeano H, Santos- Lozano A, et al. Physical inactivity and low fitness deserve more attention to alter cancer risk and prognosis. Cancer Prev Res (Phila) 2015;8:105-110.
22. Muscogiuri G, Barrea L, Savastano S, Colao A. Nutritional recommendations for COVID-19 quarantine. Eur J Clin Nutr 2020;74(6):850-851.
23. Mitchell F. Vitamin-D and COV İD-19: do deficient risk a poorer outcome? Lancet Diabetes Endocrinol 2020;8(7):570.
24. Panarese A, Shahini E. COV İD-19, and vitamin D. Aliment Pharmacol Ther 2020; 51(10):993-995..
25. Panarese A, Pesce F, Porcelli P, et al. Chronic functional constipation is strongly linked to vitamin D deficiency. World J Gastroenterol 2019;25:1729-1740.
26. Yavuz K COVİD-19 Salgınının Sosyal Politakın Geleceği Üzerine Etkileri. ASOS Dergisi, 2020;7(45): 181-193
27. Fardin MA. COVID-19 and Anxiety: A Review of Psychological Impacts of Infectious Disease Outbreaks. Arch Clin Infect Dis Online ahead of Print ; 15(COVID-19):e102779. doi: 10.5812/archcid.102779.
28. Halder S, Mahato AK, Manot S. COVID- 19: Psychological Impact and Psychotherapeutic Intervention. EC Psychology and Psychiatry 2020;9(6): 32-35
29. Cellini N, Canale N, Mioni G, Costa S. Changes in sleep pattern, sense of time, and digital media use during. COVID-19 lockdown in Italy 2. J Sleep Res 2020; 00:e13074.
30. Altena E, Baglioni C, Espie CA, Ellis J, Gavriloff D, Holzinger B, Schlarb A, Frase L, Jernelöv S, Riemann D. Dealing with sleep problems during home confinement due to the COVID-19 outbreak: Practical recommendations from a task force of the European CBT-I Academy. J Sleep Res 2020; 29(4):1-7.
31. Serin Y, Şanlıer N. Duygusal yeme, besin alımını etkileyen faktörler ve temel hemşirelik yakla şımları. J Psychiatric Nurs. 2018;9(2):135-146
32. Eskici G. COVID-19 Pandemisi: Karantina İçin Beslenme Önerileri. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 2020;Ocak; Cilt 25, Özel Sayı 1: 124-129.
33. Editorial. COVID-19 virus and children: What do we know?. Archives de Pe ́diatrie 2020;27:117-118
34. Bhat BA, Khan S, Manzoor S, Niyaz A, Jasmin Tak H, Anees SM, Gull S, Ahmad I. A Study on Impact of COVID-19 Lockdown on Psychological Health, Economy and Social Life of People in Kashmir. Int J of Sci Healthcare Res 2020;5(2):36-46.
35. Shahid Z, Kalayanamitra R, McClafferty B, Kepko D, Ramgobin D, Patel R, Aggarwal CS, Vunnam R, Sahu N, Bhatt D, Jones K, Golamari R, Jain R. COVID-19 and Older Adults: What We Know. JAGS 2020;68:926- 929.
36. Armitage R, Nellums LB. COVID-19 and the consequences of isolating the elderly. Lancet Public Health 2020;5:256
37. Fischer F, Raiber L, Boscher C, Winter MHJ. COVID-19 and the Elderly: Who Cares? Front Public Health 2020;8:151.
38. Petretto DR, Roberto Pili R. Ageing and COVİD-19: What is the Role for Elderly People? Geriatrics 2020;5:25;
39. Bostan S, Erdem R, Öztürk YE, Kılıç T, Yılmaz A. The Effect of COVID-19 Pandemic on the Turkish Society. Electron J Gen Med 2020;17(6): 2-8.

APA	KARAÖZ ARIHAN S, ARIHAN O (2022). Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. , 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
Chicago	KARAÖZ ARIHAN Seda,ARIHAN Okan Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. (2022): 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
MLA	KARAÖZ ARIHAN Seda,ARIHAN Okan Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. , 2022, ss.120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
AMA	KARAÖZ ARIHAN S,ARIHAN O Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. . 2022; 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
Vancouver	KARAÖZ ARIHAN S,ARIHAN O Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. . 2022; 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
IEEE	KARAÖZ ARIHAN S,ARIHAN O "Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri." , ss.120 - 127, 2022. 10.5505/vtd.2022.53077
ISNAD	KARAÖZ ARIHAN, Seda - ARIHAN, Okan. "Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri". (2022), 120-127. https://doi.org/10.5505/vtd.2022.53077

APA	KARAÖZ ARIHAN S, ARIHAN O (2022). Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Van Tıp Dergisi, 29(1), 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
Chicago	KARAÖZ ARIHAN Seda,ARIHAN Okan Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Van Tıp Dergisi 29, no.1 (2022): 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
MLA	KARAÖZ ARIHAN Seda,ARIHAN Okan Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Van Tıp Dergisi, vol.29, no.1, 2022, ss.120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
AMA	KARAÖZ ARIHAN S,ARIHAN O Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Van Tıp Dergisi. 2022; 29(1): 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
Vancouver	KARAÖZ ARIHAN S,ARIHAN O Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Van Tıp Dergisi. 2022; 29(1): 120 - 127. 10.5505/vtd.2022.53077
IEEE	KARAÖZ ARIHAN S,ARIHAN O "Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri." Van Tıp Dergisi, 29, ss.120 - 127, 2022. 10.5505/vtd.2022.53077
ISNAD	KARAÖZ ARIHAN, Seda - ARIHAN, Okan. "Tarihsel Süreçte Salgınlar ve COVİD-19 Kısıtlamalarının İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri". Van Tıp Dergisi 29/1 (2022), 120-127. https://doi.org/10.5505/vtd.2022.53077