Yıl: 2022 Cilt: 10 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 1 - 21 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 10-10-2022

GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI

Öz:
Kerbelâ Olayı Arap, Türk ve Fars edebiyatlarında oldukça sık işlenen konular arasında yer almıştır. İran'ın Tebriz bölgesinde yaşamış bir mersiye şâiri olan Meşhedî Hasan Aga Âsî de Kerbela Olayı'nı mersiye ve onun alt türleriyle anlatan bir mersiyehandır. Makalemize konu olan ve yalnızca Kerbelâ Olayı’nı anlatması bakımından klasik dîvân anlayışından farklılık arz eden eseri Dîvân-ı Âsî'dir. Bu eserin İran Milli Kütüphane Nr. 244'te kayıtlı nüshasının dışında 1998 yılında tıpkıbasım olarak yayımlanmış bir nüshası da bulunmaktadır. Âsî'nin Dîvân’ı dışında başka eserine rastlanılmamıştır. Çalışmamızda Kerbelâ mersiyelerinin önemine, Fars ve Türk edebiyatlarındaki yerine değinilmiştir. Devamında ise, şâirin hayatına, edebî kişiliğine, eserlerine, Âsî Dîvânı'nın şekil ve muhtevâ yönünden incelemesine yer verilmiştir. Güney Azerbaycan mersiye edebiyatının özgün bir örneği olan Dîvân-ı Âsî münâcât bölümüyle başlamaktadır. Devamında başta Hz. Fâtıma'nın vefâtı ve Hz. Hüseyin olmak üzere Kerbelâ'da şehit edilenlerin ahvâlinin yer aldığı mersiyeler bulunmaktadır. Eserin sonunda bazı Şia imamlarının mersiyeleri de yer almaktadır. Divan'daki manzumelerde vezin konusunda başarılı olmadığı görülen Âsî'nin, edebî sanatları ise ustalıkla kullandığını söylemek mümkündür. Lirik bir üslupla yazıldığı görülen Dîvân'ın bir diğer özelliği ise başlıklar ve bir dörtlük dışında tamamen Türkçe yazılmış olmasıdır. Dinî-mezhebî mersiyeler grubunda değerlendirilebilecek Kerbelâ mersiyelerinin yer aldığı Dîvân’da çeşitli âyet ve hadislere iktibas ve telmih yoluyla yer verildiği görülmüştür.
Anahtar Kelime: Âsî Dîvân Kerbelâ Mersiyeleri Türk-İslâm Edebiyatı

SOUTH AZERBAİJAN ELEGY POET ÂSÎ AND HİS DÎVÂN

Öz:
Meshedi Hasan Aga Asi is a poet who lived in İranian province of Tabriz, in the 20. century. The subject of our articleis the Divan-ı Asi. There is also copy of this work, which was published as facsimile in 1998, in addition to the copy registered Iran National Library number 244. İn our study, definition of Karbala elegies are given in Persian and Turkish literature is mentioned. Afterwards, place is given to the of the poet, to his personality, to his works, Divan has been examined in terms of form and content. Starts with Divan-ı Asi appeal, which is an example of south Azerbaijan elegy literature. Aferwards, there are the elegies that include the deaths of Fatıma and the deaths of those who werw martyred in Karbala, especially Husayn. At the end of the work, written in verse, the elegies of some Shia imams are also included. İt is seen that Asi, who was not succesful in the centroid, used literary arts skillfully. Another feature of Divan is that it is written entirely in Turkish, except for titles and a verse. Karbala elegies, which are in the group of religions sect elegies, are present in the work. Verses and hadiths are also included in Divan.
Anahtar Kelime: Âsî Dîvân Elegy of Karbala Turkish Islamic Literature

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmed b. Hanbel. 2001. Müsned, Tah. Şuayh El-Arnavudî, Müessesetü’r-Risâle, y.y. , 20 (No. 12549).
  • Ahundov, Ehliman. 1978. Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri. Haz. Semih Tezcan. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Apak, Adem. 2013. Anahatlarıyla İslam Tarihi (2) (Hulefâ-yı Râşidîn Dönemi). İstanbul: Ensar Yayınları.
  • Arslan, Mehmet-Mehtap Erdoğan. 2009. Kerbelâ Mersiyeleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Azimli, Mehmet. 2011. Dört Halifeyi Farklı Okumak Hz. Ebubekir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
  • Buhârî, "Ashâbu'n-Nebî".1422. el-Câmiu's-sahîh. Nşr. M. Fuad Abdülbâkî, Beyrut: Dâru Tavki'n-Necât, I-IX.
  • Çetişli, İsmail. 2012. Türk Şiirinde Hz. Peygamber 1860-2011. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Çiftçi, Cemil. 2008. Dîvân Şiirinde Kerbelâ Ağıtları. İstanbul: Kevser Yayınları.
  • Cheraghi, Abazar. 2010. "İran'da Kerbelâ- Taziye ve Mersiye", Yıldız, Alim (Ed.), Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ - Din Bilimleri (III): 237.
  • Devellioğlu, Ferit. 1993. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Yayınları.
  • Ergin, Muharrem. 1981. Azeri Türkçesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. 1989. " Ali". ss. 371-375 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.C. 2. İstanbul: TDV Yayınları.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. 1998. “Hüseyin”. ss. 518-521 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 18. İstanbul: TDV Yayınları.
  • Güngör, Zülfikar. 2006. "Türk İslam Edebiyatının Kaynağı Olarak Kur'an-ı Kerim”. I. Kur'an Sempozyumu (14-15 Ekim 2006), İslami İlimler Dergisi: 178-188.
  • Güngör, Zülfikar. 2007. “Türk İslam Edebiyatının Kaynağı Olarak Hadisler”, Hz. Muhammed (sav) ve Mesajı Sempozyumu (20-22 Nisan 2007 / Çorum), Söylemez, Mahfuz (Ed.). İslami İlimler Dergisi Yayınları: 201-211.
  • Hacaloğlu, Recep Albayrak. 1992. Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu ( Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Haci Siraceddin. 2010. "Azerbaycan Türk Edebiyatında Maktel Mevzusu ve Raci'nin Şiirlerinde Kerbelâ Faciasının Bedii Tasviri". Yıldız, Alim (Ed.). Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ Edebiyat (II) : 232-252.
  • Heyet, Cevad. 1957. Azerbaycan Edebiyat Tarihine Bir Bakış. C. 1, 2. Baskı. Bakı.
  • Heyet, M.Rıza. 2012. "Varlık", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, ss. 523. C. 42. İstanbul: TDV Yayınları.
  • Hüseynov, Feridun, Mir Celal. 2008. Örneklerle XX. Esr Azerbaycan Edebiyatı. Haz. Kemal Yavuz-Erol Ülgen, Akçağ Yayınları.
  • İbnü'l- Esir. 2016). İslam Tarihi, el Kâmil Fi't-Tarih Tercümesi. Hikmet Neşriyat.
  • İsen, Mustafa. 1994. Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Kafii, Gholamreza. 2010. "Fars Edebiyatında Aşura Şiiri Devreleri". Yıldız, Alim (Ed.). Çeşitli Yönleriyle Kerbelâ Edebiyat (II): 459-475.
  • Kafkasyalı, Ali. 2002. İran Türk Edebiyatı Antolojisi I, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
  • Karahan, Abdülkadir.1938-1939. "İran Edebiyatında Maktel". Anadolu Türk Edebiyatında Maktel-i Hüseyinler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji Disiplini Mezuniyet Travayı,. No. : 443.
  • Karaman, Fikret. 2015. Dini Kavramlar Sözlüğü, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Kaska, Çetin. 2019. “Fars Edebiyatında İlk Mersiyeler”. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi ( 15): 254-255.
  • Q.Ş. Kazımov, O.Ş. 2007. Muasir Azerbaycan Dili, Bakı: Tahsil Neşriyatı. Köçerli, Ferdun Bey. 2005. Azerbaycan Edebiyyatı C. 1. Bakı: Avrasya Press. Köçerli, Feridun Bey. 2005. Azerbaycan Edebiyatı C. 2. Bakı: Avrasya Press.
  • Köprülüzâde Mehmed Fuad. 1917. “Bizde Mersiye ve Mersiyeciler”. Yeni Mecmua, (17): 307-350.
  • Kur'ân Yolu Meâli. 2020. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Memmedli, Pervane. 2015. Cenubi Azerbaycan Edebiyyatı Meseleleri, Bakı: Sabah.
  • Meşhedî Hasan Aga Âsî. Âsî Dîvânı, İran Milli Kütüphane, No: 244. Meşhedî Hasan Aga Âsî. 1998. Âsî Dîvânı, Tebriz: Benî Hâşimî Yayınevi.
  • Muhaddisi, Cevad. 2018. A’dan Z’ye Kerbelâ Ansiklopedisi. Çev. (Alparslan Gürel, Metin Atam, Resul Nur Çev.) İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
  • Müslim, "Fedâilü's-sahâbe", el-Câmiu's-sahîh, Tah. M. Fuad Abdülbâkî, Kahire: Dâru İhyâi'l- Kütübi'l-Arabiyye, t.y., I-V.
  • Nalbat, Muhammet. 2017. "Azerbaycan Sahası Şairlerinden Zevkî ve Divanı". Turkish Studies12 (15): 431-460.
  • Resulzâde, Mehmet Emin. 1936. Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı, Milli Azerbaycan Neşriyatı.
  • Sarıkaya, Mahmut. 1998. "Güney Azerbaycan Türkçesi (Fonetik- Morfoloji- Sentaks-)" Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
  • Sarıkaya, Mahmut. 2012. "İran'da Türkçenin Gizli Hazinesi: Tâziye Geleneğine Bağlı Mersiye Edebiyatı". Alevilik Araştırmaları Dergisi 2012(3): 203-228
  • Selçuk, E. 2013. “İran Edebiyatında Mersiye Türleri”. Doğu Araştırmaları (12): 9-18.
  • Tahirü'l-Mevlevi. 1994. Edebiyat Lugatı. Neşre Haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu. Enderun Kitabevi.
  • Tirmizî. 1998. Sünen. Tah. Beşar Avvad, Beyrut, Darü’l-Garbi’l İslamî, ( No. 1922).
  • Uludağ, Süleyman. 2005. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
  • Uzun, Şerife. 2013. 16. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatında Tevhid. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Üzüm, İlyas. 1998. “Hüseyin”. 521-524 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.18. İstanbul: TDV Yayınları.
  • Yekbaş, Hakan. 2012. Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fatıma Mevlidleri. İstanbul: Asitan Kitap.
  • Yıldıran Sarıkaya, Meliha. 2004. "Türk-İslam Edebiyatında Hz. Ali" Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Yılmaz, Ali. (Ed.) 2012. Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • http://www.nobar1.ir/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C%DA%A9%D9% 88%D8%AA%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D9%87- %D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C- %D9%88%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B1%D8%AD %D9%88%D9%85-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%A2/(Erişim Tarihi: 08.02.2022)
APA Kurt A (2022). GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. , 1 - 21.
Chicago Kurt Aynur GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. (2022): 1 - 21.
MLA Kurt Aynur GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. , 2022, ss.1 - 21.
AMA Kurt A GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. . 2022; 1 - 21.
Vancouver Kurt A GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. . 2022; 1 - 21.
IEEE Kurt A "GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI." , ss.1 - 21, 2022.
ISNAD Kurt, Aynur. "GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI". (2022), 1-21.
APA Kurt A (2022). GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(30), 1 - 21.
Chicago Kurt Aynur GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 10, no.30 (2022): 1 - 21.
MLA Kurt Aynur GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.10, no.30, 2022, ss.1 - 21.
AMA Kurt A GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2022; 10(30): 1 - 21.
Vancouver Kurt A GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2022; 10(30): 1 - 21.
IEEE Kurt A "GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10, ss.1 - 21, 2022.
ISNAD Kurt, Aynur. "GÜNEY AZERBAYCAN KERBELÂ MERSİYE ŞÂİRİ ÂSÎ VE DÎVÂNI". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 10/30 (2022), 1-21.