HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ

Güzel, hasan

HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ

Hasan GÜZEL (Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara, Türkiye)

Türkbilig

12 2

Yıl: 2022 Cilt: 2022 Sayı: 43 Sayfa Aralığı: 7 - 20 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 05-12-2022

HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ

Öz:

İran’da konuşulan Halaçça, koruduğu eskicil özellikler ile diğer Türk dillerinden ayrılır. Yakın zamana kadar Halacistan kırsalında geni ş işlev alan ına sahip olan Halaçça, geçen yüzyıldaki büyük toplumsal değişimler nedeniyle işlev kaybına uğramıştır. Halaçça, yitim sürecinin hızla ilerlediği ve yakın gelecekte yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan bir dildir. Halaçça birçok eskicil özelliğini koruyor olmas ına ra ğmen Farsçadan say ısız dil bilimsel birim kopyalamıştır. Bu çal ışma Halaç nüfusunun fazla oldu ğu Telhab köyünden derlenen metinler üzerine yo ğunlaşmaktadır. Farsçanın Halaçça üzerindeki etkisi, Lars Johanson’un kod kopyalama modeline göre incelenmektedir.

Anahtar Kelime: Farsça Halaçça Oğuzlar Dil İlişkileri Kod Kopyalama

Khalaj-Persian Language contact: An Overview

Öz:

Khalaj, spoken in Iran, dist inguishes itself from other Turkic languages with the old features it preserves. Khalaj, which served an influential function in the Khalejestan area until recently, has lost this functionality due to radical social changes in the last century. Khalaj is a language that is undergoing a rapid process of disappearance and is in danger of extinction in the near future. Although many archaic featur es are preserved today, numerous linguistic copies made from Persian are also used in Khalaj. This article focuses on the texts collected from the village of Talkhab, where the majority of the Khalaj population is located. The influence of Persian over the Khalaj will be analyzed according to Lars Johanson’s code copying model.

Anahtar Kelime: Persian Khalaj Oghuzs Language Contacts Code Copying

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akkuş, M. (2021). İran’da Tehlike Altındaki Bir Türk Dili Değişkesi: Halaçça ve Halaç Dil Topluluğu. İran ve Turan Araştırmaları Dergisi, 4(7), 55-77.
Aydemir, İ. A. (2020a). İran’daki Türk Dillerinde Amaç Yancümleleri. E. Yılmaz, N. Tezcan ve N. Demir (Ed.), Semih Tezcan Kitabı içinde (405-414. ss.). Ankara: Nobel Yayınları.
Aydemir, İ. A. (2020b). Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları.
Başar, . (2016). Halaç Türkçesi ve Ali Asgar Cemrasi’nin Çalışmaları. Tehlikedeki Diller Dergisi, 5(8), 67-78.
Bosnalı, S. (2007). İran Azerbaycan Türkçesi Toplumdilbilimsel Bir İnceleme. İstanbul: Kebikeç Yayınları
Bosnalı, S. (2009). İran Halacistan Bölgesinin Etnik-dilsel Yap ısı ve Halaç Türkçesi. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler 1 içinde (191-200. ss.). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Bosnalı, S. (2010). Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış. bilig, 53, 67-88.
Bosnalı, S. (2012). Dil Edimi Açısından Halaççanın Konumu. Karadeniz Araştırmaları, 32, 45-67.
Bosnalı, S. (2016). Halaçlar ve Dilleri. S. Eker ve Ü. Çelik Şavk (Ed.), Tehlikedeki Türk Dilleri II içinde (269-292. ss.). Astana/Ankara: luslararası Türk Akademisi/ Hoca Ahmet Yesevi Türk Kazak Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı.
Bulut, C. (2009). Conditional clauses in Iran-Turkic. É. Á. Csató vd. (Ed.), Turcological Letters to Bernt Brendemoen içinde (35-76. ss.). Oslo: Novus Press.
Cemrasi, A. A. (2015). Hudâ Hâfız Halacî- Halacî Danışak ve Yazak. Tahran: Tekderaht Yayınları.
Cemrasi, A. A. (2016a). Karşu Baluqqa Selam. Tahran: Endişe-yi Nov Yayınları.
Cemrasi, A. A. (2016). Ali Asgar Cemrasi ile Halaç Türkleri ve Halaç Türkçesi Üzerine Bir Röportaj. (Röportaj ve Farsçadan Tercüme: mut Başar). Türk Yurdu-İran Özel Sayısı, 354, 60-62.
Doerfer, G. (1972). Der Imperativ im Chaladsch. Finnisch-ugrische Forschungen, 39, 295-340.
Doerfer, G. (1977). Zur Stellung des Chaladsch im Kreise der Türksprachen. Rocznik Orientalistyczny, 39, 15-31.
Doerfer, G. (1978). Khalaj and its Re lation to the other Turkic Languages. TDAY- Belleten, 1977, 17-33.
Doerfer, G. ve Tezcan, S. (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab). Budapest: Akademiai Kiadó.
Doerfer, G. (1987). Māhmud al-Kāšγarī, Arγu, Chaladsch. Ural-Altaische Jahrbücher, 7, 105-114.
Doerfer, G. (1988). Grammatik des Chaladsch. Turcologica 4. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Doğan, T. (2016). Halaç Türkçesinde (-DXK) Ekinin Bitimsiz (Çekimsiz) Fiillerde Kullanımları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Ara ştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 723-737.
Doğan, T. (2017). Halaç Türkçesinde Anlam Kopyalarının Bir Kaynağı: Farsça Zeden ‘Vurmak, vd.’ Fiili. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı içinde (176-184. ss.). Bükreş-Romanya: Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Ticaret AŞ.
Doğan, T. (2019). Halaç Türkçesinde Sıfat-fiil Eki -GXLX ~ -KXLX Üzerine. Karadeniz Araştırmaları, XVI/64, 695-709.
Dolati, M. (2017). Halaçça: Belgeleme ve Dilbilgisi Çalışması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Gökdağ, B. A. (2012). Halaç Türkçesi Metinleri, Qarşu Baluqqa Selam. Ankara: Vizyon Yayınevi.
Gökdağ, B. A. ve Doğan, T. (2016). İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ Yayınları.
Güzel, H. (2018). Ali Asger Cemrasi ve Halaç Edebiyatı. Türkbilig, 36, 121-128.
Güzel, H. (2019). Telhab Halaççası Kiplik İşaretleyicileri Üzerine Notlar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 43-52.
Güzel, H. (2020). Telhab Halaçları Üzerine Toplumdilbilimsel Bir De ğerlendirme. E. Yılmaz, N. Tezcan ve N. Demir (Ed.), Semih Tezcan Kitabı içinde (429-440. ss.). Ankara: Nobel Yayınları.
Güzel, H. (2021). Dil İlişkileri Ba ğlamında Halaçça. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Ankara.
Güzel, H. (2021b). Conditionals in Khalaj. I. Zimonyi (Ed.), Altaic and Chagatay Lectures, Studies in Honour of Eva Kincses Nagy içinde (189-200. ss.). Szeged.
Heyet, C. (1988). Torkī-ye Xalac. Varlıq, Persian and Turkish Journal, 4(70), 12-24.
Johanson, L. (1998). Code-copying in Irano-Turkic. Language Sciences, 20, 325-337.
Johanson, L. (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Çev. N. Demir). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Johanson, L. (2021). Turkic. nited Kingdom: Cambridge niversity Press.
Kaya, M. (2020). Halaçlar ve Dilleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Khajeh, B. H. (2013). İran’da Yaşayan Halaçların Sosyo-Kültürel Yapısı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Kıral, F. (2000a). Reflections on -miš in Khalaj. L. Johanson ve B. tas (Ed.), Evidentials, Turkic, Iranian and Neighbouring Languages içinde (89-101. ss.). Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
Kıral, F. (2000b). Copied relative constructions in Khalaj. Studies on Turkish and Turkic languages. Proceeding of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics içinde (181-188. ss.). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Kıral, F. (2001). Das gesprochene Aserbaidschanisch von Iran. Eine Studie zu den syntaktischen Einflüssen des Persischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Kıral, F. (2006). Weiteres zum Imperativ im Chaladsch. Ural-Altaische Jahrbücher, 20, 183-198.
Minorsky, V. (1940). The Turkish Dialect of the Khalaj. Bulletin of the School of Oriental Studies, 10(2), 417-437.
Ölmez, M. (1995). Türk Halkları ve Dilleri: 2 Halaçlar ve Halaçça. Çağdaş Türk Dili, 84, 15 22.
Ragagnin, E. (2020). Major and Minor Turkic Language Islands in Iran with a Special Focus on Khalaj. Iranian Studies, 53(3-4), 573-588.
Rahimi, M. (2020). Dil Canlılığı Bağlamında Halaç Türklerinin Durumu. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(2), 131-145.
Tezcan, S. (2018). 8. Yüzy ılda Afganistan’da Halaç Pren sesleri, Günümüzde Orta İran’da Halaçlar ve Dilleri. M. Erdal ve M. Cengiz (Ed.), Hacettepe Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 231-254.
Thomason, S. G. (2001). Language contact. An introduction. Edinburgh: Edinburgh niversity Press.
Tulu, S. (2012a). Hal aççada Zarffil Eki (-tI). V. Uluslararas ı Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
Tulu, S. (2012b). Halaççada Geçmiş Zaman ve Emir İstek Kipi. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. Ankara: Grafiker Yayınları.
Tulu, S. (2013). Ali Asgar Camrasi’den Halaçça Bir Kaside: Anadan Ben Halaç Türkü Doğmuşum. Osman Fikri Sertkaya Armağanı, Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.

APA	Güzel h (2022). HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. , 7 - 20.
Chicago	Güzel hasan HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. (2022): 7 - 20.
MLA	Güzel hasan HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. , 2022, ss.7 - 20.
AMA	Güzel h HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. . 2022; 7 - 20.
Vancouver	Güzel h HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. . 2022; 7 - 20.
IEEE	Güzel h "HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ." , ss.7 - 20, 2022.
ISNAD	Güzel, hasan. "HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ". (2022), 7-20.

APA	Güzel h (2022). HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. Türkbilig, 2022(43), 7 - 20.
Chicago	Güzel hasan HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. Türkbilig 2022, no.43 (2022): 7 - 20.
MLA	Güzel hasan HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. Türkbilig, vol.2022, no.43, 2022, ss.7 - 20.
AMA	Güzel h HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. Türkbilig. 2022; 2022(43): 7 - 20.
Vancouver	Güzel h HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ. Türkbilig. 2022; 2022(43): 7 - 20.
IEEE	Güzel h "HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ." Türkbilig, 2022, ss.7 - 20, 2022.
ISNAD	Güzel, hasan. "HALAÇÇA-FARSÇA DİL İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ". Türkbilig 2022/43 (2022), 7-20.