Yıl: 2022 Cilt: 33 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 891 - 910 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-11-2022

Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı

Öz:
İbnü’t-Tıktaka modern araştırmalarda yaygın olarak kullanılan el-Fahrî adlı eseri ile şöhret bulmuş- tur. Soyu Hz. Ali’ye dayanan ve ehl-i beytin nakîblerinden olan müellif, Moğolların Bağdat’taki Abbâsî hilafetini ortadan kaldırmasından sonra Irak’ta oluşan atmosferin içinde doğmuş ve eserini bu atmosfer içinde yazmıştır. el-Fahrî, müellifin mukaddimesi, bir siyasetname örneği olan birinci bölüm ve hilafet tarihinin anlatıldığı ikinci bölümden oluşmaktadır. Mukaddimede hükümdar için tarih bilmenin önemi vurgulanırken birinci bölümde hükümdarların sahip olması gereken kişisel özellikler üzerinde durul- maktadır. Bu bölümde yer alan bazı anekdotlar müellifin siyaset konularını içinde bulunduğu Moğol dünyasının gerçeklerine göre ele aldığını göstermektedir. Eserin ikinci bölümünde ise Râşid Halifeler döneminden başlayarak, hilafetin diğer devletleri, Emevîler ve Abbâsîler anlatılmaktadır. Bu devletler anlatılırken yeri geldikçe Büveyhî, Selçuklu, Fatımî ve Harîzmşahlar hakkında da değerlendirmeler bu- lunmaktadır. Eserde hilafet tarihine ilişkin yer alan yorumlar dikkat çekicidir. Müellifin adalet ve zulüm kavramları etrafında yürüttüğü tartışma ve hilafetin ortadan kaldırılması hakkındaki anlatımları İslam siyaset düşüncesi bağlamında dikkate değer konuları içermektedir. Diğer yandan, Moğol devleti ile İslam Devletleri arasında yaptığı kıyaslamalar da onun hilafet tarihini alışılmışın dışında bir çerçeveye oturt- tuğunu göstermektedir. Müellifin aktardığı anekdotlar, ilim hakkındaki görüşleri, ideal hükümdar nasıl olmalıdır sorusuna verdiği cevabı ve hilafet tarihini Moğol devleti ile kıyaslaması, tarih yazıcılığı açısın- dan önemli bir örnek teşkil etmektedir. Bu gibi durumlardan hareketle çalışmamızda, Moğolların hâki- miyeti altındaki bir dünyada yazılmış bu eserin ve müellifinin; Moğol gerçekliğini nasıl anladığı ve bu- nun hilafet tarihine nasıl yandığını incelenecektir.
Anahtar Kelime:

Ibnu't-Tiqtaqa's Approach to the History of the Caliphate in the Context with His Work “al-Fakhri”

Öz:
Ibn al-Tiqtaqa found fame with his work al-Fakhrî, which is widely used in modern re- search. The author, who is descended from Caliph Ali and one of the naqib of the Ahl al-Bayt, was born in the atmosphere that emerged in Iraq after the Mongols abolished the Abbasid caliphate in Baghdad and wrote his work in this atmosphere. Al-Fakhrî consists of the author's introduction, the first part, which is an example of a mirror for prince, and the second part, which describes the history of the cali- phate. While the author emphasizes the importance of knowing history for the ruler in the introduc- tion, the first chapter focuses on the personal characteristics that the rulers should have. Some anecdotes in this section show that the author deals with the political issues according to the realities of the Mon- golian world in which he lives. In the second part, starting from the Rashid Caliphs, the other states of the caliphate, the Umayyads and the Abbasids, are discussed. While these states are being discussed, there are also some evaluations about Buyid, Seljuks, Fatimid and Khawarizmian. The comments on the history of the caliphate in the work are remarkable. The author's discussion around the concepts of jus- tice and injustice includes remarkable issues in the context of Islamic political thought, which he tells about the overthrow of the caliphate. On the other hand, the comparisons he made between the Mongol state and the Islamic States show that he placed the history of the caliphate in an unusual framework. The anecdotes given by the author, his views on knowledge, his answer to the question of how the ideal ruler should be, and the comparison of the history of the caliphate with the Mongolian state constitute an important example in terms of historiography. Based on such situations, in our study, this work writ- ten in a world under the rule of the Mongols and its author; It will be examined how he understood the Mongolian reality and how this burned into the history of the caliphate.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alkan, Haluk, “İslam Siyasi Düşüncesinde Oto- rite Kavramı”, İslam Siyaset Düşüncesi (Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İn- san), ed. Lütfi Sunar-Özgür Kavak, İlem Kitaplığı, Ankara 2018, ss. 95-128.
  • Aka, İsmail, “Hindûşah es-Sâhibî”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1998, c.18, ss. 116-117.
  • Atmaca, Esra, “İbnü’t-Tıktaka’nın el-Fahrî’sinde Abbâsî Sosyal Hayatından İzler: Bir Sos- yal Tarih Denemesi”, Bilimname, 2020, c. 43, sy. 3, ss. 317-347.
  • Ayaz, Fatih, “Erken Dönem Memlük Tarihçileri- nin Bağdat’ın Moğollar Tarafından İstila- sıyla Alakalı Rivayet ve Yorumları”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s- Selâm) Uluslararası Sempozyumu 7-9 Kasım 2008, Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, c.1, ss. 261-282.
  • el-Azzâvî, Abbas, et-Ta‘rîf bi’l-Müverrihîn fî ‘Ahdi’l-Mogul ve’t-Türkman, Şeriketü’t- Ticâre, Bağdat 1957.
  • el-Azzavî, Abbas, Tarihu’l-‘Irâk Beyne İhtilâleyn, Matbaatu Bağdad, Bağdad 1935.
  • Belâzürî, Ahmed b. Yahya, Cümelü min Ensâbü’l-Eşrâf, neşr. Süheyl Zekkar, Riyad er-Zerkelî, Daru’l-Fikr, Beyrut 1996.
  • Bilgin, Orhan, “Cüveyni, Atâ Melik”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, c. 8, ss.140- 141.
  • Brockelmann, Carl, History of Arabic Written Tradition, çev. Joep Lameer, Brill, Leiden- Boston 2016.
  • Burak, Guy, “The Second Formation of Islamic Law: The Post-Mongol Context of the Ottoman Adoption of a School of Law”, Comparative Studies in Society and History, 2013, c.55, sy 3, ss.579-602.
  • Cüveynî, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Ku- rumu, Ankara 2013.
  • Crone, Patricia, Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce, çev. Hakan Köni, Kapı Yayınları, İstanbul 2007.
  • Hançabay, Halil İbrahim, “Abbâsîlerin Son Ve- ziri İbnü’l-Alkamî (ö. 656-1258) ve Moğol- larla İlişkisi”, Tarih Dergisi, 2020/2, sy.72, ss.45-76.
  • Hizmetli, Sabri, “İbnü’t-Tıktaka”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000, c.21, ss.232- 233.
  • Huart, Clement Imbault, “İbnü’t-Tıktaka”, MEB İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1978, c.5/2, ss.874-875.
  • İbn Bîbî, Ahbaru Selâcikati’r-Rûm, neşr. Mu- hammed es-Sa‘îd Cemalüddin, Merkezü’l- Kûmî li’t-Tercüme, Kahire 1993.
  • İbnü’l-Esir, el-Kâmil fi’t-Târîh, Darü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, Beyrut 2003.
  • İbnü’l-Fuvatî, Mecma‘i’l-Âdâb fi Mu‘cemi’l-Elkâb, neşr. Muhammed el-Kazım, Müessesetu’t- Tabâ‘ati ve’n-Neşr Vezâreti’s-Sekâfeti ve’l- İrşâdi’l-İslamî, Tahran 1997/1417.
  • İbn Inebe, ‘Umdetü’t-Tâlib fî Ensâbi Âl-i Ebî Tâlib, neşr. Muhammed Hasan Âlü’t- Tâlekânî, Menşûrâtü’l-Matba‘ati’l- Hayderiyye, Necef 1961.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddin, es-Siyâsetü’ş- Şer‘iyye fî Islâhi’r-Râ‘î ve’r-Ra‘iyye, neşr. Ali b. Muhammed el-‘Umran, Dâru ‘Âlimi’l- Fevâid, Mekke 1429.
  • İbnü’t-Tıktaka, Kitâbü’l-Fahrî fî’l-Âdâbi’s- Sultaniyye ve’d-Düveli’l-İslamiyye. neşr. Abdulkadir Muhammed Mayu, Daru’l- Kalemi’l-‘Arabî, Beyrut 1997.
  • İbnü’t-Tıktaka, el-Fahrî (Devlet İdaresi, Halife- ler, Vezirleri Tarihi, 632-1258), çev. Ra- mazan Şeşen, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2016.
  • İbnü’t-Tıktaka, Siyaset Adabı, neşr. Harun Yıl- maz, Klasik Yay., İstanbul 2017.
  • Jackson, Peter, Moğollar ve İslam Dünyası - Fetihten İhtidaya-, çev. Ali Fahri Doğan, Selenge Yay., İstanbul 2022.
  • Kapar, Mehmet Ali, “Lahmîler”, TDV İslam An- siklopedisi, Ankara 2003, c. 27, ss. 54-55.
  • Kömbe, İlker, “İslam Siyaset Düşüncesinin Bir Kaynağı Olarak Siyasetnâme-Nasihatnâme Türünde Siyaset Tasavvuru”, İslam Siya- set Düşüncesi -Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan-, ed. Lütfi Sunar-Özgür Kavak, İlem Kitaplığı, Ankara 2018.
  • Köse, Hızır Murat, “İslam Siyaseti Düşüncesi- nin Temelleri -Bir Giriş Denemesi-”, İslam Siyaset Düşüncesi (Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan), ed. Lütfi Sunar- Özgür Kavak, İlem Kitaplığı, Ankara 2018, ss. 27-50.
  • Kritzeck, James, “Ibn Al-Tiqtaqa and the Fall of Baghdad”, The World of Islam; studies in honour of Philip K. Hitti, ed. James Kritzeck-R. Bayly Winder, St. Martin’s Press, London 1959, ss. 159-184.
  • Okumuş, Ahmet, “İslam Siyaset Düşüncesinde Siyasal Nerede Aranmalı”, İslam Siyaset Düşüncesi (Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan), ed. Lütfi Sunar-Özgür Kavak, İlem Kitaplığı, Ankara 2018, ss. 361-384.
  • Reşîdüddin Fazlullah el-Hemedânî, Câmi‘u’t- Tevârîh -Tarihi Ğazan Han-, çev. Fuad Abdulmu‘tî es-Sayad, Daru’s-Sekafiyyeti li’n-Neşr, Kahire 2000.
  • Reşîdüddin Fazlullah, Câmi‘u’t-Tevârîh (İlhanlı- lar Kısmı), çev. İsmail Aka vd., Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
  • Rosenthal, Franz, A History of Muslim Historiography, Brill, Leiden 1968.
  • Rosenthal, Franz, “Ibn Al-Tiktaka”, The Encyclopaedia -New Edition-, ed. Bernard Lewis vd., Brill, Leiden 1986, c. 3, ss. 956- 957.
  • Spuler, Bertold, İran Moğolları (Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350), çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu, Anka- ra 2011.
  • Şahin, Hanifi, İlhanlılar Döneminde Şiilik, Ötüken Yayınları, Ankara 2010.
  • Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih- Coğrafya Yazıcılığı, İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı (İSAR), İstanbul 1998.
  • et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarihu’t-Taberî Tarihu’r-Rusul ve Mülûk, Darü’t-Turâs, Beyrut 1387.
  • Tan, Pınar Kaya, “Tecaribu’s-Selef’e Göre Irak Selçukluları ve Abbâsîler Arasındaki İlişki- ler”, Şarkiyat Mecmuası, 2022, c. 40, ss. 215-233.
  • et-Tikrîtî, Nâcî, “Kitâbü’l-Fahrî fî’l-Edebi’s- Sultaniyye li İbnü’t-Tıktaka -Dirasetü Tahlîlîyye ve Mukârene bi Mukaddimeti İbn Haldun ve Kitabü’l-Emîr li Makyafilî”, el-Mevrid, 1990, sy. 1, ss. 56-69.
  • Yâkut el-Hamevî, Mu‘cemü’l-Büldân, Daru’s- Sadr, Beyrut 1977.
  • Yürekli, Tülay, “İlhanlılar Döneminde Musul’da Siyasi ve Ekonomik Durum”, Atatürk Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 2013, sy. 50, ss. 224-233.
  • Zehebî, Târîhu’l-İslam ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm, neşr. Beşar Avvad Ma‘ruf, Darul’-Ğarbi’l-İslamî, Beyrut 2003.
  • Ziriklî, Hayriddîn, el-A‘lâm: Kamûsu Terâcim, Daru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 200
APA Sipahioğlu A (2022). Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. , 891 - 910.
Chicago Sipahioğlu Abdülvahid Yakub Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. (2022): 891 - 910.
MLA Sipahioğlu Abdülvahid Yakub Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. , 2022, ss.891 - 910.
AMA Sipahioğlu A Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. . 2022; 891 - 910.
Vancouver Sipahioğlu A Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. . 2022; 891 - 910.
IEEE Sipahioğlu A "Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı." , ss.891 - 910, 2022.
ISNAD Sipahioğlu, Abdülvahid Yakub. "Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı". (2022), 891-910.
APA Sipahioğlu A (2022). Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar, 33(3), 891 - 910.
Chicago Sipahioğlu Abdülvahid Yakub Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar 33, no.3 (2022): 891 - 910.
MLA Sipahioğlu Abdülvahid Yakub Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar, vol.33, no.3, 2022, ss.891 - 910.
AMA Sipahioğlu A Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar. 2022; 33(3): 891 - 910.
Vancouver Sipahioğlu A Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar. 2022; 33(3): 891 - 910.
IEEE Sipahioğlu A "Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı." İslami Araştırmalar, 33, ss.891 - 910, 2022.
ISNAD Sipahioğlu, Abdülvahid Yakub. "Eseri “el-Fahrî” Bağlamında İbnü’t-Tıktaka’nın Hilâfet Tarihine Yaklaşımı". İslami Araştırmalar 33/3 (2022), 891-910.