Yıl: 2022 Cilt: 0 Sayı: 24 Sayfa Aralığı: 345 - 366 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33431/belgi.1117340 İndeks Tarihi: 03-11-2022

ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU

Öz:
Modernleşme sürecine girildiği Sultan III. Selim döneminden itibaren, Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetim teşkilatlanmasını oluşturan seyfiye, ilmiye ve kalemiyenin yaşadığı dönüşümler her kurum için farklı gerçekleşmiştir. Süreç içerisinde kalemiye, geçirdiği değişimlerle birlikte sivil bürokrasiye dönüşmeye ve Mülkiye olarak adlandırılmaya başlamıştır. 19. yüzyılda Osmanlı idaresinin ekonomik ve siyasi anlamda dışa dönük bir politika takip etmesiyle birlikte, Mülkiye yeni bir güç odağı olmuştur. Mülkiye bu dönemde, devletin yeni idari teşkilatlanmasında yönetici sınıf içerisinde kendine önemli bir yer edinmiştir. Bu anlamda bu çalışma, devletin yeniden inşa sürecinde önemli roller üstlenen Mülkiye sınıfına odaklanmakta ve Mekteb-i Mülkiye’den mezun olarak kariyerinin sonraki döneminde sefir olarak çalışan diplomatları incelemektedir. Bu makale kapsamında 1877 ile 1935 yılları arasında Mekteb-i Mülkiye’den mezun olarak son dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda ve erken cumhuriyet döneminde sefir olarak görev yapan diplomatların sosyal kökenleri ve eğitim ve mesleki donanımlarının aydınlatılması amaçlanmaktadır. 19. yüzyılın sonlarında kurumsallaşma ve profesyonelleşme sürecini hızla devam ettiren Osmanlı idaresinin nitelikli personel ihtiyacının artmasına paralel olarak, Mekteb-i Mülkiye gibi modern okullardan mezun olan, ehliyet ve liyakat sahibi sefirlerin önemi artmıştır. Bu bağlamda, çalışmada Mekteb-i Mülkiye’nin 1877-1935 arasındaki mezunlarının sicill-i ahval kayıtlarının incelenmesiyle tespit edilen ve üç farklı dönemde (1877-1908, 1909-1923 ve 1924-1935) diplomatik kadrolarda sefir olarak çalışan otuz dört diplomat incelenecektir. Ele alınan otuz dört diplomatın sosyal kökenleri, eğitim geçmişleri, devlet hiyerarşisindeki konumları ve mesleki kariyerlerinin karşılaştırılması suretiyle, incelenen üç farklı dönemde sefirlerin kariyerlerinde yaşanan değişim, dönüşüm ve sürekliliklerin gözlemlenmesi hedeflenmektedir. Ayrıca çalışmada Mülkiye mezunu sefirlerin mesleki donanımları, Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyılda benimsediği kurumsal ve bürokratik devlet anlayışının, erken cumhuriyet dönemindeki devamlılık unsurları açısından değerlendirilecektir.
Anahtar Kelime:

MULKİYE GRADUATED AMBASSADORS IN THREE PERIODS: THE FORMATION OF THE PROFESSIONAL QUALIFICATIONS

Öz:
The transformations experienced by the seyfiye, ilmiye, and kalemiye, which constitute the administration of the state, have been different for each institution since the period of Selim III, when the modernization process began in the Ottoman Empire. In the process, the kalemiye began to turn into a civil bureaucracy with the changes it went through, and it started to be called as Mulkiye. In the 19th century, with the Ottoman administration’s outward-looking policy in economic and political terms, Mulkiye became a new focus of power. In this period Mulkiye gained an important place in the new organization of the state among the ruling class. In this sense, this study focuses on the Mulkiye class, which plays an important role in the rebuilding process of the state, and examines the diplomats who graduated from the Mekteb-i Mülkiye and worked as ambassadors in the later period of their careers. Within the scope of this article, it is aimed to illuminate the social origins and educational and professional qualifications of diplomats who graduated from Mekteb-i Mulkiye between 1877 and 1935 and served as ambassadors in the late Ottoman Empire and the early republican period. In parallel with the increase in the need for qualified personnel of the Ottoman administration, which rapidly continued its institutionalization and professionalization process at the end of the 19th century, the importance of qualified ambassadors who graduated from modern schools such as Mekteb-i Mulkiye increased. In this context, this study examines thirty-four diplomats who worked as ambassadors in diplomatic staff in three different periods (1877-1908, 1909-1923 and 1924-1935), which were determined by examining the personnel records of the graduates of Mekteb-i Mulkiye between 1877-1935. By comparing the social origins, educational backgrounds, positions in the state hierarchy and professional careers of the thirty-four diplomats examined, it is aimed to observe the changes, transformations and continuities experienced by ambassadors in three different periods. In addition, in this study, the professional qualifications of the ambassadors graduated from Mulkiye will be evaluated in terms of the elements of continuity of the institutional and bureaucratic state understanding adopted by the Ottoman Empire in the 19th century to the early republican period.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Sadaret Mukavelenameler (A. DVN. MKL.)
  • BOA. A. DVN. MKL. 74/ 32, 29 Cemaziyelevvel 1275 / 4 Ocak 1859. ‘Mekteb-i Mülkiye Nizamnamesi’
  • BOA. A. DVN. MKL. 15/ 1, 8 Safer 1294. 22 Şubat 1877. ‘Mülkiye Mektebi Nizamname-i Esasisi’
  • Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.)
  • BOA. BEO. 720/ 53946. 7 Recep 1313/ 24 Aralık 1895. Dahiliye. Defterler (DH. SAİDd.)
  • BOA. DH. SAİDd. 10/ 223. 29 Zilhicce 1281/ 25 Mayıs 1865.
  • BOA. DH. SAİDd. 42/ 175. 29 Zilhicce 1284/ 22 Nisan 1868.
  • BOA. DH. SAİDd. 101/ 357. 29 Zilhicce 1290/ 17 Şubat 1874. Fotoğraflar. (FTG.f.)
  • BOA. FTG.f. 700. Hazine-i Hassa. İradeler (HH. İ.)
  • BOA. HH. İ. 103/ 25. 24 Rabiulevvel 1314/ 2 Eylül 1896. Hariciye Nezareti. Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyyesi Müdiriyeti. (HR. SAİD.)
  • BOA. HR. SAİD. 15/ 34. 15 Cemazeyilevvel 1325/ 24 Haziran 1907.
  • BOA. HR. SAİD. 22/ 24. 25 Cemazeyilevvel 1328/ 4 Haziran 1910.
  • BOA. HR. SAİD. 22/ 26. 24 Recep 1328/ 1 Ağustos 1910. Hariciye Nezareti. Tahrirat. (HR. TH.)
  • BOA. HR. TH. 75/ 40. 21 Zilhicce 1304/ 10 Eylül 1887. İrade Dahiliye (İ.DH.)
  • BOA. İ. DH. 1295/ 101843. 25 Rabiulevvel 1297/ 7 Mart 1880.
  • BOA. İ. DH. 799/ 64790. 27 Rabiulevvel 1297/ 9 Mart 1880. İrade Hariciye (İ. HR.)
  • BOA. İ. HR. 349/ 56. 5 Recep 1313/ 22 Aralık 1895.
  • BOA. İ. HR. 418/ 15. 19 Cemazeyilahir 1327/ 8 Temmuz 1909. Maarif Nezareti. Mektubi Kalemi. (MF. MKT.)
  • BOA. MF. MKT. 333/ 29. 7 Rabiulahir 1314/ 15 Eylül 1896. Yıldız. Mütenevvi Maruzat (Y. MTV.)
  • BOA. Y. MTV. 3/ 37. 21 Rabiulevvel 1297/ 3 Mart 1880. Süreli Yayınlar Sabah Gazetesi, 21 Zilhicce 1327/ 3 Ocak 1910. Basılı Eserler
  • Akyıldız, Ali (2019), “Mekteb-i Maarif-i Adliyye”, TDV İslam Ansiklopedisi Ek 2, Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 236-238.
  • Babaoğlu, Resul (2020), Mülkiye Mektebi (1859-1960), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Bektaş, Erhan (2021), “Modernleşme Sürecinde Mesleki Dönüşüm: Medreseden Mülkiye’ye”, Orhan Çelik, Can Umut Çiner, Abdullah Peker (ed.) Türkiye’nin Modernleşme Süreci ve Mekteb-i Mülkiye içinde, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, s. 583-594.
  • Berkes, Niyazi (1973), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Beydilli, Kemal (2009), “Sefâretnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi 36, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 288-289.
  • Bouquet, Olivier (2016), Sultanın Paşaları: Osmanlı Devlet Ricali Hakkında Bir Deneme (1839-1909), çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Çankaya, Ali (1968), Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikde Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara: Mars Matbaası.
  • Çetinsaya, Gökhan (2014), “Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat Zihniyeti,” ed. Mehmet Ö. Alkan, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 54- 71.
  • Davison, Roderic (1994- 1995), “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Reformlarına Araç Olarak Fransız Dili”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, çev. Çiğdem Erkal İpek, c. II. S. 4-5, s. 171-188.
  • Dokuyan, Sabit (2016), “Soyadı Kanunu ve Kanunun Uygulanma Süreci,” Tarih İncelemeleri Dergisi XXXI/ 1, 129-166.
  • Findley, Carter Vaughn (1972), “The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, International Journal of Middle East Studies 3, s. 388-416.
  • ___________________ (1980), Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922, New Jersey: Princeton University Press.
  • ___________________ (1989), Ottoman Civil Officialdom, Princeton: Princeton University Press.
  • Günce, Şuheda (Nisan 2020), “Osmanlı Devleti’nde İlk Daimi Elçilikler ve Diplomasiye Olan Etkileri,” Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/ 10, s. 101-114.
  • İnalcık, Halil (1992), “Some Remarks on the Ottoman Turkey’s Modernization Process”, International Symposium on “Science and Technology Transfer from the West to the Muslim World from the Renaissance to the Beginning of the XXth Century, (İstanbul, 2-4 September 1987),”
  • Ekmeleddin İhsanoğlu (ed.), İstanbul: Research Center for Islamic History, Art, and Culture (IRCICA).
  • İpşirli, Mehmet (1995), “Elçi”, TDV İslam Ansiklopedisi 11, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 3-15.
  • _______________ (1995), “Enderun”, TDV İslam Ansiklopedisi 11, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 185-87.
  • _______________ (2003), “Medrese”, TDV İslam Ansiklopedisi 28, Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 327-33.
  • _______________ (2003), “Medreset’ül-Kudat”, TDV İslam Ansiklopedisi 28, Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 343-44.
  • Kuneralp, Sinan (1997), “Tanzimat Sonrası Osmanlı Sefirleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç içinde, İsmail Soysal (ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Kuran, Ercümend (1968), Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri, 1793-1821, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
  • _______________ (2010), “Türkiye’nin Batılılaşmasında Daimî Elçiliklerin Rolü”, Türk Tarih Kongresi VI: Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Lewis, Bernard (1961), The Emergence of Modern Turkey, London: Oxford University Press.
  • Naff, Thomas (1985), “The Ottoman Empire and The European States System”, ed. Hedley Bull ve Adam Watson, The Expansion of International Society içinde, Oxford: Clarendon Press, s. 143- 170.
  • Nicolson, Harold George (1939), Diplomacy, Oxford: T. Butterwordth Press.
  • Özcan, Abdülkadir (2007), “Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi 34, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 182-183.
  • Öztürk, Cemil (2008), “Rüşdiye”, TDV İslam Ansiklopedisi 35, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, s. 300-303.
  • Saatçi Ata, Meltem Begüm (Bahar 2016), “Müderrislikten Büyükelçiliğe Bir Yakınçağ Tarihi Uzmanı Ali Muzaffer Göker,” CTAD 12/ 23, s. 213-248.
  • Stone, Lawrence (Winter 1971), “Prosopography,” Daedalus 100, 1, Historical Studies Today, s. 46-79.
  • Szyliowicz, Joseph S. (1971) “Elite Recruitment in Turkey: The Role of Mülkiye”, World Politics 23/ 3, s. 371-398.
  • Timur, Taner (2009), Modernleşme ve Özgürlük Kavgası Mekteb-i Mülkiye 1859-1923, Toplumsal Tarih 192, s. 30-51.
  • Toprak, Zafer (Ağustos 2012), “Mekteb-i Mülkiye, “İlm-i Akvâm ve “Antropolojiya””, Toplumsal Tarih 224, s. 22-35.
  • _________ (2021), “Mekteb-i Mülkiye ve Türkiye’de Sosyal ve Beşeri Bilimlerin Gelişimi”, Orhan Çelik, Can Umut Çiner, Abdullah Peker (ed.) Türkiye’nin Modernleşme Süreci ve Mekteb-i Mülkiye içinde, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, s. 5-44.
  • Weber, Max (1978), Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. ed. Guenther Roth ve Claus Wittich, çev. Ephralm Fischoff, Berkeley: University of California Press.
  • _______________ (2014), Bürokrasi ve Otorite, çev. Bahadır Akın, Ankara: Adres Yayınları. Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin (2010), The First Permanent Ottoman Embassy in Europe The Embassy of Yusuf Agah Efendi to London (1793-1797), İstanbul: The Isis Press.
  • _________________________ (Ağustos 1996), “Osmanlı Devleti’nin Yeniden Yapılanması Çalışmalarında İlk İkamet Elçisinin Rolü,” Toplumsal Tarih 32, s. 45-53.
  • Yavuz, Resul (2019), “Modernleşme Döneminde Osmanlı Diplomasisinde Görülen Gelişmeler ve Bunun Osmanlı Hariciye Teşkilatı Üzerindeki Etkileri,” Belgi 18, s. 1625-1649.
APA BEKTAŞ A (2022). ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. , 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
Chicago BEKTAŞ AYDA ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. (2022): 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
MLA BEKTAŞ AYDA ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. , 2022, ss.345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
AMA BEKTAŞ A ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. . 2022; 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
Vancouver BEKTAŞ A ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. . 2022; 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
IEEE BEKTAŞ A "ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU." , ss.345 - 366, 2022. 10.33431/belgi.1117340
ISNAD BEKTAŞ, AYDA. "ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU". (2022), 345-366. https://doi.org/10.33431/belgi.1117340
APA BEKTAŞ A (2022). ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. BELGİ DERGİSİ, 0(24), 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
Chicago BEKTAŞ AYDA ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. BELGİ DERGİSİ 0, no.24 (2022): 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
MLA BEKTAŞ AYDA ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. BELGİ DERGİSİ, vol.0, no.24, 2022, ss.345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
AMA BEKTAŞ A ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. BELGİ DERGİSİ. 2022; 0(24): 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
Vancouver BEKTAŞ A ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU. BELGİ DERGİSİ. 2022; 0(24): 345 - 366. 10.33431/belgi.1117340
IEEE BEKTAŞ A "ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU." BELGİ DERGİSİ, 0, ss.345 - 366, 2022. 10.33431/belgi.1117340
ISNAD BEKTAŞ, AYDA. "ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU". BELGİ DERGİSİ 24 (2022), 345-366. https://doi.org/10.33431/belgi.1117340