Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 57 Sayfa Aralığı: 157 - 172 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 31-10-2022

Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları

Öz:
Urartu Krallık merkezinin batısında bulunan Kayalıdere Kalesi Muş ili Varto İlçesinin 20 km kuzeybatısındadır. Burney’in 1956 yılında bölgede yaptığı yüzey araştırmaları sırasında tespit edilmiş ve kalede Burney tarafından 1965 yılında tek sezonluk bir kazı gerçekleştirilmiştir. Ardından 2018 ve 2019 yılları arasında Alparslan II Barajı yapımı sırasında kalede temizlik ve sondaj çalışmalarını kapsayan kurtarma kazıları yapılmıştır. Yukarı Sitadel, Kuzey Yamaç Yerleşimi (aşağı teras) ve Stelli Kutsal Alan olmak üzere üç farklı bölgede çalışılmıştır. Sıklıkla karşılaşılan buluntuların başında çanak çömlekler gelmektedir. Bu makalede temizlik ve sondaj kazıları sonucunda elde edilen çanak çömlek malzemesine ait sonuçlar paylaşılmaktadır. Çanak çömlekler tipolojik olarak zengin bir çeşitlilik göstermez. Çanak, çömlek, tepsi, pithos ve minyatür kaplar belirgin form tiplerini temsil etmektedir. Hamur özellikleri açısından özellikle parlak görünümlü kırmızı perdahlı Urartu malları ön plana çıkmaktadır. Yanı sıra başta kahve-kiremit, krem ve gri hamurlu ve hamurunun renginde astarlı mal grupları da karşımıza çıkmaktadır. Kiremit, kahve ve krem astar uygulamalarının olduğu parçalar hamurunun renginden farklı yüzey uygulamalarının varlığını göstermesi açısından önemlidir. Çanak çömlek malzemesindeki belirgin bitki ve taşçık katkı yerel bir uygulama olarak değerlendirdiğimiz bir özellik olarak belirir. Kaplar üzerindeki piktoral işaretler daha çok ölçü belirtme amaçlı kullanılmıştır. Damga baskılarında da at ve dağ keçisi gibi hayvan motifleri sıklıkla kullanılmıştır.
Anahtar Kelime:

Kayalıdere Fortress Urartian Pottery: 2018/2019 Excavations

Öz:
Situated in the west of the central region of the Urartian Kingdom, Kayalıdere Fortress is 20 km northwest of the Varto district of Muş province. The fortress was discovered during Burney’s surveys in the region in 1956, and later another excavation project was undertaken by Burney in 1965. After a long cessation, rescue excavations containing cleaning and drilling works were carried out at the fortress during the construction of the Alparslan II Dam between 2018 and 2019. Three different areas were studied, in particular, the upper citadel, the northwest settlement (lower terrace), and the sanctuary with a stele. Ceramics are one of the most frequently encountered artifacts. Hence, this article examines the results of the pottery objects obtained from the cleaning and sounding excavations executed at the castle. The pottery artifacts do not exhibit a rich typological diversity. Nonetheless, pots, bowls, trays, pithoi, and miniature vessels represent distinct form types. In terms of paste characteristics, especially bright red burnished Urartian wares are noteworthy. Additionally, brown, terracotta, cream, and gray paste ware groups have been encountered. Pieces with terracotta, brown, and cream slip applications are significant as they yield the existence of different surface treatments. Another feature we consider a local practice is the distinctive straw, plant, and gravel inclusions in the ceramic fabrics. Pictorial markings on the vessels were employed mainly for measuring purposes, and animal motifs such as horses and mountain goats are commonly utilized in clay stamps.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ayaz, G. (2017). Doğu Anadolu Bölgesi Erken Demir Çağ çanak çömlek kültür bölgeleri: Gelişimleri. sınırları, çanak çömlek grupları ve ilişkileri çerçevesinde değerlendirilmesi. [Yayınlanmamış Doktora tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
  • Ayaz, G., (2020). Doğu Anadolu Erken Demir Çağ çanak çömlek kültür grupları: kısa bir değerlendirme. Seramik Araştırmaları Dergisi, 2, 54-79.
  • Belli, O. (1993). 1991 Yılı Anzaf Urartu Kaleleri kazısı. 14. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 441-468.
  • Biber, H. (2018). Muş ili arkeolojik yüzey araştırmaları 2009-2014 (1. baskı). Hiperyayın.
  • Burney, C. A. (1966). A first season of excavations on the Urartian citadel of Kayalıdere. Anatolian Studies, 16, 55-111.
  • Burney, C. A. (1998). The Kingdom of Urartu (Van): Investigations into the Archaeology of the Early First Millennium BC within Eastern Anatolia (1956-1965). Ancient Anatolia. Fifty Years' Work by the British Institute of Archaeology in Ankara (London 1998), 143-162.
  • Çavuşoğlu, R., Biber, H. ve Başar, F. (2008). 2004-2007 yılları Van-Kalecik kazıları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 269-289.
  • Çilingiroğlu, A. ve Derin, Z. (1998). Ayanis Kalesi kazıları-1996. 19. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 591-606.
  • Danışmaz, H. (2021). Murat Tepe Orta Demir Çağı (Urartu Dönemi) seramiği. A. Özdemir ve Z. Kılınç (Ed.). Murat Nehri kıyısında bir Urartu yerleşimi Murat Tepe (1. baskı, s. 85-145) içinde. Ege Yayınları.
  • Duyar, J. (2007). Yukarı Anzaf Kalesi’nde ortaya çıkarılan işaretli ve ölçekli çanak çömlek parçalarının değerlendirilmesi (Tez No. 215488) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
  • Emre, K. (1969). Altıntepe’de Urartu seramiği. Belletten, 33, 279-289.
  • Erdem, A.Ü. (2013). Potter's marks in Urartu on the basis of new evidence from Ayanis Fortress. Iranica Antiqua, 48, 193-200.
  • Erdem, A. Ü. ve Çilingiroğlu, A. (2010). Domestic Architecture in the Urartian Fortress at Ayanis. Proceedings of the 6th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East May, 5th-10th 2008. Sapienza-Università di Roma, 151-163.
  • Erdem, A. ve Konyar, E. (2020). Urartu çanak çömleği. K. Köroğlu ve E. Konyar (Ed.). Urartu Doğuda Değişim (1. baskı, s. 197-212). Yapı Kredi Yayınları.
  • Erdoğan, S., Ercek, M. ve Şen, M. (2020). Kayalıdere Kalesi 2018-2019 yılı kurtarma kazıları: İlk notlar. Türkiye Yakın Doğu Araştırmaları Dergisi, 2, 19-37.
  • Erzen, A., Bilgiç, E., Boysal, Y. ve Öğün, B. (1960). 1959 Van-Toprakkale sondajları ve bölgedeki çalışmalar. TAD, 10, 5-22.
  • Kozbe, G., Çevik, Ö. & Sağlamtimur, H. (2001). Pottery. A. Çilingiroğlu & M. Salvini (Ed.). Ayanis I (1. baskı, s. 85,153). CNR.
  • Konyar, E. (2011). Van-Tuşpa aşağı yerleşmesi Van Kalesi Höyüğü kazıları. 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 424.
  • Kroll, S. (1970). Die keramik aus der ausgrabung Bastam 1, 969. AMI NF, 3, 67-92.
  • Kroll, S. (1976). Keramik urartäischer Festungen in Iran. Ein Beitrag zur Expansion Urartus in Iranisch-Azarbaidjan. Archaeologische Mitteilungen aus Iran. Ergänzungsband 2.
  • Kroll, S. (1979). Die urartäische Keramik aus Bastam, W. Kleiss (Ed.). Bastam I: Ausgrabungen in dm urartäischen Anlagen, 1972-1975, (s. 203-220). Gebr. Mann Verlag.
  • Merhav, R. (1991). Cauldrons and their stands. In R. Merhav (Ed.). Urartu: A Metalworking Center in the First Millenium, (1. baskı, s. 226-243). B.C.E, Israel Museum.
  • Özfırat, A. (1999). 1997 yılı Muş yüzey araştırması: Tunç ve Demir Çağları. 16. Araştırma Toplantısı, 2, 1-22.
  • Özfırat, A. (2000). 1998 yılı Muş yüzey araştırması: Tunç ve Demir Çağları. 17. Araştırma Toplantısı, 2,193-210.
  • Özfırat, A. (2001). 1999 yılı Muş ili yüzey araştırması: Tunç ve Demir Çağları. 18. Araştırma Toplantısı, 2, 123-140.
  • Payne, M. R. (2001). Hiyeroglif ve çivi yazılı bulgular ışığında Urartular’da kullanılan hacim ölçüleri (katalog) (Tez No. 104850 ) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
  • Piotrovskii, B. B. (1975). Urartu. Ginevra.
  • Rothman, M. S. (1992). Preliminary report on the archaeological survey in the Alpaslan Dam reservoir area and Muş plain 1991. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 10, 281-282.
  • Rothman, M. S. ve Kozbe, G. (1997). Muş in the Early Bronze Age. Anatolian Sutudies, 47, 105- 126.
  • Sağlamtimur, H. (1994). Van-Dilkaya kazılarından çıkan Demir Çağ çanak çömleği [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
  • Sivas, H. (1998). Urartu çanak çömleği üzerine yeni gözlemler (Tuşpa, Karagündüz ve Ayanis kazılarının ışığında) [Yayınlanmamış Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi
  • Sivi, Ü. (2018). Van/Çavuştepe Kalesi 2014 ve 2015 yılları Urartu Dönemi çanak çömlekleri (Tez No.50435) [Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
  • Tarhan, M. T. ve Sevin, V. (1990). Van Kalesi ve Eski Van Şehri kazıları-1988. XI. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 429-456.
  • Tayfur, E. (2021). 2018/2019 yılları Kayalıdere Kalesi kurtarma kazıları Orta Demir Çağ/Urartu çanak çömleği (Tez No. 683181) [Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
  • Zirekbilek, D. (2021). Muş Tepeköy Höyüğü kurtarma kazıları Orta Demir Çağ/Urartu çanak çömleği. (Tez No. 683182) [Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
APA Tayfur E, ERDOGAN S (2022). Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. , 157 - 172.
Chicago Tayfur Enisa,ERDOGAN SABAHATTIN Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. (2022): 157 - 172.
MLA Tayfur Enisa,ERDOGAN SABAHATTIN Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. , 2022, ss.157 - 172.
AMA Tayfur E,ERDOGAN S Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. . 2022; 157 - 172.
Vancouver Tayfur E,ERDOGAN S Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. . 2022; 157 - 172.
IEEE Tayfur E,ERDOGAN S "Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları." , ss.157 - 172, 2022.
ISNAD Tayfur, Enisa - ERDOGAN, SABAHATTIN. "Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları". (2022), 157-172.
APA Tayfur E, ERDOGAN S (2022). Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (57), 157 - 172.
Chicago Tayfur Enisa,ERDOGAN SABAHATTIN Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , no.57 (2022): 157 - 172.
MLA Tayfur Enisa,ERDOGAN SABAHATTIN Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol., no.57, 2022, ss.157 - 172.
AMA Tayfur E,ERDOGAN S Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2022; (57): 157 - 172.
Vancouver Tayfur E,ERDOGAN S Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2022; (57): 157 - 172.
IEEE Tayfur E,ERDOGAN S "Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları." Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, , ss.157 - 172, 2022.
ISNAD Tayfur, Enisa - ERDOGAN, SABAHATTIN. "Kaylıdere Kalesi Urartu Çanak Çömleği: 2018/2019 Yılı Kazıları". Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 57 (2022), 157-172.