Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği

RÜSTÜ KAYA, (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Ankara, Türkiye)
Erdal BAYAR (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Erciş İşletme Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü, Van, Türkiye)
Güvenlik Stratejileri Dergisi
14 2
Yıl: 2022 Cilt: - Sayı: - Sayfa Aralığı: 147 - 180 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.17752/guvenlikstrtj.1112793 İndeks Tarihi: 02-10-2022

Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği

Öz:
Bu çalışma ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi ve Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinin önümüzdeki süreçte Orta Asya bölgesel güvenlik ilişkilerini nasıl etkileyeceği sorusuna cevap aramaktadır. Afganistan kaynaklı güvenlik tehditleri doksanlı yıllar boyunca yeni bağımsız Orta Asya devletlerinin en önemli güvenlik sorunları arasında yer almıştır. 2021 Ağustos ayı itibariyle ABD’nin Afganistan’daki yirmi yıllık askerî varlığını sona erdirmesinin ardından Taliban’ın tekrar yönetime hâkim olması Orta Asya’da Afganistan kaynaklı istikrarsızlık potansiyelini yeniden gündeme getirmiştir. Bu makalede Orta Asya bölgesel güvenlik ilişkilerine etkisi bakımından doksanlı yıllardaki birinci Taliban iktidarı dönemi ile 2021 yılı Ağustos ayı sonrası Taliban’ın yönetime tekrar hâkim olması ile birlikte başlayan ikinci Taliban dönemi karşılaştırmalı yöntemle incelenmektedir. Afganistan’dan kaynaklanan güvenlik sorunlarının Orta Asya devletleri için gerçek bir güvenlik tehdidi olup olmadığı ve gerek bölge devletleri gerek de Rusya ve Çin gibi aktörler tarafından bu sorunların araçsallaştırılma potansiyeli güvenlikleştirme yaklaşımı çerçevesinde tartışılmaktadır. Karşılaştırmalı vaka analizi yöntemiyle, birincil ve ikincil kaynakların betimsel analizine dayanarak makalede şu üç temel bulguya ulaşılmıştır: Doksanlı yıllara kıyasla, Tacikistan dışındaki Orta Asya devletlerinin Afganistan’daki ikinci Taliban iktidarını daha az güvenlikleştirdikleri ve Taliban’ın iktidarı ele geçirmesini daha özgüvenli bir şekilde karşıladıkları görülmektedir. Doğrudan Taliban’dan olmasa da, Horasan İslam Devleti gibi Afganistan’daki diğer radikal dini örgütlerden kaynaklanabilecek tehditler özellikle de Afganistan’a sınırı olan bölge ülkeleri için belli ölçüde somut güvenlik riskleri oluşturmaktadır. Afganistan kaynaklı tehdit algısının hem bölge ülkelerindeki yönetimlerin kendi iktidarlarını korumasına, hem de Rusya ve Çin gibi devletlerin başta bölgesel güvenlik ilişkilerinde olmak üzere bölge ülkeleri üzerindeki etkisinin artmasına yardım edecek şekilde güvenlikleştirilerek araçsallaştırılma potansiyeli bulunmaktadır.
Anahtar Kelime:

Central Asian Regional Security after the Taliban Takeover in Afghanistan

Öz:
This study seeks to answer the puzzle of how the US withdrawal from Afghanistan and the Taliban takeover will affect Central Asian regional security relations in the forthcoming period. Security threats originating from Afghanistan were among the most important security problems of the newly independent Central Asian states during the 1990s. After the end of the twenty-year military presence of the US in Afghanistan as of September 2021, the Taliban’s takeover of power brought forth the potential of Afghanistan-based instability in Central Asia again. In this article, the first Taliban rule during the 1990s and the second one that has begun since the Taliban takeover as of August 2021 are examined in terms of their impacts on Central Asian security relations through the comparative method. It is discussed within the framework of the securitization approach whether the security problems arising from Afghanistan are real security threats for the Central Asian states and the potential of these problems to be instrumentalized by both regional states and actors such as Russia and China. Through the comparative case analysis method and based on the analysis of primary and secondary sources, the article comes up with the following three main findings: Compared to the 1990s, Central Asian states, except Tajikistan, have less securitized the second Taliban rule in Afghanistan and they reacted to the Taliban takeover more confidently. Although not coming directly from the Taliban, threats originating from other radical religious organizations in Afghanistan such as the Islamic State-Khorasan pose to a certain degree real security risks for the regional states, especially for those bordering Afghanistan. The threat perception originating from Afghanistan has the potential to be securitized and instrumentalized in such a way as to help the governments in the countries of the region maintain their own power and states such as Russia and China increase their influence on the regional countries, especially in regional security relations.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ABDULLAEV Kamoludin ve BARNES Catherina (ed.) (2001). Politics of Compromise: The Tajikistan Peace Process, ACCORD, Issue 10, Conciliation Resources, London.
  • BUZAN Barry, WAEVER Ole vd. (1998). Security: A New Framework for Analysis, Lynne Rienner Publishers, London.
  • BUZAN Barry ve WAEVER Ole (2003). Regions and Powers: The Structure of International Security, Cambridge University Press, Cambridge.
  • CORNELL Svante E. (2005). “Narcotics, Radicalism, and Armed Conflict in Central Asia: The Islamic Movement of Uzbekistan”, Terrorism and Political Violence, 17:4, 619-639.
  • GIUSTOZZI Antonio (2018). The Islamic State in Khorasan: Afghanistan, Pakistan and the New Central Asian Jihad, Hurst & Company, London.
  • GUNN T. Jeremy (2003). “Shaping an Islamic Identity: Religion, Islamism, and the State in Central Asia”, Sociology of Religion, 64:3, 389-410.
  • JING-DONG Yuan (2010). “China’s Role in Establishing and Building the Shanghai Cooperation Organization (SCO)”, Journal of Contemporary China, 19:67, 855-869.
  • LEE Jonathan L. (2018). Afghanistan: A History from 1260 to the Present, Reaktion Books, London.
  • NAUMKIN Vitaly V. (2003). “Militant İslam in Central Asia: The Case of the Islamic Movement of Uzbekistan”, Berkeley Program in Soviet and Post Soviet Studies, Working Paper Series.
  • OLIMOVA Saodat ve OLIMOV Muzaffar (2001). “The Islamic Renaissance Party”, Kamoludin Abdullaev, Catherina Barnes (ed.), Politics of Compromise: The Tajikistan Peace Processes, ACCORD, Issue 10, Conciliation Resources, London, ss.26-27.
  • OMELICHEVA Mariya Y. (2011). Counterterrorism in Central Asia, Routledge, New York.
  • RASANAYAGAM Angelo (2003). Afghanistan: A Modern History, IB Tauris, London.
  • RASHID Ahmed (1999). The Taliban: Exporting Extremism, Foreign Affairs, 78:6, 22-35.
  • RASHID Ahmed (2002). Jihad: The Rise of Militant Islam in Central Asia, Yale University Press, New Haven.
  • SAIKAL Amin (2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival, IB Tauris, London.
  • SANDERSON Thomas M., KIMMAGE Daniel, GORDON David A. (2010). “From the Fergana Valley to South Waziristan: The Evolving Threat of Central Asian Jihadists”, CSIS Report.
  • SINNO Abdulkader (2009). “Explain the Taliban’s Ability to Mobilize the Pashtuns”, (ed.) Robert D. Crews ve Amin Tarzi, The Taliban and The Crisis of Afghanistan, Harvard University Press, Massachusetts.
  • WAEVER Ole (1995). “Securitization and Desecuritization”, (ed.) Ronnie D. Lipschutz, On Security, Columbia University Press, New York, 46-86.
  • YEGİN Abdullah (2015). “Afganistan Siyasetini Anlama Kılavuzu”, Rapor, SETA, Yayın no: 53, İstanbul. İnternet Kaynakları
  • AHMADI Mumin (2021). “Istochniki: "Ansorullakh’ gotovit napadenie na Tadzhikistan. Tadzhikskie siloviki perevedeny v rezhim povyshennoi gotovnosti”, Radio Ozodi, https://rus.ozodi.org/a/31476419.html, erişim 29.04.2022.
  • COUNTER EXTREMISM PROJECT, “Islamic Movement of Uzbekistan”, https://www.counterextremism.com/threat/islamic-movement-uzbekistan, erişim 27.04.2022.
  • “CSTO Rapid Deployment Force begins exercise in Kyrgyzstan”, TASS, 7 Eylül 2021, https://tass.com/defense/1334701, erişim 29.04.2022.
  • “CSTO, SCO summits presage policy of wary tolerance of Taliban regime in Afghanistan”, Eurasianet, 17 Eylül 2021, https://eurasianet.org/csto-sco summits-presage-policy-of-wary-tolerance-of-taliban-regime-in afghanistan erişim 29.04.2022.
  • GLOBALSECURITY.ORG, Hizb ut-Tahrir al-Islami (Islamic Party of Liberation), https://www.globalsecurity.org/military/world/para/hizb-ut tahrir.htm, erişim 28.04.2022.
  • GORDON Michael R.ve LUBOLD Gordon (2021). “US. Asked Russia About Offer of Bases to Monitor Afghan Terror Threat”, The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/articles/u-s-asked-russia-about-offer-of-bases-to monitor-afghan-terror-threat-11632767164 erişim 29.04.2022.
  • HAMSİCİ Mahmut (2021). “Hizb-ut-Tahrir: Bazı Ülkelerde Yasaklanan Örgütün Türkiye’deki Konumu Ne?”, BBC Türkçe, https://www.bbc.com/ turkce/haberler-turkiye-55752612, erişim 28.04.2022.
  • IMAMOVA Navbahor (2021). “Central Asia Wrestles With New Reality in Afghanistan”, VOA, https://www.voanews.com/a/south-central-asia_central asia-wrestles-new-reality-afghanistan/6209983.html, erişim 29.04.2022.
  • IMAMOVA Navbahor (2021). “Taliban Takeover Spurs Central Asian Diplomatic Activity”, VOA, https://www.voanews.com/a/taliban-takeover spurs-central-asian-diplomatic-activity/6290950.html, erişim 29.04.2022.
  • IMANLIYEVA Ayzirek ve IBRAGIMOVA Kamila, “Kyrgyzstan, Tajikistan diverge on approaches to Afghanistan” Eurasianet, https://eurasianet.org/kyr gyzstan-tajikistan-diverge-on-approaches-to-afghanistan, erişim 29.04.2022.
  • KARABEYESER Ayetullah (2015). “Tacikistan İslami Uyanış Partisi Kapatıldı”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/tacikistan islami-uyanis-partisi-kapatildi/389851, erişim 27.04.2022.
  • “Kasym-Zhomart Tokaev provel peregovory s Prezidentom Evropeiskogo Soveta Sharlem Mishelem”, Akorda, 10 Ocak 2022, https://www.akorda.kz/ ru/kasym-zhomart-tokaev-provel-peregovory-s-prezidentom-evropeysko go-soveta-sharlem-mishelem-1002514, erişim 29.04.2022.
  • KAZANTSEV Andrey (2021). “Afghanistan Crisis: Security Problems for Russia and Central Asian States”, Russian International Affairs Council, https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/analytics/afghanistan crisis-security-problems-for-russia-and-central-asian-states/, erişim 29.04.2022.
  • “Kosachev zaiavil, chto v chisle protestuiushchikh v Kazakhstane est’ boeviki iz band Afganistana”, Interfax, 6 Ocak 2022, https://www.interfax.ru/ world/814085, erişim 29.04.2022.
  • KUMENOV Almaz (2021). “Kazakhstan wheat redirected away from Afghanistan”, Eurasianet, https://eurasianet.org/kazakhstan-wheat redirected-away-from-afghanistan, erişim 29.04.2022.
  • MANKOFF Jeffrey (2021). “Afghanistan Will Put Russia’s Regional Ambitions to the Test”, World Politics Review, https://www.worldpolitics review.com/articles/29937/for-russia-afghanistan-is-an-opportunity-and-a test, erişim 29.04.2022.
  • MARAT Erica (2021). “All eyes on Central Asia”, IPS Journal, https://www.ips-journal.eu/topics/democracy-and-society/all-eyes-on central-asia-5367/, erişim 29.04.2022.
  • NAJIBULLAH Farangis ve AHMADI Mumin (2021). “Resistance Leader Masud ‘Visited Dushanbe’ For Afghan Peace Talks, But Taliban Didn’t Show Up”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/tajikistan-masud-talks taliban/31507572.html, erişim 29.04.2022.
  • NAJIBULLAH Farangis ve SARWAR Mustafa (2022). “Taliban Says New Troops Near Central Asian Borders Will Bring Stability. The Neighbors Are Not So Sure”, Gandahara, https://gandhara.rferl.org/a/taliban-troops central-asia-borders-stability/31706961.html, erişim 29.04.2022.
  • PANNIER Bruce (2021). “How Much Will Afghanistan Change Central Asia’s Relations With Russia, China, And The United States?”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/central-asia-afghanistan-neighbors/31426320.html, erişim 29.04.2022.
  • PANNIER Brucev (2021). “Uzbekistan Has Good Reasons To Be On Good Terms With The Taliban”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/uzbekistan taliban-business-relations/31474600.html, erişim 29.04.2022.
  • PANNIER Bruce (2021). “Kazakhstan, Kyrgyzstan Open Channels With The Taliban”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/kazakhstan-kyrgyzstan-taliban/ 31487684.html, erişim 29.04.2022.
  • PANNIER Bruce (2022). “First Firefight: Turkmen, Taliban Engage In Border Shoot-Out”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/turkmen-taliban border-shoot-out/31640971.html, erişim 29.04.2022.
  • “Prezident Kazakhstana obratilsia k glavam gosudarstv ODKB za pomoshch’iu”, Interfax, 5 Ocak 2022, https://www.interfax.ru/world/ 814011, erişim 29.04.2022.
  • “Prezident Sadyr Zhaparov na sammite ODKB ozvuchil pozitsiiu Kyrgyzstana po situatsii v Afganistane”, 16 Eylül 2021, Prezıdent Kyrgyzskoı Respublıkı, http://www.president.kg/ru/sobytiya/20675_ prezident_sadir_ghaparov_na_sammite_odkb_ozvuchil_poziciyu_kirgizsta na_po_situacii_v_afganistane, erişim 29.04.2022.
  • “Raketi IGIL ne doleteli do Uzbekistana- ‘Taliban’”, Gazeta.uz, 20 Nisan 2022, https://www.gazeta.uz/ru/2022/04/20/afghanistan-border/, erişim 29.04.2022.
  • “Russian and Uzbek militaries begin joint Afghan border drills”, Reuters, 2 Ağustos 2021, https://www.reuters.com/world/russia-scale-up-military drills-near-afghan-border-ifax-2021-08-02/, erişim 29.04.2022.
  • “Russia-led bloc concludes drills near Afghan border to boost Tajik security”, Reuters, 24 Ekim 2021, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/russia led-bloc-concludes-drills-near-afghan-border-boost-tajik-security-2021-10- 23/, erişim 29.04.2022.
  • “Slutskii uvidel v situatsii v Kazakhstane pocherk terroristicheskoi interventsii”, Interfax, 6 Ocak 2022, https://www.interfax.ru/world/814121, erişim 29.04.2022.
  • STANDISH Reid (2021). “Taliban ‘Removing’ Uyghur Militants From Afghanistan’s Border With China”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a /afghanistan-taliban-uyghurs-china/31494226.html, erişim 29.04.2022.
  • STANDISH Reid (2021). “Tajikistan Approves Construction Of New Chinese-Funded Base As Beijing’s Security Presence In Central Asia Grows”, RFE/RL, https://www.rferl.org/a/tajikistan-approves-chinese base/31532078.html, erişim 29.04.2022.
  • “Talibi oprovergli svoiu prichastnost’ k besporiadkam v Kazakhstane”, Interfax, 2 Şubat 2022, https://www.interfax.ru/world/819823, erişim 29.04.2022.
  • “TM Interview with Chairman of the Kazakhstan Council on International Relations’ Erlan Karin”, The Jamestown Foundation, Terrorism Monitor, 19:19, 2021, https://jamestown.org/wp-content/uploads/2021/10/TM_October-7- 2021_2.pdf?x91599, erişim 29.04.2022.
  • TRENIN Dimitri (2021). “Afghanistan After the US Pullout: Challenges to Russia and Central Asia”, Carnegie Moscow Center, https://carnegiemoscow.org/ commentary/84951, erişim 29.04.2022.
  • “Turkmenistan: TAPI talk turn to pragmatic matters”, Eurasianet, 18 Ocak, 2022, https://eurasianet.org/turkmenistan-tapi-talk-turns-to-pragmatic-matters, erişim 29.04.2022.
  • UMAROV Temur (2021). “Do the Taliban Pose a Threat to Stability in Central Asia?”, Carnegie Moscow Center, https://carnegiemoscow.org/ commentary/85271, erişim 29.04.2022.
  • UNITED NATIONS SECURITY COUNCIL, Resolutıon 1214 (1998), http://unscr.com/en/resolutions/doc/1214, erişim 18 Nisan 2022.
  • “Uzbekistan predlozhil razmorozit’ aktivy Afganistana v zarubezhnykh bankakh. Chto o nikh izvestno?”, Gazeta.uz, 17 Eylül 2021, https://www.gazeta.uz/ru/2021/09/17/frozen-assets/, erişim 29.04.2022.
  • “Uzbekistan Rejects Claim By Islamic State Affiliate In Afghanistan Over Rocket Assault”, RFE/RL’s Uzbek Service, 19 Nisan 2022, https://www.rferl.org/a/uzbekistan-islamic-state-afghanistan--rocket assault/31810956.html, erişim 29.04.2022.
  • “V Kazakhstane osvobodili kyrgyzskogo muzykanta Ruzakhunova, zaderzhannogo za ‘uchastie v protestakh’”, Fergana, 10 Ocak 2022, https://fergana.news/news/124591/, erişim 29.04.2022.
APA KAYA R, Bayar E (2022). Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. , 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
Chicago KAYA RÜŞTÜ,Bayar Erdal Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. (2022): 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
MLA KAYA RÜŞTÜ,Bayar Erdal Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. , 2022, ss.147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
AMA KAYA R,Bayar E Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. . 2022; 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
Vancouver KAYA R,Bayar E Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. . 2022; 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
IEEE KAYA R,Bayar E "Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği." , ss.147 - 180, 2022. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
ISNAD KAYA, RÜŞTÜ - Bayar, Erdal. "Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği". (2022), 147-180. https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1112793
APA KAYA R, Bayar E (2022). Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. Güvenlik Stratejileri Dergisi, -(-), 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
Chicago KAYA RÜŞTÜ,Bayar Erdal Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. Güvenlik Stratejileri Dergisi -, no.- (2022): 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
MLA KAYA RÜŞTÜ,Bayar Erdal Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. Güvenlik Stratejileri Dergisi, vol.-, no.-, 2022, ss.147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
AMA KAYA R,Bayar E Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. Güvenlik Stratejileri Dergisi. 2022; -(-): 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
Vancouver KAYA R,Bayar E Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği. Güvenlik Stratejileri Dergisi. 2022; -(-): 147 - 180. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
IEEE KAYA R,Bayar E "Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği." Güvenlik Stratejileri Dergisi, -, ss.147 - 180, 2022. 10.17752/guvenlikstrtj.1112793
ISNAD KAYA, RÜŞTÜ - Bayar, Erdal. "Afganistan’da Taliban İktidarı Sonrası Orta Asya Bölgesel Güvenliği". Güvenlik Stratejileri Dergisi -/- (2022), 147-180. https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1112793
Sayfa Oluşturulma Tarihi
25-04-2024 8:6

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları