Yıl: 2022 Cilt: 0 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 27 - 47 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34189/gtd.30.003 İndeks Tarihi: 02-11-2022

ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM

Öz:
İbrahim (Abay) Kunanbayev (Kunanbayoğlu), (1845-1904) , bugünkü Kazakistan’ın doğusunda yaşamış Kazak düşünür, yazar, şair, besteci, eğitimci, yönetici ve çevirmendir. Abay, Kazaklara, tüm Türk Dünyası’na ve insanlığa büyük bir edebi miras bırakmıştır. Onun eserleri Çarlık Rusyası’nın son döneminden itibaren tanınmış ve yüzlerce çalışmaya konu olmuştur. Çarlık Rusyası tarafından sömürgecilik siyasetiyle yönetilen bir ülkede doğan Abay hem yaşadığı çevreyi, hem 19. yüzyıl Rusya’sını çok iyi bir şekilde gözlemlemiştir. Abay, o dönem Kazak toplumunun içinde bulunduğu bunalımı eserlerinde ele almış, fikir ve çözüm üretmeye çalışmıştır. O, aynı zamanda Kazak toplumunu eleştirmekten de geri durmamıştır. Abay’ın aydın olarak yetişmesi, eğitimi ve dünya görüşü farklı çalışmalarda ele alınmıştır. Bu makale ise, Abay’ın fikirlerinin daha iyi anlaşılması amacıyla Kara Sözler olarak bilinen nesir türündeki eserinde yer alan eğitime ve bilime dair görüşlerini incelemektedir. 1883 sonrasında bütün Rusya Türklerini etkileyen Cedit hareketinden Abay’ın haberdar olması kuvvetle muhtemeldir. Abay’ın sözlerinde İsmail Gaspıralı ile organik bir bağlantı kurulabilecek deliller olmasa da, onun pek çok fikri Cedit hareketi ve Gaspıralı’nın idealleri ile örtüşmektedir. Abay’ın eğitim ve bilim ile ilgili geleneksel uygulamalara yönelttiği eleştiriler tespit edilmiş ve onun hangi konularda yenileşme taraftarı olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Abay’ın fikirleri döneminin tarihî olayları bağlamında analiz edilmiştir.
Anahtar Kelime: Abay Eğitim İlim Yenileşme Ceditçilik Türkistan

Education and Science in Abai’s the Book of Words

Öz:
Abai Qunanbaiuly (1845-1904) was a Kazakh intellectual, writer, poet, composer, educator, administrator, and translator who lived in the eastern part of present-day Kazakhstan. Abai left behind a great literary legacy to Kazakhs, all Turkic World, and humanity. His works have been popular since the last decades of Tsarist Russia and have been analyzed in hundreds of works. Having been born in a country under the colonial administration of Tsarist Russia, Abai perfectly observed his environment, and the 19th century Russia. In his works Abai addressed turmoil in Kazakh society of his time and strove to express his opinions and present some solutions. At the same time, Abai did not hesitate to criticize Kazakh society. Abai’s formation as an intellectual, his education and worldviews have been examined in different works. In order to better grasp Abai’s ideas, this article scrutinizes Abai’s ideas regarding education and science in his work written in prose and known as The Book of Words. It is highly possible that Abai was aware of Jadid movement that influenced all Turks of Tsarist Russia after 1883. Even if in Abai’s Words there are no proofs of organic relations with Ismail Gaspyraly, his many ideas are congruent with Jadid movement and Gaspyraly’s ideals. This article determines Abai’s criticisms of traditional practices related to education and science and tries to find out his approach to reforms. Abai’s ideas have been analyzed in the context of historical events of his time.
Anahtar Kelime: Abai Education Science Modernization Jadidism Turkestan

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ABAY, K. (2014). Nasihatler (Kara Sözler) (çev: Zafer Kibar). Ankara: Kazakistan Cumhuriyeti Büyükelçiliği.
  • AŞA, E. H. (1997). “İbrahim Abay Kunanbayoğlu’nun Edebi Çehresi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 27: 47-60.
  • AVEZOV, M. (1996). “Abay Kunabayev (1845-1904)”. (Kısaltarak aktaran: Dinara Düysebayeva). Kardeş Kalemler, 36: 3-10.
  • AYAN, E. (2017). Bir devrin Aynası Abay Kunanbay ve Kara Sözler. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
  • BALABAN, R. (1938). Fihte’nin Hitabeleri. İzmir: Dereli Basımevi.
  • DUISEBAYEVA, D. (2008). Mehmet Akif Ersoy’un “Safahat” ve Muhtar Avezov'un “Abay Yolu” Adlı Eserinin Tema Bakımından İncelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
  • HAKİM, M. (2020). “Meşhur Kazak Büyüğü, Şair ve Filizof Abay Kunanbayoğlu”. Abay Kunanbay Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-III (ed. Yunus Emre Tansu). Gazitantep: İksad Yayınevi.
  • KALKAN, İ. (2002). “Abay Kunanbayev”. DİA. Ankara: TDV Yayınları, 26: 373-375.
  • KARA, A. (2020). “Kazak Yazılı Edebiyatı’nın Kurucusu Abay Kunanbayoğlu’nun Hayatı ve Eserleri”. Türk Dünyasının Bilgesi Abay Kunanbayoğlu (ed: Nergis Biray, Güljanat Kurmangaliyeva Ercilasun, Soner Sağlam). Ankara: Bengü Yayınları.
  • KARA, G. (2016). “Ermukhan Bekmakhanov’un Eserlerindeki Kazakistan Tarihinin Önemli Konuları”, Soyvet Tarihi Yazımı ve Kazakistan Tarih Yazımının Meseleleri (ed. Abdülvahap Kara, Zeynep Yaman). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
  • NURĞALİYEV, R. N. (Bas Redaktor) vd. (1995). “Kunanbay”. Abay Entsiklopediya (baş ed. Rımğali Nurğaliyev vd.). Almatı: Atamura.
  • ROSS, D. (2020). Tatar İmparatorluğu Kazan Tatarları ve Çarlık Rusyası’nın Oluşumu (çev: Kadri Mustafa Orağlı). İstanbul: Ötüken Yayınevi.
  • SOMUNCUOĞLU, B. T. (2006). Türkistan’da Eğitim (1865-1917) ve Çarlık Rusya’sının Sosyo Politik Açıdan Eğitime Yaklaşımı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
APA B (2022). ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. , 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
Chicago Bekir Tümen ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. (2022): 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
MLA Bekir Tümen ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. , 2022, ss.27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
AMA B ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. . 2022; 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
Vancouver B ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. . 2022; 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
IEEE B "ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM." , ss.27 - 47, 2022. 10.34189/gtd.30.003
ISNAD , Bekir Tümen. "ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM". (2022), 27-47. https://doi.org/10.34189/gtd.30.003
APA B (2022). ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. Gazi Türkiyat, 0(30), 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
Chicago Bekir Tümen ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. Gazi Türkiyat 0, no.30 (2022): 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
MLA Bekir Tümen ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. Gazi Türkiyat, vol.0, no.30, 2022, ss.27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
AMA B ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. Gazi Türkiyat. 2022; 0(30): 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
Vancouver B ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM. Gazi Türkiyat. 2022; 0(30): 27 - 47. 10.34189/gtd.30.003
IEEE B "ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM." Gazi Türkiyat, 0, ss.27 - 47, 2022. 10.34189/gtd.30.003
ISNAD , Bekir Tümen. "ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM". Gazi Türkiyat 30 (2022), 27-47. https://doi.org/10.34189/gtd.30.003