Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 39 Sayfa Aralığı: 677 - 690 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.12981/mahder.1156621 İndeks Tarihi: 31-10-2022

ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI

Öz:
Lohusa ve yeni doğan bebeğe musallat olmasıyla bilinen “albastı”, kötü ruhlu dişi bir ruh tasarımıdır. Türk topluluklarında yaygın olarak bilinen bu şerir ruhun vereceği zarardan korunmak adına bazı inanış ve uygulamalar bulunmaktadır. Bunlar arasında halk hekimliğine bağlı tedavi ve korunma yöntemleri olmakla birlikte ocağa müracaat etme de vardır. Ahır, samanlık, viranelik, ıssız yer ve su kaynaklarında barınan, lohusanın ve bebeğinin ciğerini söküp götürmesinden korkulan bu tehlikeli varlığı yakalayan kişi onu, kendi soyundan kimseye zarar vermemesi şartıyla bırakır ve buna karşılık albastı ocağı olur. Albastı inancı, ocaklık geleneği ile soydan taşınarak bugüne kadar ulaşmıştır. Makalede, Eskişehir merkez ilçeye bağlı Yahnikapan mahallesinde hizmet veren Albastı ocağı üzerinde durulmuştur. Taliplerini on iki imamdan güç alarak yaptığı uygulamalarla tedavi etmekte olduğunu belirten ocak, Horasan’dan gelen Alevi Türkmen aşiretlerine dayanmaktadır. Çalışmanın verileri, 2020-2022 yılları arasında bilimsel araştırma projesi kapsamında gerçekleştirilen saha araştırmasına dayanmaktadır. Albastı ocağından derinlemesine mülakat ve gözlem teknikleriyle elde edilen malzeme esas alınmıştır. Yapılan değerlendirmede ocağın, sağaltma ocağı olarak aktif bir şekilde hizmet vermeye devam ettiği görülmüştür. Günümüzde birçok ocağın, yeni nesil tarafından sürdürülmek istenmemesi ve ocaklıların il merkezine taşınması nedeniyle kapandığı göz önünde bulundurulduğunda Albastı ocağı, kent toplumunda kültürel belleğin sürekliliği açısından önemli bir işlevi yerine getirmektedir.
Anahtar Kelime: Eskişehir albastı ocak lohusa halk hekimliği.

A HEALING IN ESKİŞEHİR: ALBASTI

Öz:
Known to haunt women postpartum and newborn babies, "albastı" is a female spirit designed with an evil spirit. There are some beliefs and practices to be protected from the harm of this evil spirit, which is widely known in Turkish communities. Among these, there is also an application to the hearth together with the treatment and prevention methods related to folk medicine. The person who catches the dangerous creature found in barns, haystacks, ruins, desolate places, and water sources, which is feared to rip out the liver of the puerperal and her baby, releases him on the condition that he does not harm anyone of his own and against this becomes the albasti hearth. The belief in Albasti has survived to this day by being carried from the lineage with the tradition of hearth treatly. This article focuses on the Albasti hearth, which serves in the Yahnikapan neighborhood of the central district of Eskişehir. Hearth, who states that she treats her suitors with the practices she made by taking the power of twelve imams, is based on the Alevi Turkmen tribes coming from Khorasan. The data of the study is based on the field research carried out within the scope of the scientific research project between the years 2020-2022. The material obtained from the Albasti hearth through in-depth interview and observation techniques is based. In the evaluation, it has been seen that the hearth continues to serve actively as a healing hearth. Considering that many hearths are closed due to the unwillingness to be maintained by the new generation the Albasti hearths fulfill an important function in terms of the continuity of cultural memory in the urban society.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Acıpayamlı, O. (1961). Türk halk edebiyatında al ve al-kadını üzerine araştırmalar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 19 (3-4), 165-176.
  • Araz, R. (1995). Harput’ta eski Türk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
  • Arık, D. (2005). Azerbaycan Türklerinin dini tarihi ve halk inanışları, Ankara: Öztepe Matbaası.
  • Ateş, F. (2015). Adana halk hekimliğinde ocak kültü, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
  • Bayat, F. (2021). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. (çev.: Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap-Yayınları.
  • Boratav, P. N. (2013). 100 soruda Türk folkloru. Ankara: Bilgesu.
  • Bozgeyik, B. (2000). Oniki imam ve Alevilik. İstanbul: Türdav.
  • Çeribaş, M. (2021). Türk kültüründe kut inancı ve kut aktarma yolları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14 (36), 1185-1206.
  • Çobanoğlu, Ö. (2021). Türk halk kültüründe memoratlar ve halk inançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı.
  • Dağı, F. (2020). Türk halk anlatılarında halk hekimliği. Ankara: Gece Kitaplığı.
  • Demren, Ö. (2008). Halk hekimliğinde ocaklar ve şamanizm. Folklor/Edebiyat, 14 (56), 185-210.
  • Demren, Ö. (2018). Türk kültüründe bir korku kültü olarak Sivas’ta alkarısı ve albasması inanışı. Antropoloji, 36, 1-27.
  • Duvarcı, A. (1990). Halk hekimliğinde ocaklar. Milli Folklor, 1 (7), 34-38.
  • Duvarcı, A. (2005). Türklerde tabiat üstü varlıklar ve bunlarla ilgili kabuller, inanmalar, uygulamalar. Bilig, 32, 125-142.
  • Ercan, C. A. (2013). Mitolojide çocuk katili kadınlar: Lilith, Lamia, Medea. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 5 (1), 89-103.
  • Gazanfargizi, A. (2019). Köpek kadından Lilit, Alkarısı ve Isıkıl-Lilla’ya kadar uzanan mitolojik hat. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 125-134.
  • İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
  • İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm-materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Kalafat, Y. (1999). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Karakaya, H. (2019). Eski Türk mitoloji ve destanlarına göre Türklerde anahanlık’ın (anaerkillik) ve şamanizmle ilişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Kılıç, Y. - Eser, E. (2018). Lohusalık sendromu (al ana/alkarısı/albastı)’nun Eskiçağ Yakındoğu toplumlarının kültürlerindeki izleri: Lilith gerçeği. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5, 29-60.
  • Küçük, A. (1989). Alkarısı. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, 469, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Önal, M. N. (1998). Romanya Dobruca Türkleri ve mukayeseleriyle doğum, evlenme ve ölüm âdetleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • Özdemir, A. R. (2017). A’dan z’ye Alevilik başlangıç kitabı. Ankara: Kripto.
  • Öztelli, C. (1952). Zile’de doğum adetleri-V. Türk Folklor Araştırmaları, 2 (39), 618- 619.
  • Patai R. (1964). Lilith. The Journal of American Folklore, 77 (306), 295-314.
  • Sever, M. (2016). Mersin ve yakın çevresinde halk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Barış Kitap.
  • Şimşek, E. (2017). Türk kültüründe “alkarısı” inancı ve bu inanca bağlı olarak anlatılan efsaneler. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 12 (5), 99-115.
  • Türkçe Sözlük. (2009). Onuncu Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Turdimov, Ş. (1999). Türk Dünyasında albastı. (çev.: Selami Fedakar). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 3, 261-265.
  • Ülkütaşır, M. Ş. (1977). Alkarısına dair halk inanmaları. Sivas Folkloru, 5 (56), 5-7.
  • Ünal, A. (2017). Yahudi geleneğinde kadının yaratılışı ve Lilit efsanesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 103-115.
  • Yıldız, H. (2004). Alevilerde dedelik kurumu. Alevilik, (ed.: İsmail Engin - Havva Engin), 321-338, İstanbul: Kitap.
  • Zingsem, V. (2007). Lilith: Adem'in ilk karısı. (çev.: Devrim Doğan Yüzer), İzmir: İlya.
  • KK-1: Sevgi Doğan, Ankara 1964, Lise Mezunu, Muhtar. (Görüşme: 12.03.2022).
  • KK-2: Kimlik bilgilerinin yazıda yer almasını istemiyor. (Görüşme: 12.03.2022).
  • KK-3: Kimlik bilgilerinin yazıda yer almasını istemiyor. (Görüşme: 15.03.2022).
APA BÜYÜKOKUTAN TÖRET A, Özdemir T (2022). ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. , 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
Chicago BÜYÜKOKUTAN TÖRET ASLI,Özdemir Tuğçe ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. (2022): 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
MLA BÜYÜKOKUTAN TÖRET ASLI,Özdemir Tuğçe ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. , 2022, ss.677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
AMA BÜYÜKOKUTAN TÖRET A,Özdemir T ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. . 2022; 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
Vancouver BÜYÜKOKUTAN TÖRET A,Özdemir T ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. . 2022; 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
IEEE BÜYÜKOKUTAN TÖRET A,Özdemir T "ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI." , ss.677 - 690, 2022. 10.12981/mahder.1156621
ISNAD BÜYÜKOKUTAN TÖRET, ASLI - Özdemir, Tuğçe. "ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI". (2022), 677-690. https://doi.org/10.12981/mahder.1156621
APA BÜYÜKOKUTAN TÖRET A, Özdemir T (2022). ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(39), 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
Chicago BÜYÜKOKUTAN TÖRET ASLI,Özdemir Tuğçe ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15, no.39 (2022): 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
MLA BÜYÜKOKUTAN TÖRET ASLI,Özdemir Tuğçe ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, vol.15, no.39, 2022, ss.677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
AMA BÜYÜKOKUTAN TÖRET A,Özdemir T ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(39): 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
Vancouver BÜYÜKOKUTAN TÖRET A,Özdemir T ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(39): 677 - 690. 10.12981/mahder.1156621
IEEE BÜYÜKOKUTAN TÖRET A,Özdemir T "ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15, ss.677 - 690, 2022. 10.12981/mahder.1156621
ISNAD BÜYÜKOKUTAN TÖRET, ASLI - Özdemir, Tuğçe. "ESKİŞEHİR’DE BİR SAĞALTMA OCAĞI: ALBASTI". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/39 (2022), 677-690. https://doi.org/10.12981/mahder.1156621