Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli

Hüseyin ÇELEBİ (Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Mersin, Türkiye)
İstanbul Yerbilimleri Dergisi
31 3
Yıl: 2009 Cilt: 22 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 67 - 83 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli

Öz:
Türkiye’nin Güneydogu Anadolu Bindirme Hattı boyunca yer alan Avnik/Bingöl, Ünaldı/Bitlis ve Pınarbası/Adıyamanapatitli manyetit yatakları yesilsist fasiyesinde bir bölgesel metamorfizma geçirerek sekillenmislerdir. Avnik ve Ünaldı’nıncevherleri Bitlis Masifi’nin alt birligine ait amfibolitsistlerine, Pınarbası’nın ise, Malatya Metamorfitleri’nin alt birimi kloritserisitsistlerinebaglı bulunmaktadır. Bu yatakların en belirgin ortak özellikleri, cevherlerinin yesilsistlerle iliskili, masif, bantlı vesaçınımlı martitlesmis manyetit ile florapatit içermeleridir. Tüm yataklarda Fe ile $P _2O _5$ arasında uyumlu bir bagıntıbulunmaktadır. Klark degerlerine oranla en çok zenginlesen ana elementler P (8-17 kat), Fe (5-10 kat) ve V’dur (3-6 kat).Kiruna’ya göre eser element bakımından fakirlesmis olan bu yatakların manyetitleri, 900 ppm V, 300-700 ppm Mn, 60-180 ppmCr ve 40-150 ppm Ni içerirler. Nadir toprak elementlerinin toplam derisimi 200-500 ppm arasında degismektedir. Kondritleregöre normalize dagılımları Avnik ve Ünaldı’da iyi bir ayrımlasma ve belirgin bir Eu negatif anomalisi ile karakterize edilirler. Fderisimleri % 3,50 olan apatitler, nadir toprak elementleri bakımından zengindir (3000-4000 ppm). Kondritlere göre normalizedagılımları manyetitlerdeki dagılımlara paraleldir. Düsük Fe (%15-48 Fe) ve yüksek P (% 1,4-3 $P _2O _5$) derisimleri nedeniyleisletilmeleri simdilik ekonomik görülmiyen bu yatakların kesin+muhtemel rezervi 100 Mt’u asmakta ve gelecek için önemli birdemir cevheri potansiyeli olusturmaktadırlar.
Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji

Apatite bearing magnetite ore deposits in Turkey: geology, geochemistry and economic potential

Öz:
The magnetite-apatite ore deposits Avnik/Bingöl, Ünaldı/Bitlis and Pınarbası/Adıyaman occure along theSoutheast Anatolian Trust Belt of Turkey. They are metamorphosed in greenschist facies of a regional metamorphism andformed. The ores in Avnik and Ünaldı depend on the amphibolite schists that belong to the lower unite of the Bitlis Massive.However the ores of Pınarbası depend on serisite-chlorite schists which form a subunite of Malatya Metamorphites. The mostcommon properties of the ores deposits are that the ores depend on greenschists and found as lenses of massive, banded anddissiminited of martitized magnetite and fluorapatite. However harmonious relation was determined between Fe and $P _2O _5$ in allore deposits. The most enriched elements in relation to Clarke values are P (8-17 times), Fe (5-10 times) and V (3-6 times). Themagnetites of these deposits, which are poor on trace elements in relation to Kiruna magnetites, contain 900 ppm V, 300-700ppm Mn, 60-180 ppm Cr and 40-150 ppm Ni. Their total rare earth elements concentration varies between 200-500 ppm. Theirchondrite normalized distributions show in Avnik and Ünaldı a visible differentiation and is characterized by a marked negativeEu anomaly. Fluorapatites with an F content of 3.50 % have a high concentration of rare earth elements (3000-4000 ppm). Theirchondrite normalized distribution likes to their distribution in magnetites. The ores are not economical due to their low Fe (%15- 48 Fe) and high P (% 1,4-3 $P _2O _5$) content in recent condition. The mesured and estimated ore reserves amount over 100 Mtwhich will be important mineral raw material sources in future.
Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aral, H., 1986, The geology, geochemistry and magnetite-apatite mineralization of the Avnik area, Genc-Bingol, SE Turkey. Geol. Ultraiectina, Meded Inst. Aardwetenschappen Rikjksuniversiteit Utrecht 44, Utrecht, 254 s.
  • Brinkmann, R., 1971, Das kristalline Grundgebirge von Anatolien. Geol. Rudsch. 60, 886-889.
  • Büyükkıdık, H. ve Aras, A, 1984, AdıyamanÇelikhan- Pınarbası apatitli demir madeni jeoloji raporu. Yayınlanmamıs MTA raporu 1803, Ankara, 24 s.
  • Çelebi, H. 1985, Die Genese der Magnetit-Apatit- Lagerstätte Avnik, Provinz Bingöl/Türkei und ihre wirtschaftsgeologische Bewertung. doktora tezi (yayınlanmamıs), Berlin, 214 s.
  • Çelebi, H., 1988, Die Magnetit-Apatit-Lagerstätte Avnik/Ost-Türkei. Fortschr. der Miner. 66, 197- 236.
  • Çelebi, H., 1989, Ansätze zur Rohstoffwirtschaftlichen Bewertung der Magnetit-Apatit-Lagerstätte Avnik, Ost-Türkei, Erzmetall 42/2, 78-85.
  • Çelebi, H., 1992, Avnik (Bingöl) metamorfik manyetit olusuklarının jeokimyası, jeoistatistiksel incelenmesi ve kökenlerinin irdelenmesi. TJK Bül. 35, 115-126.
  • Çelebi, H., Helvacı, C. ve Uçurum, A., 2005, Pınarbası (Bulam) apatitli manyetit yatagının vanadyum, nadir toprak elementleri ve flor açısından incelenmesi ve ekonomikliginin arastırılması. Tübitak projesi, YDABAG – 101Y119 (yayınlanmamıs), Ankara, 82 s.
  • Ekambaram, V., Brookins, D. G., Rosenberg, P. E. ve Emanuel, K. M., 1986, Rare-earth elements geochemistry of fluorite-carbonate deposits in Western Montana, USA. Chem. Geol. 54, 319- 331.
  • Erdogan, B., 1981, Avnik (Bingöl) Yöresi’nin jeoloji haritası. Erdogan, B., Dora, O. Ö. ve Helvacı, C., 1981’den: Avnik (Bingöl) Yöresi apatitli demir yataklarının jeolojisi ve olusumu. Yayınlanmamıs rapor, EÜ, İzmir.
  • Erdogan, B. ve Dora, O. Ö., 1983, Geology and genesis of the apatite-bearing iron deposits of the Bitlis Masif. International Symp. On the geology of Taurus Belt, Ankara, 96-97.
  • Förster, H. ve Jafarzadeh, A., 1994, The Bafq Mining District in Central Iran – a Highly Mineralized Infracambrian Volcanic Field. Econ. Jeol. 89, 1697-1721.
  • Frietsch, R., 1978, On the Magmatic Origin of the Iron Ores of the Kiruna Type. Econ. Geol. 73, 478- 485.
  • Frietsch, R. ve Perdahl, J.-A., 1995, Rare Earth Elements in Apatite and Magnetite in Kirunatype Iron Ores and Some Other Iron Ore Types. Ore Geology Review 9, 489-510.
  • Frutos, J. ve Oyurzun, J. 1975. Tectonic and Geochemical Evidence Concerning the Genesis of El Laco Magnetite Lava Flow Deposit, Chile. Econ. Geol. 70, 988-980.
  • Gözübol, A. L. ve Önal, M. 1986, Malatya-Çelikhan alanının jeolojisi. Yayınlanmamıs Tübitak projesi TBAG-647, Ankara.
  • Günes, Ö., 1994, Pınarbası (Adıyaman) apatitli manyetit yatagının jeolojisi ve rezerv hesaplanması. Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Fenbilimleri Enstitüsü (yayınlanmamıs), Elazıg, 59 s.
  • Helvacı, C. ve Griffin, W. L., 1983a, Rb-Sr Geochronology of the Bitlis Masif, Avnik (Bingöl) Area, SE Turkey. Geol. Soc. London Spec. Publ. 13, 225-265.
  • Helvacı, C. ve Griffin, W. L., 1983b, Metamorphic Feldspatization of Metavocanics and Granitoids, Avnik Area, Turkey. Contr. to Miner. and Petrol. 83, 309-319.
  • Helvacı, C., 1984a. Apatite-Rich Iron Deposits of the Avnik (Bingöl) Region, Southeastern Turkey. Econ. Geol. 79/2, 354-371.
  • Helvacı, C., 1984b, Bitlis Masifi Avnik (Bingöl) yöresi apatitli demir yataklarının olusumu. Jeol. Müh. 19, 33-51.
  • Hitzman, M. W., Oreskes, N. ve Einudi, M. T., 1992, Geological Characteristics and Tectonic Setting of Proterozoic Iron Oxide (Cu-U-Au-REE) Deposits. Precambrian Res. 58, 241-287.
  • Jurgeit, M., 2001, Fluorapatit und seine Begleitmineralien von Cerro del Mercado in Durango, Mexiko. Mineralienwelt 4, 56-61.
  • Kalkan Agcil, H. ve Çelebi, H., 2004, Türkiye apatitli manyetit yatakları ve jeokimyasal özellikleri. 1. Ulusal Jeokimya Sempozyumu bildirileri, Bursa.
  • Kalkan Agcil, H., 2005, Türkiye apatitli manyetit yataklarının jeokimyasal özellikleri ve jeoistatistiksel yöntemlerle karsılastırılması. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniviversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü (yayınlanmamıs), Mersin, 81 s.
  • Kalkan Agcil, H. ve Çelebi, H., 2006, Türkiye apatitli manyetit yatakları. 60. TJK Kurultayı bildiri özleri, Ankara, s. 179
  • Kurmies, I. ve Seifert, Th., 2001, The Magnetiteapatite Ore of the Kiruna District, Northern Sweden. www.geo.tu. freiberg/oberseminar/ os03-04/ines-kurmies, 9 S., erisim: 21.01.2009.
  • Mason, B. ve Moore, C. B., 1985, Grundzüge der Geochemie. Enkeverlag, Stuttgart, 340 s.
  • Megaw, P., 1999, The Geology and Minerals of Cerro de Mercado, Durango, Mexico: Rocks and Minerals 74/1, 20-29.
  • MTA (Maden Tetkik ve Arama, yayınlıyan), 1980, Bingöl-Genç-Avnik demir yatakları rezerv raporu. MTA raporu (yayınlanmamıs), 26778, Ankara.
  • Nyström, J. O. ve Henríquez, F., 1994, Magmatic Features of Iron Ores of the Kiruna Type in Chile and Sweden: Ore textures and Magnetite Geochemistry, Econ. Geol. 89, 820-839.
  • Önal, A.., Sasmaz, A. ve Önal, A., 2002, Pınarbası (Çelikhan-Adıyaman) apatitli manyetit cevherinin mineralojisi, jeokimyası ve kökeni. Yerbilimleri Dergisi 40/41, 207-226.
  • Önal, M., Sahinci, A. ve Gözübol, M. A., 1986. Yesilyurt-Çelikhan (Malatya–Adıyaman) dolayının hidrojeolojik incelenmesi. Jeoloji Müh. 29, 5-12.
  • Öztürk, M., Kurt, M., Yurt, Z. ve Aygün, M., 1983, Bitlis Ünaldı Mese Sırtı Öküz Yatagı apatitli manyetit cevherlesmelerinin jeolojik etüd degerlendirme raporu. MTA raporu 1402 (yayınlanmamıs), Ankara, 117 s.
  • Perinçek D., 1979, Çelikhan-Sincik-Koçali (Adıyaman İli) alanının jeoloji arastırması. İÜ Fen. Fak. Mec. B 44, 127-147.
  • Rhodes, A. L, Oreskes, N. ve Sheets, S., 1999, Geology and Rare-earth-element Geochemistry of Magnetite Deposits at El Laco, Chile. Geology and Ore Deposits of the Cetral Andes, ed. B. Skinner. Society of Economic Geologists Special Publication, 7299-332.
  • Rösler, H. J., 1988, Lehrbuch der Mineralogie. VEB Verlag, Leipzig, 832 s.
  • Shannon, R. D., 1976, Revised Effective Ionic Radii and Systematic Studies of Interatomic Distances in Halid and Chalcogenides. Acta Crystallogr. A 32, 751-767.
  • Sınacı, H. Çelebi, H., Alpaslan, M., Helvacı, C. ve Uçurum A., 2003, Bulam (Pınarbası) Çelikhan/ Adıyaman apatitli manyetit yatagı’nın jeolojik özellikleri ve ekonomik potansiyeli. Mersin Üniversitesi 10. Yıl Semp. bildirileri, Mersin.
  • Stosch, H.-G., 2000, Geochemie der Seltenen Erden. ders notları, Karlsruhe Universitesi, Karlsruhe, 192 s.
  • Suludere, Y., Aydogan, N. ve Kayan, T., 1983, Bitlis- Sürüm Köyü apatit-manyetit cevherlesmelerinin jeolojisi ve degerlendirme raporu. MTA raporu 7482 (yayınlanmamıs), Ankara, 38 s.
  • Sener, S. ve Üner, T., 2003, Bitlis-Ünaldı Bölgesinin jeolojisi ve apatitli manyetit cevherlesmeleri. Mersin Üniversitesi 10. Yıl Semp. bildirileri, Mersin.
  • Taylor, R. P. ve Fryer, B. J., 1983, Rare earth Element Geochemistry as an Aid to Interprating Hydrothermal Ore Deposits. Evans (ed.): Metallization Associated with Acid Magmatism. Wiley, Chichester, 357-365.
  • Toran, F. M. Ve Lehmann, B., 2007, Magnetiteapatite Deposits of the Bafq District, Central Iran: Apatite Geochemistry and Monazite Geochrono-logy. Mineralogical Magazine 71, 347-363.
  • White, W. M., 2002, Geochemistry. www.imwa.info/geochemie/chapters.html, erisim: 18.01.2002, 700 s.
  • Yazgan, E. ve Chessex, R., 1991, Geology and Tectonic Evolution of the Southeastern Taurides in the Region of Malatya. TPPG Bülteni C3/1, 1- 42.
  • Yıldırım, B., Koç, S. ve Altınay, N., 1985, Bitlis Yöresi apatitli manyetit sahalarının ara degerlen dirme raporu. MTA raporu 7713 (yayınlanmamıs), Ankara, 18 s.
  • Yılmaz, O., Michel, R., Vialette, Y. ve Bonhomme, M., 1981, Réinterprétation des Donner Isotopiques Rb-Sr Obtenues Sur les Métamorphites de la Partie Méridionale du Masif de Bitlis (Turquie). Bull. Sci. Géol. Strasbourg 34, 59-73.
  • Young, E. J., Myers A. T. ve Munson, E. L., 1969, Mineralogy and Geochemistry of Fluorapatite From Cerro de Mercado, Durango/Mexico. US Geol. Surv. Prof. Paper 650 D, 84-93.
APA ÇELEBİ H (2009). Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. , 67 - 83.
Chicago ÇELEBİ Hüseyin Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. (2009): 67 - 83.
MLA ÇELEBİ Hüseyin Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. , 2009, ss.67 - 83.
AMA ÇELEBİ H Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. . 2009; 67 - 83.
Vancouver ÇELEBİ H Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. . 2009; 67 - 83.
IEEE ÇELEBİ H "Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli." , ss.67 - 83, 2009.
ISNAD ÇELEBİ, Hüseyin. "Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli". (2009), 67-83.
APA ÇELEBİ H (2009). Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. İstanbul Yerbilimleri Dergisi, 22(1), 67 - 83.
Chicago ÇELEBİ Hüseyin Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. İstanbul Yerbilimleri Dergisi 22, no.1 (2009): 67 - 83.
MLA ÇELEBİ Hüseyin Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. İstanbul Yerbilimleri Dergisi, vol.22, no.1, 2009, ss.67 - 83.
AMA ÇELEBİ H Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. İstanbul Yerbilimleri Dergisi. 2009; 22(1): 67 - 83.
Vancouver ÇELEBİ H Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. İstanbul Yerbilimleri Dergisi. 2009; 22(1): 67 - 83.
IEEE ÇELEBİ H "Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli." İstanbul Yerbilimleri Dergisi, 22, ss.67 - 83, 2009.
ISNAD ÇELEBİ, Hüseyin. "Türkiye apatitli manyetit yatakları: jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli". İstanbul Yerbilimleri Dergisi 22/1 (2009), 67-83.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
22-04-2024 16:14

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları