İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri

Tarman, Zeynep Derya

İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri

Zeynep Derya TARMAN (Koç Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

7 2

Yıl: 2022 Cilt: 71 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1183 - 1225 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-12-2022

İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri

Öz:

Çok uluslu şirketler faaliyette bulundukları ülkelerin ekonomilerine bir yandan katkı sağlarken aynı zamanda çevre kirliliği, güvensiz ve sağlıksız çalışma koşulları, yetersiz ücret, çocuk işçiliği ve yerli halkı zorla yerinden etme gibi olumsuz etkilere ve bunun sonucu olarak insan hakları ihlallerine neden olabilmektedirler. Bu çalışmada çok uluslu şirketlerin ticari faaliyetlerinin sebep olabileceği insan hakları ihlallerinin ve çevresel tahribatın engellenmesi amacına hizmet eden insan hakları durum tespit yükümlülükleri incelenmiştir. Bu çerçevede, başta Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri olmak üzere uygulanmaları gönüllülük esasına dayanan ve bağlayıcı olmayan hukuk metinleri ele alınmıştır. Daha sonra Avrupa Birliği bünyesindeki gelişmeler açıklanmış, ardından bazı ülkesel düzenlemelere yer verilmiştir. Ülkesel düzenlemeler bakımından Türkiye ile olan ihracat hacimleri göz önünde bulundurularak Almanya, Birleşik Krallık, Fransa ve Hollanda’daki iş dünyası ve insan hakları durum tespit yükümlülükleri kapsamında yaşanan gelişmeler incelenmiştir. Son olarak, Türk hukukundaki durum ve söz konusu gelişmelerin özellikle Türkiye’de yerleşik şirketler üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelime: İnsan Hakları Çok Uluslu Şirket Tedarik Zinciri Ruggie Prensipleri İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri

Business and Human Rights: Mandatory Human Rights Due Diligence Obligations

Öz:

While multinational companies contribute to the economies of the countries in which they operate, they can also cause negative effects such as environmental pollution, unsafe and unhealthy working conditions, insufficient wages, child labor and forced displacement of indigenous people, and as a result, human rights violations. In this paper, corporate human rights due diligence obligations, which serve the purpose of preventing human rights violations and environmental damage that may be caused by the commercial activities of multinational companies, are examined. In this context, non- binding and voluntary legal texts, especially the United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights are discussed. Then, the developments within the European Union are explained, and then certain national regulations are included. In terms of the national regulations, considering the export volumes with Turkey, the corporate human rights due diligence obligations under German, English, French and Dutch laws are examined. Finally, the effects of these developments especially on companies located in Turkey and in this regard the need for a reform under Turkish law are evaluated.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Açık Uçlu Hükümetler Arası Çalışma Grubu (OEIGWG). Legally Binding Instrument to Regulate, in International Human Rights Law, the Activities of Transnational Corporations and Other Business Enterprises, Zero Draft. 16 Temmuz 2018 Erişim Tarihi 18 Şubat 2022. https://www.ohchr.org/documents/hrbodies/hrcouncil/wgtranscorp/session3/dra ftlbi.pdf.
Açık Uçlu Hükümetler Arası Çalışma Grubu (OEIGWG). Legally Binding Instrument to Regulate, in International Human Rights Law, the Activities of Transnational Corporations and Other Business Enterprises, Third Revised Draft. 17 Ağustos 2021. https://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/WGTransCorp/Sessi on6/LBI3rdDRAFT.pdf.
Açık Uçlu Hükümetler Arası Çalışma Grubu (OHCHR). Elaboration of an international legally binding instrument on transnational corporations and other business enterprises with respect to human rights (A/HRC/RES/26/9). 2014. Erişim Tarihi 18 Şubat 2022. https://ap.ohchr.org/documents/dpage_e.aspx?si=A/HRC/RES/26/9
Alman Federal Dışişleri Bakanlığı. BM İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri’nin Uygulanmasına yönelik Ulusal Eylem Planı 2016-2020. Erişim Tarihi 23 Aralık 2021.<https://www.auswaertiges- amt.de/blob/610714/fb740510e8c2fa83d c507afad0b2d7ad/nap-wirtschaft- menschenrechte-engl-data.pdf>
Alman Tedarik Zinciri Kanunu (Lieferkettensorgfaltspflicht engesetz) Act on Corporate Due Diligence Obligations in Supply Chains. Erişim Tarihi 23 Aralık 2021. Erişim Tarihi 23 Aralık 2021. https://www.bmas.de/SharedDocs/D ownloads/DE/Internationales/act-corporate-due-diligence-obligations-supply- chains.pdf?__blob=pub licationFile&v =3.
Avrupa Birliği Dış İlişkiler Servisi. Guidance on Due Diligence for EU Businesses to Address the Risk of Forced Labour in Their Operations and Supply Chains 12 Temmuz 2021. Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://trade.ec.europa.e u/doclib/docs/2021/july/tradoc_159709.pdf.
Avrupa Birliği Konseyi. EU Strategic Framework and Action Plan on Human Rights and Democracy’ 2012. Erişim Tarihi 22 Ocak 2022. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11855-2012-INIT/en/pdf.
Avrupa Komisyonu. Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions The European Green Deal COM(2019) 640 final, 11 Aralık 2019. Erişim Tarihi 18 Şubat 2022. https://eur- lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM%3A2019%3A640%3AFIN.
Avrupa Parlamentosu. European Parliament resolution of 10 March 2021 with recommendations to the Commission on corporate due diligence and corporate accountability (2020/2129(INL)) Erişim Tarihi 23 Aralık 2021. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2021- 0073_EN.html#title1.
Bağlayan, Başak. A Study On Potential Human Rights Due Diligence Legislation in Luxembourg. 2021. Erişim Tarihi 13 Ocak 2022. https://orbilu.uni.lu/bitstream/10993/48683/1/Baglayan_Study_HRDD.pdf.
BBC News Türkçe. “Shell: Petrol sızıntısından zarar gören Nijeryalılar İngiltere’de şirket aleyhine dava açabilecek.” 12 Şubat 2021, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56045971.
BHR Resource Centre. “Turkey: Hazelnuts in Ferrero Rocher supply chain linked to child labour, includes company comments.” 1 Ocak 2020. Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/turkey-hazelnuts- in-ferrero-rocher-supply-chain-linked-to-child-labour-includes-company- comments/.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR). UN Human Rights “Issues Paper” on legislative proposals for mandatory human rights due diligence by companies. 2020. Erişim Tarihi 18 Şubat 2022. https://www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/MandatoryHR_Due_Dilige nce_Issues_Paper.pdf
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği. Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri (HR/PUB/11/04) 2011. Erişim Tarihi 22 Aralık 2021.https://www.ohchr.org/documents/publications/guidingprinciplesbusinessh r_en.pdf.
Birleşmiş Milletler. “UN Global Compact.” Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://www.unglobalcompact.org.
Calster, Geert, Clarie Bright, Diana Lica, and Axel Marx. Options for Mandatory Due Diligence in Belgium. 2020. Erişim Tarihi 23 Aralık 2021. https://www.researchgate.net/publication/342424416_Options_for_Mandatory _Human_Rig hts_Due_Diligenc e_in_Belgium.
Clean Clothes Campaign. “Rana Plaza.” Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://cleanclothes.org/campaigns/past/rana-plaza.
Clowes, William. “Shell Will Pay $ 111 Million to End Nigerian Oil- Spill Case.” Bloomberg News, 12 Ağustos 2021. Erişim Tarihi 12 Ocak 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-08-11/shell-to-pay-110- million-to-end-30-year-nigeria-oil-spill-case.
Çiğdemtekin, Gamze and Çiçek Ersoy. “Tedarik Zinciri Uyumu - AB ve Almanya’daki Hukuki Gelişmeler ve Türkiye’ye Olası Etkileri.” Lexology (blog) 10 Ağustos 2021, https://www.lexology.com/library/ detail.aspx?g=a4405f28-59f7-4e78-9aa2-a6b1a7633384.
European Commision. “Corporate Sustainability: Due Diligence.” 23 Şubat 2022. Erişim Tarihi: 27 Şubat 2022. https://ec.europa.eu/info/business-economy- euro/doing-business-eu/corporate-sustainability-due-diligence_en#relatedlinks.
European Parliament Responsible Business Conduct Working Group (RBC WG). “Speech By Commissioner Reynders In RBC Webınar On Due Diligence.” 30 Nisan 2020. Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://responsiblebusinessconduct.eu/wp/2020/04/30/speech-by- commissioner-reynders-in-rbc-webinar-on-due-diligence/.
Faracik, Beata. Study: Implementation of the UN Guiding Principles on Business and Human Rights. 2017. Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2017/578031/EXPO_S TU(2017)578031_EN.pdf.
Fransız Teyakkuz Görevi Kanunu (İngilizce). “The Corporate Duty of Vigilance Law” Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://respect.international/wpcontent/uploads/2017/10/ngo-translation-french- corporate-duty-of-vigilance-law.pdf.
Global Compact Network Türkiye. “10 İlke.” Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://www.globalcompactturkiye.org/10-ilke/.
Government of United Kingdom Home Office Department. Transparency in Supply Chains: A Practical Guide. Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://www.gov.uk /government/publications/transparency-in-supply-chains-a-practical- guide/transparency-in-supply-chains-a practical-guide.
Hollanda Sorumlu ve Sürdürülebilir Uluslararası İş Ahlakı Kanunu. “A bill introduced by the members Voordewind, Alkaya, Van den Hul and Van den Nieuwenhuijzen providing for rules regarding due diligence in value chains to combat violations of human rights, labour rights and the environment in the conduct of foreign trade (the Responsible and Sustainable International Business Conduct Act).” Erişim Tarihi 27 Aralık 2021. https://www.mvoplatform.nl/en/wp-content/uploads/sites/6/2021/03/Bill-for- Responsible-and-Sustainable-International-Business-Conduct-unofficial- translation-MVO-Platform.pdf.
International Labour Organization. “The Rana Plaza Accident and its Aftermath.” Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://www.ilo.org/global/topics/geip/WCMS_614394/lang--en/index.htm.
İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD). “Çok Uluslu İşletmeler için Rehber İlkeler.” Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://www.oecdwatch.org/wp- content/uploads/sites/8/2012/06/OECD-Watch-brochure-Turkish.pdf.
Marcelis, Anya. “Dutch Take the Lead on Child Labour with New Due Diligence Law,” Ergon Associates Ltd, 17 Mayıs 2019, https://ergonassociates.net/dutch- take-the-lead-on-child-labour-with-new-due-diligence-law/.
Norveç Şeffaflık Kanunu (İngilizce). “Act relating to enterprises' transparency and work on fundamental human rights and decent working conditions (Transparency Act).” Erişim Tarihi 25 Aralık 2021. https://lovdata.no/dokument/NLE/lov/2021-06-18-99.
Özkan, Yusuf, “Shell, Nijerya’da tarım arazilerini kirlettiği çiftçilere tazminat ödeyecek.” BBC News Türkçe, 29 Ocak 2021. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55847398.
Ropes & Gray. “Dutch Child Labor Due Diligence Act Approved by Senate – Implications for Global Companies” Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://www.ropesgray.com/en/newsroom/al erts/2019/06/Dutch-Child-Labor- Due-Diligence-Act-Approved-by-Senate-Implications-for-Global-Companies.
Ruggie John Gerrard, The Social Construction of the UN Guiding Principles on Business & Human Rights. HKS Working Paper No. RWP17-030. 2017. Erişim Tarihi 13 Ocak 2022. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id= 2984901.
Ruggie, John Gerrard. Business and Human Rights: Towards Operationalizing the “Protect, Respect and Remedy” Framework. Report to the UN Human Rights Council, A/HRC/11/13, 22 Nisan 2009, https://documents- ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G09/128/88/PDF/G0912888.pdf?OpenEl ement.
Ruggie, John Gerrard. Protect, Respect and Remedy: a Framework for Business and Human Rights. Report of the Special Representative of the Secretary General on the Issue of Human Rights and Transnational Corporations and Other Business Enterprises (7 Nisan 2008) A/HRC/8/5. https://media.business- humanrights.org/media/documents/files/reports-and-materials/Ruggie-report-7- Apr-2008.pdf.
Swiss Coalition for Corporate Justice. “The Responsible Business Inititive.” Erişim Tarihi 26 Aralık 2021. https://corporatejustice.ch/about-theinitiative/.
T.C. Cumhurbaşkanlığı. Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyı̇p Erdoğan’ın İnsan Hakları Eylem Planı Tanıtım Toplantısı Konuşması. Erişim Tarihi 20 Ocak 2022. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2021-03-02-insanhaklari.pdf. 32.
Tondo Lorenzo. “Ferrero Rocher chocolates may be tainted by child labour.” The Guardian, 20 Aralık 2019. https://www.theguardian.com/global- development/2019/dec/20/are-ferrero-rocher-chocolates-tainted-by-child- labour.
Torres Cortes Francisca, Camille Salinier, Hanna Deringer, et al., Study on due diligence requirements through the supply chain: final report. Avrupa Komisyonu Adalet ve Tüketiciler Genel Müdürlüğü. 2020. Erişim Tarihi 23 Aralık 2021. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/8ba0a8fd- 4c83-11ea-b8b7-01aa75ed71a1/language-en
Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı. İnsan Hakları Eylem Planı ve Uygulama Takvimi. Nisan 2021. Erişim Tarihi 20 Ocak 2022. https://rayp.adalet.gov.tr/resimler/1/dosya/insan-haklari-ep02-03-202115- 14.pdf.
Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı. İnsan Hakları Eylem Planı ve Uygulama Takvimi. Mart 2021. Erişim Tarihi 20 Ocak 2022. https://insanhaklarieylemplani.adalet.gov.tr/resimler/eylemplani.pdf.
UK Legislation. “Modern Slavery Act 2015” Erişim Tarihi 25 Aralık 2021. https://www.legislation.gov.u k/ukpga/2015/30/contents/enacted.
Uluslararası Af Örgütü. “Shell Cinayetlerin Suç Ortağı mı?” 28 Kasım 2017. Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://www. amnesty.org.tr/icerik/shell-cinayeterin-suc- ortagi-mi
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO). “The Tripartite Declaration of Principles Concerning Multinational Enterprises and Social Policy.” Erişim Tarihi 24 Aralık 2021. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/--- emp_ent/---mu lti/documents/publication /wcms_094386.pdf.
United Nations Human Rights Office of the High Commissioner (OHCHR). Corporate Responsibility to Respect, An Interpretive Guide. 2012. Erişim Tarihi 18 Şubat 2022. https://www.ohchr.org/documents/publications/hr.pub.12.2_en.pdf.
Vidal John. “Shell Oil paid Nigerian military to put down protests, court documents show.” The Guardian, 3 Ekim 2011. Erişim Tarihi 12 Ocak 2022. https://www.theguardian.com/world/2011/oct/03/shell-oil-paid-nigerian- military.
Wilde-Ramsing Joseph, Mannon Wolfkamp, and David Ollivier de Leth. “The Next Step for Corporate Accountability in the Netherlands: The New Bill for Responsible and Sustainable International Business Conduct.” Centre for Research on Multinational Corporations (SOMO), 18 Mart 2021, Erişim Tarihi 27 Aralık 2021, https://www.somo.nl/the-next-step-for-corporate- accountability-in-the-netherlands /.
World Benchmarking Alliance. “Measuring 230 global companies on their human rights performance.” Erişim Tarihi 22 Aralık 2021. https://www.worldbenchmarkingalliance.org/publication/chrb/.
Yıldırım, Engin. “Birleşmiş Milletler İş Hayatı ve İnsan Hakları Rehber İlkelerinin Eleştirel Bir Değerlendirmesi.” VI. Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu, 13-14 Kasım 2014, https://www.petrol-is.org.tr/sites/default/files/tum- dokuman-baski.pdf.

APA	Tarman Z (2022). İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. , 1183 - 1225.
Chicago	Tarman Zeynep Derya İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. (2022): 1183 - 1225.
MLA	Tarman Zeynep Derya İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. , 2022, ss.1183 - 1225.
AMA	Tarman Z İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. . 2022; 1183 - 1225.
Vancouver	Tarman Z İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. . 2022; 1183 - 1225.
IEEE	Tarman Z "İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri." , ss.1183 - 1225, 2022.
ISNAD	Tarman, Zeynep Derya. "İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri". (2022), 1183-1225.

APA	Tarman Z (2022). İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 71(3), 1183 - 1225.
Chicago	Tarman Zeynep Derya İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 71, no.3 (2022): 1183 - 1225.
MLA	Tarman Zeynep Derya İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, vol.71, no.3, 2022, ss.1183 - 1225.
AMA	Tarman Z İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2022; 71(3): 1183 - 1225.
Vancouver	Tarman Z İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2022; 71(3): 1183 - 1225.
IEEE	Tarman Z "İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri." Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 71, ss.1183 - 1225, 2022.
ISNAD	Tarman, Zeynep Derya. "İş Dünyası ve İnsan Hakları: Zorunlu İnsan Hakları Durum Tespit Yükümlülükleri". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 71/3 (2022), 1183-1225.