DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI

Yıl: 2022 Cilt: 0 Sayı: 89 Sayfa Aralığı: 195 - 210 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 22-09-2022

DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI

Öz:
Cumhuriyetin kuruluşundan 1950 yılına kadar yönetimi elinde bulunduran Cumhuriyet Halk Partisi 1947 yılına kadar devletçi bir ekonomi politikası yürütmüştür. İkinci Dünya Savaşı’nın getirmiş olduğu ekonomik çöküntüler ve olumsuz sonuçlar nedeni ile dünyada liberal ekonomi yükselişe geçmiştir. Böylece Cumhuriyet Halk Partisi de 1947 yılından itibaren liberal ekonomiye yönelmiş fakat bunu bir devlet politikası olarak kabul etmemiştir. 1950 yılında Demokrat Parti “Yeter Söz Milletindir” sloganı ile oyların büyük çoğunluğunu alarak seçimi kazanmıştır. Demokrat Parti’nin ülke yönetimini ele alması ile Türkiye’de liberalizm bir devlet politikası haline gelmiş ve böylece özel sermaye her alanda desteklenmiştir. Demokrat Parti’nin bu politikası kendisini her alanında göstermiştir ve özel sermaye bu konuda öncü konumuna gelmiştir. Ancak Kore Savaşı’nın meydana getirdiği olumsuzluklar, 1954 yılında yaşanan döviz sıkıntıları ve Amerika Birleşik Devletleri’nden beklenen yardımların alınamaması gibi durumlar Türkiye’nin tarım odaklı liberal ekonomi anlayışının değiştirmesine neden olmuştur. Bu dönemden itibaren ağırlıklı olarak sanayi odaklı bir anlayış benimsenmiş ve döviz sıkıntısı yüzünden gerçekleştirilemeyen ithal mallar yerine yurtiçinde mevcut olan hammaddeler kolayca işlenerek iç piyasanın talepleri karşılanmaya çalışılmıştır. Bu dönemde Demokrat Parti yönetimi birçok sanayi kolunu desteklemiştir. Desteklenen bu kollardan bazıları ise; Şeker Fabrikaları, Dokuma Fabrikaları, Çimento Fabrikaları ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır. Bu kollarda kamunun payı büyük çoğunluğu kapsamakta ve Sümerbank başta olmak üzere pek çok kamu bankası tarafından çeşitli krediler ile fonlanmışlardır. Çalışmada Demokrat Parti’nin sanayileşme anlayışı ve uygulamaları yani “şeker fabrikaları, dokuma sanayileri, çimento fabrikaları, demir-çelik fabrikası” ele alınarak nitel araştırma yöntemlerinden doküman ve belge analizi yöntemi kullanılmıştır. Böylece arşiv belgeleri ve dönemi anlatan birinci elden kaynaklar incelenerek objektif bir çalışma ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

Democratic Party's Understanding of Industrialization and Practices: Sugar Factories, Weaving Industries, Cement Factories, Iron and Steel Factory

Öz:
The Republican People's Party, which held the administration from the foundation of the Republic until 1950, carried out a statist economic policy until 1947. Due to the economic depressions and negative consequences caused by the Second World War, the liberal economy in the world was on the rise. Thus, the Republican People's party also turned to the liberal economy since 1947, but did not accept it as a state policy. In 1950, the Democratic Party won the election with a large majority of the votes under the slogan “enough words belong to the nation”. With the Democratic Party taking over the country, liberalism in Turkey has become a state policy and thus private capital has been supported in all areas. This policy of the Democratic Party has shown itself in all aspects, and private equity has taken a leading position in this regard. But situations such as the negativity caused by the Korean War, foreign exchange problems in 1954, and the inability to receive expected assistance from the United States led to a change in Turkey's understanding of an agricultural-oriented liberal economy. From this period, an industry-oriented approach was adopted, and instead of imported goods that could not be realized due to foreign exchange shortages, raw materials available at home were easily processed and the demands of the domestic market were tried to be met. During this period, the Democratic Party administration supported many industrial branches. Some of these supported branches are Sugar Mills, weaving mills, cement factories and iron and steel factories. The majority of the public's share in these branches covers and they have been funded by various loans by many public banks, especially Sümerbank. In the study, document and document analysis method from qualitative research methods were used by considering the Democratic Party's understanding and practices of industrialization, namely “sugar factories, weaving industries, cement factories, iron and steel factories”. Thus, archival documents and first-hand sources describing the period were examined and an objective study was tried to be put forward.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • “Dünyanın en büyük çelik fabrikalarından birini kuruyoruz!”.(4 Nisan 1937). Cumhuriyet Gazetesi. 1
  • “Erdemir ne zaman ve kim tarafından kuruldu?”. Yeni Ufuk (2011).https://www.yeniufuk. com.tr/erdemir-ne-zaman-ve-kim-tarafindan-kuruldu-3497-haber/, 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Hakkımızda”.Amasya şeker fabrikası. (2017). https://amasyaseker.com.tr/. 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “İlk tohumlar 1954’te atıldı”, Erdemir. https://www.erdemir.com.tr/kurumsal/tarihce 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Malatya şeker fabrikası 64 yaşında”, Anadolu Ajansı. (2020). https://www.aa.com. tr/tr/sirkethaberleri/sanayi/malatya-seker-fabrikasi-64-yasinda-/659781, 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Susurluk şeker fabrikası 65 yaşında”. Anadolu Ajansı. (2020).https://www.aa.com. tr/tr/sirkethaberleri/hizmet/susurluk-seker-fabrikasi-65-yasinda/659688. 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Tarihçe”, Kayseri şeker fabrikası A.Ş., (2018). https://www.kayseriseker.com.tr/kurumsal/ tarihce .05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Tarihçe”. Adapazarı şeker fabrikası A.Ş.. (2019).https://www.adaseker.com.tr/tarihce/. 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Tarihçemiz”, Türkşeker. (2019) .https://www.turkseker.gov.tr. 05/04/2021’de alınmıştır).
  • “Türkiye’nin üreten gücü”, Konya Şeker. (2016) https://www.konyaseker.com.tr/. 05/04/2021’de alınmıştır).
  • Akpınar, D. ve Karadeniz, V. (2015). Erzincan şeker fabrikasının kuruluşu, gelişimi ve geleceği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,8(39), 233- 243.
  • Boratav, K. (2005). Türkiye iktisat tarihi 1908-2002. (9.Baskı). Ankara: İmge Kitapevi.
  • Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. (15.10.1968). Toplantı: 7, 48. Birleşim: 69.
  • Demirer, Arif M.(2018)Atatürk’ten Menderes’e şeker fabrikaları. https://anayurtgazetesi. com/yazar/Ataturkten-Menderese-Seker-Fabrikalari/31592/. 05/04/2021’de alıntılanmıştır.
  • Dikilitaş, O. S. (2007). Demokrat Parti hükümetlerinin sosyo-ekonomik alandaki icraatları (1950-1960).Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. İnce, E. (2006).Köylüyü topraklandırma kanununun Türk siyasal yapısının oluşumu üzerindeki etkileri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, V(XIII), 59- 78.
  • Kanca, O. C. (2012). 1950-1960 arası Türkiye’de uygulanan sosyo-ekonomik politikalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, IX(XIX), 47- 63.
  • Kaya, İ. (2010). Türkiye'de devletçilik uygulamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Menekşe, A. N. (2000).Türk Basınında 1946–1950 Dönemi Demokrat Parti’nin demokrasi konusundaki muhalefeti. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Nişancık, İ. (2016). Adapazarı belediyesinin “106 aylık” şeker fabrikasına ortaklığını bitiren ihtilal (2018).http://www.sakaryahalk.com/m-adapazari-belediyesi-nin-106- aylik-seker-fabrikasi-na-ortakligini-bitiren-ihtilal 2102.html. 05/04/2021’de alıntılanmıştır.
  • Özev, M. Y. (2019). Burdur şeker fabrikası ve gül yağı tesislerinin endüstri mirası kapsamında değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Burdur: Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Pancar, E. (2013). Demokrat Parti döneminde Elâzığ’da ekonomik ve sosyal hayat (1954- 1957).Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), 215- 237.
  • Resmi Gazete. 12 Ekim 1942.
  • Resmi Gazete. 15 Haziran 1945.
  • Resmi gazete. 15 Mayıs 1954.
  • Şener, S. (2005).Türkiye ekonomisinde ikinci dönem liberal iktisat politikaları. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yönetim Bilimleri Dergisi. III, 141- 148.
  • Şimşek, G. (2018).Şeker fabrikalarının ekonomik ve sosyal etkileri: Erzurum şeker fabrikası örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 1136- 1152.
  • Takım, A. (2012).Demokrat Parti döneminde uygulanan ekonomi politikaları ve sonuçları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 67(2), 157- 187.
  • Takım, A. ve Esen, Ş. (2011).Türkiye'de siyasi parti programlarında ekonomik görüşler. Ankara: Detay Yayıncılık.
  • Tokgöz, E. (2004). Türkiye’nin iktisadi gelişme tarihi (1914-2004). (Baskı 7). Ankara: İmaj Yayınevi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.18.01.127.90.16, 1951.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.01.1.8.8, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.136.72.5, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.137.95.12, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.139.39.16, 1955.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.139.45.2, 1955.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.139.56.7, 1955.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.15
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.199.99.19, 1955.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 03.154.91.6, 1960.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 03.157.31.10, 1960.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 132.38.19, 1953.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.135.29.2, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.136.76.6, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.137.98.11, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.139.39.2, 1955.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.141.94.15, 1955.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.130.70.2, 1952.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.131.17.7, 1953.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.131.7.6, 1953.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.132.39.3, 1953.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.135.17.1, 1954.
  • Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.01.1452.18.5, 1951.
APA Kılavuz N (2022). DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. , 195 - 210.
Chicago Kılavuz Nuran DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. (2022): 195 - 210.
MLA Kılavuz Nuran DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. , 2022, ss.195 - 210.
AMA Kılavuz N DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. . 2022; 195 - 210.
Vancouver Kılavuz N DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. . 2022; 195 - 210.
IEEE Kılavuz N "DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI." , ss.195 - 210, 2022.
ISNAD Kılavuz, Nuran. "DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI". (2022), 195-210.
APA Kılavuz N (2022). DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. EKEV AKADEMİ DERGİSİ, 0(89), 195 - 210.
Chicago Kılavuz Nuran DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. EKEV AKADEMİ DERGİSİ 0, no.89 (2022): 195 - 210.
MLA Kılavuz Nuran DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. EKEV AKADEMİ DERGİSİ, vol.0, no.89, 2022, ss.195 - 210.
AMA Kılavuz N DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. EKEV AKADEMİ DERGİSİ. 2022; 0(89): 195 - 210.
Vancouver Kılavuz N DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI. EKEV AKADEMİ DERGİSİ. 2022; 0(89): 195 - 210.
IEEE Kılavuz N "DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI." EKEV AKADEMİ DERGİSİ, 0, ss.195 - 210, 2022.
ISNAD Kılavuz, Nuran. "DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI". EKEV AKADEMİ DERGİSİ 89 (2022), 195-210.