İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI
Yıl: 2022 Cilt: 0 Sayı: 24 Sayfa Aralığı: 191 - 217 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33431/belgi.971898 İndeks Tarihi: 03-11-2022
İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI
Öz: Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılına damgasını vurmuş olan Batılılaşma hareketleri, Cumhuriyet döneminde de sürmüştür. “Medeni bir toplum” isteğini arkalayan Batılılaşma gayretinin sembolik dışavurumunda en etkili yöntemin erkek ve kadın kıyafetleri olması yönünde yönetici elit nezdinde kendini belli eden adeta bir uzlaşının olduğunu söylemek mümkündür. Öyle ki Osmanlı’da fes, Cumhuriyet döneminde şapka hukuki düzenleme aracılığıyla “medeni kılığın” vücut bulması olarak algılanmış veya sunulmuştur. Medeni yaşama uygun kıyafet erkekler için şapkada simgeleşirken, kadınların giyimi konusunda herhangi bir hukuki düzenleme yapılmamış, çarşaf ve peçenin kullanılmaması için telkin yöntemi tercih edilmiştir. 1950’lerden sonra, çarşaf kullanımında artış olduğu iddiası gündeme gelmiştir. 1956 yılı, çarşafa karşı yürütülen mücadelenin önemli bir dönemeci olmuştur. Demokrat Partili üç milletvekili “millî ve medeni” bulmadıkları çarşafın yasaklanması için Meclis’e kanun teklifi vermiştir. Türk Kadınlar Birliği’de kanun teklifinin kabul edilmesi halinde çarşafın yerine geçecek giysinin ne olacağını tartışmış ve çarşaf meselesine çözüm yollarının konuşulduğu toplantılar düzenlemiştir. Bu durum bazı sivil toplum kuruluşlarını ve dernekleri çarşaf karşıtı tavır almaya yöneltmiş ve “Çarşafla Mücadele Haftaları” düzenlenmiştir. Bu çalışma, 25 Ağustos- 31 Ağustos 1958- 1962 tarihleri arasında düzenlenen “Çarşafla Mücadele Haftaları” özelinde çarşaf karşıtı düşüncenin konuya yaklaşımını ve mücadele yollarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç çerçevesinde çarşafla mücadelede yöneticilerin, seçkinlerin, sivil derneklerin faaliyetleri ve çarşaf özelinde modernleşmeyi nasıl yorumladıkları, “ilericilik” ve “gericilik” kavramlarını hangi sembollere dayanarak açıkladıkları da tartışılacaktır. Çalışmanın yöntemi belge analizine dayanmaktadır ve birincil kaynaklarını gazeteler (Cumhuriyet, Milliyet, Vatan, Hürriyet) oluşturmaktadır. Çarşaf üzerinden yürütülen tartışmalar, Türk siyasal yaşamında belirgin bir ton olarak karşımıza çıkan ve genellikle kısır çekişmelerin önünü açan ilericilik/ gericilik bağlamlı değerlendirmelerin işlevselliğini değerlendirebilmek açısından ciddi ipuçları verecektir.
Anahtar Kelime: A STAGE IN THE PROGRESSIVISM vs. REACTIONISM DEBATE: THE ANTI-CHADOR WEEK
Öz: also continued in the Republican period. There had been a near consensus among the executive elites that men’s and women’s clothing would constitute the most effective way in the symbolic manifestation of the westernization efforts that supported the aspiration for a ‘civilized society’. Thus, the fez in the Ottoman Empire and the hat in the Republican period were perceived or presented as the materialization of ‘civilized clothing’ through legislation. Clothing appropriate for a civilized life was symbolized by the hat for men, whereas no legal regulations were introduced about women’s clothing, and instead, the method of discouraging the wearing of the chador and niqab was preferred. After the 1950’s, an allegation was brought into the agenda that there had been an increase in the wearing of the chador. 1956 was an important turning point in the struggle against the chador. Three deputies form the Democratic Party submitted a bill to the Parliament to ban the chador, which they do not find “national and civilized”. In the Turkish Women’s Union, they discussed what would be the clothing that would replace the chador if the bill was accepted, and held meetings where solutions to the issue of the chador were discussed. This led certain non-governmental organizations and associations to act against the chador, hence ‘Anti-Chador Weeks’ were organized. This study aims to analyze the approach of the anti-chador stance and the struggle methods it adopted within the specific context of the ‘Anti-Chador Weeks’ organized between 25-31 August 1958 and 1962. For this purpose, the anti-chador activities of the authorities, elites and civil associations as well as their interpretation of modernization and the symbols they relied upon for explaining the concepts of ‘progressivism’ and ‘reactionism’ will be discussed within the specific context of the struggle against the chador. The method of this study is based on a documentary analysis, the primary source of which is newspapers. The debates about the chador will provide significant clues for assessing the functionality of progressivism/reactionism-based evaluations encountered in the Turkish political life as a distinct tone, which usually lead up to fruitless arguments.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ağaoğulları, M. Ali, F. Çulha Zabcı ve Reyda Ergün (2005), Kral-Devletten Ulus-Devlete, Ankara: İmge Kitabevi.
- Aktaş, Cihan (1991), Tanzimat’tan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar, İstanbul: Nehir Yayınları.
- Arığ, Ayten Sezer (2007), Atatürk Türkiyesinde Kılık Kıyafette Çağdaşlaşma, 2.b, Ankara: Siyasal Basımevi.
- Aron, Raymond (2010), Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, (Çev: K. Alemdar), 8.b, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
- Aysal, Necdet (2011), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Giyim ve Kuşamda Çağdaşlaşma Hareketleri, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 22, s. 3-22.
- Berkes, Niyazi (2002), Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Berkes, Niyazi (2008), Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Haz. A. Kuyaş), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Bora, Tanıl (2020), Cereyanlar, 7.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Candan, Jale (29 Ekim 1955), “Aliye’nin Sesi”, Akis, s. 28.
- Candan, Jale (15 Ocak 1955), “Çarşafı Yeniden Yırtalım”, Akis, s. 30.
- Candan, Jale (13 Eylül 1958), “Nabız Yoklaması”, Akis, s. 25, 26.
- Caporal, Bernard (1982), Kemalizm ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, (04 Temmuz 1962), 76. Birleşim, s. 46.
- Çapa, Mesut (1996), “Giyim Kuşamda Medeni Kıyafetlerin Benimsenmesi ve Trabzon Örneği”, Toplumsal Tarih, 30, s. 22-28.
- Çiğdem, Ahmet (2009), Aydınlanma Düşüncesi, 6.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Durakbaşa, Ayşe (1998), “Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve Münevver Erkekler”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, s. 29-50.
- Gentizon, Paul (1929), Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu, (Çev: F. Ülkü), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Goloğlu, Mahmut (2017), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I 1924-1930, Devrimler ve Tepkiler, 4.b, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Göle, Nilüfer (2008), Modern Mahrem, 9.b, İstanbul: Metis Yayınları.
- Kaplan, Leyla (1998), Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını 1908-1960, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kırkpınar, Leyla (1998), “Türkiye’de Toplumsal Değişme sürecinde Kadın”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, s. 13-28.
- Koloğlu, Orhan (1978), İslamda Başlık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Köker, Levent (2005), Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 8.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Kurnaz, Şefika (1991), Cumhuriyet Öncesinde Türk kadını (1829-1923), Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
- Kurnaz, Şefika (2011), Yenileşme Sürecinde Türk Kadını, Ankara: Ötüken Yayınları.
- Mardin, Şerif (2006), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, 13.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Öztoprak, İzzet, Ali Sevim ve M. AKif Tural (Ed.) (2006), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
- Raynaud, Philippe ve Stephane Rials (Ed.) (2003), Siyaset Felsefesi Sözlüğü, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Safa, Peyami (03 Mayıs 1955), “’Bilmeyordum’ Demesinler”, Milliyet, s. 5.
- Safa, Peyami (02 Eylül 1958), “Çarşaf Meselesi”, Milliyet, s. 6.
- Sarısaman, Sadık (1998), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın Kıyafeti Meselesi”, Atatürk Yolu, 21, s. 97-106.
- Somel, S. Akşin (2004), “Gericilik”, “İlericilik” ve Aydınlar”, Doğu Batı, 3(2), s. 43-50.
- Söğütlü, İlyas (2010), “Jön Türk Düşüncesinde Modernlik ve Modernleşme”, Doğu Batı, 54(3), s. 219-244.
- Şeni, Nora (2010), “19.Yüzyıl Sonu İstanbul Basınında Moda ve Kadın Kıyafetleri”, 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde, Ş. Tekeli (Der.), 4.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Taşçıoğlu, Muhadere (1958), Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri, Ankara: Akın Matbaası.
- Tlabar, Nazlı (24 Temmuz 1954), “Davamız”, Akis, s. 30.
- Touraine, Alain (2012), Modernliğin Eleştirisi, (Çev: H. Uğur Tanrıöver), 8.b, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tunaya, T. Zafer (2015), Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt:1, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Tunçay, Mete (2005), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, 4.b, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Uyar, Hakkı (1996), “Çarşaf, Peçe ve Kafes Üzerine Notlar”, Toplumsal Tarih, 33, s. 6-11.
- Ünal, Tahsin, (1956), “Çarşaf Davası”, Serdengeçti, 22, s. 4.
- Williams, Raymond (2005), Anahtar Sözcükler, (Çev: S. Kılıç), İstanbul: İletişim Yayınları.
- “Bir yıldönümünde”, Milliyet, 25 Ağustos 1958.
- “Cemal Gürsel ile Görüşme”, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1960.
- “Cemiyet”, Akis, 04 Aralık 1954, s. 11.
- “CHP Bugün 50 Ayrı Yerde Toplantı Yapacak”, Milliyet, 25 Mayıs 1958.
- “Cumhuriyet Anketi”, Cumhuriyet, 01 Mayıs 1956.
- “Cumhuriyet Anketi”, Cumhuriyet, 02 Nisan 1956
- “Cumhuriyet’in Anketi”, Cumhuriyet, 30 Mart 1956.
- “Cumhuriyet’in Anketi”, Cumhuriyet, 31 Mart 1956.
- “Çarşaf Davasında Tekâmülcü Değil, Devrimci Metot Gerekli”, Vatan, 12 Eylül 1960.
- “Çarşaf İmalatı Süratle Artıyor”, Cumhuriyet, 28 Nisan 1959.
- “Çarşaf ve Peçe İle Mücadele”, Cumhuriyet, 10 Temmuz 1952.
- “Çarşaf Yerini Tutacak Kıyafet”, Milliyet,30 Mart 1956.
- “Çarşaf, Bir Müslüman Kisvesi Değildir”, Milliyet, 30 Ağustos 1960.
- “Çarşafı Ancak Bir Kanun Kaldırabilir”, Milliyet, 25 Nisan 1956.
- “Çarşafı Ortadan Kaldırmak Mümkün”, Cumhuriyet, 16 Kasım 1958.
- “Çarşafı Yasak Eden Kanun Meclis’te”, Milliyet, 13 Mart 1956.
- “Çarşafın Kanunla Men Edilmesi İsteniyor”, Milliyet, 14 Nisan 1959.
- “Çarşafın Kanunla Men’i İsteniyor”, Milliyet, 27 Ağustos 1960.
- “Çarşafın Men’i İçin Kanun Hazırlanıyor”, Milliyet, 01 Eylül 1958.
- “Çarşafın Men’i İçin Kanun Teklifi”, Cumhuriyet, 13 Mart 1956.
- “Çarşaf Meselesi”, Hakkaniyet, Eylül 1958, Sayı: 51, , s. 3.
- “Çarşaf Meselesi”, Sebillürreşad, Nisan 1956, Sayı: 218, s, 287.
- “Çarşafla Mücadele Genişliyor”, Milliyet, 15 Nisan 1959.
- “Çarşafla Mücadele Haftası Açıldı”, Milliyet, 25 Ağustos 1959.
- “Çarşafla Mücadele” Gençliğin Davası Oluyor”, Cumhuriyet, 01 Eylül 1958.
- “Çarşafla Mücadele”, Milliyet, 06 Eylül 1960.
- “Çarşafla Mücadele”, Milliyet, 14 Nisan 1959.
- “Çarşafla Mücadele”, Milliyet, 21 Eylül 1960.
- “Çarşafla Mücadeleye Din Adamları da Katıldı”, Milliyet, 05 Ekim 1960.
- “Erdek’te Peçe ve Çarşaf Yasağı”, Cumhuriyet, 01 Eylül 1935.
- “Erzurum’da Çarşaf ve Peçe Giyen Kadınlarla Mücadele”, Cumhuriyet, 04 Nisan 1955.
- “Gümüşhane’de Peçe Kalkıyor”, Cumhuriyet, 13 Kasım 1935.
- “Hürriyet Partisi Çarşafa Karşı Kanun Hazırlığı Aşamasında”, Milliyet, 01 Nisan 1956.
- “Isparta’da Çarşaf Yasak Edildi”, Cumhuriyet, 26 Ağustos 1935.
- “İnkılâplarımız”, Akis, 06 Eylül 1958, s. 27, 28.
- “İrticaa Karşı Türk Kadını Mücadeleye Davet Edildi”, Cumhuriyet, 13 Nisan 1959.
- “Kadın Birliği Kongresi Toplandı”, Cumhuriyet, 29 Nisan 1956.
- “Kadınlar Çarşaf ve İrtica İle Mücadele Ediyor”, Milliyet, 13 Nisan 1959.
- “Kadınlar, Çarşafla Mücadele İstiyorlar”, Cumhuriyet, 15 Aralık 1957.
- “Kanun mu, Telkin ve Eğitim mi?”, Vatan, 11 Eylül 1960.
- “Kara Çarşaf Meselesinin Seçimlerin Yaklaştığı Bir Sırada Ele Alınmasına Kızacaklar Çıkacaktı”, Akis, 17 Mart 1956.
- “Karısına Çarşaf Giydirmeyen Erkeklerin Kafir Olacağını Söyleyen İmam Mahkemeye Verildi”, Cumhuriyet, 06 Ocak 1958.
- “KB Çarşafa Karşı Mücadeleyi Artırdı”, Milliyet, 09 Nisan 1956.
- “KB Çarşafla Mücadele İçin Faaliyete Geçti”, Cumhuriyet, 09 Nisan 1959.
- “KB’ne Karşı Girişilen Hücumlar”, Cumhuriyet, 22 Nisan 1959.
- “KB’nin Siyasi Faaliyetlerde Bulunduğu İddiaları”, Cumhuriyet, 21 Ekim 1952.
- “Kızlarımızı Okutalım”, Akis, 26 Haziran 1954, s. 26.
- “Konya D. P Kongresi Hakkında Açıklama”, Zafer, 13 Mart 1951.
- “Komisyon Çalışmaya Başladı”, Vatan, 05 Eylül 1960.
- “Konya’da Çarşaf Kalkıyor”, Cumhuriyet, 17 Ağustos 1935.
- “İstanbul Müfettişi Hüsnü Yaman’ın Açıklaması”, Zafer, 14 Mart 1951.
- “Manto Giydiler”, Milliyet, 13 Eylül 1960.
- “Maraş’ta Çarşaf ve Peçe Kalkıyor”, Cumhuriyet, 09 Kasım 1935.
- “Milletvekilleri Çarşaf Hakkında İkiye Ayrıldılar”, Cumhuriyet, 28 Mart 1956.
- “Müftü “Çarşaf Uydurma Bir Kıyafettir.” dedi”, Milliyet, 28 Ağustos 1960.
- “Özyörük’ün Açıklaması”, Yeni Asır, 14 Mart 1951.
- “Peçeli Köy Komisyonu Yarın Çalışmaya Başlıyor”, Vatan, 04 Eylül 1960.
- “Sivas’ta Çarşaf ve Peçe Yasağı”, Cumhuriyet, 26 Ağustos 1935.
- “Soma’da Çarşaf ve Peçe Kalktı”, Cumhuriyet, 10 Eylül 1935.
- “Tlabar “Kadınları Çarşafa Kocaları Zorluyor” dedi”, Milliyet, 09 Nisan 1959.
- “Trabzon’da Çarşaf ve Peçe Kalkıyor”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 1936.
- “Tulga, Çarşafla Mücadele İkna Yolu İle Olmalı dedi”, Milliyet, 29 Eylül 1960.
- “Tulga, Çarşafla Mücadeleye Girişileceğini Açıkladı”, Cumhuriyet, 28 Ağustos 1960.
- “Türk Kadınının Çarşafla Dolaşmasına Mani Olun”, Milliyet, 10 Ocak 1956.
- “Türk Kültür Ocakları Çarşafla Mücadele Edecek”, Milliyet, 13 Eylül 1958.
- “Üçüncü ‘Çarşafla Mücadele Haftası’ Başladı”, Hürriyet, 25 Ağustos 1960.
- “Vali Tulga, ‘Çarşafı Müslümanlıkla değil, Gerilikle alakalı Görüyorum’ dedi”, Hürriyet, 27 Ağustos 1960.
- “40 yıldır çarşaf giyen bir köye manto sokuldu”, Milliyet, 12 Eylül 1960.
- “600 imam ‘Çarşafın dinle ilgisi yok’ dedi”, Milliyet, 07 Eylül 1960.
| APA | Aydoğan P (2022). İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. , 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| Chicago | Aydoğan Pınar İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. (2022): 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| MLA | Aydoğan Pınar İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. , 2022, ss.191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| AMA | Aydoğan P İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. . 2022; 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| Vancouver | Aydoğan P İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. . 2022; 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| IEEE | Aydoğan P "İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI." , ss.191 - 217, 2022. 10.33431/belgi.971898 |
| ISNAD | Aydoğan, Pınar. "İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI". (2022), 191-217. https://doi.org/10.33431/belgi.971898 |
| APA | Aydoğan P (2022). İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. BELGİ DERGİSİ, 0(24), 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| Chicago | Aydoğan Pınar İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. BELGİ DERGİSİ 0, no.24 (2022): 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| MLA | Aydoğan Pınar İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. BELGİ DERGİSİ, vol.0, no.24, 2022, ss.191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| AMA | Aydoğan P İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. BELGİ DERGİSİ. 2022; 0(24): 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| Vancouver | Aydoğan P İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI. BELGİ DERGİSİ. 2022; 0(24): 191 - 217. 10.33431/belgi.971898 |
| IEEE | Aydoğan P "İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI." BELGİ DERGİSİ, 0, ss.191 - 217, 2022. 10.33431/belgi.971898 |
| ISNAD | Aydoğan, Pınar. "İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI". BELGİ DERGİSİ 24 (2022), 191-217. https://doi.org/10.33431/belgi.971898 |
