İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu
Yıl: 2022 Cilt: 10 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 145 - 168 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.51450/ilmiyat.1072046 İndeks Tarihi: 16-01-2023
İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu
Öz: Kur’ân-ı Kerîm’in okunmas ı, h ıfzı, tefsir ve yorumunda büyük kolaylık sa ğ- layan k ıraât ilmi Peygamber (s.a.v.) döneminde ba şlamış semâ ve arz yoluyla sistemli bir şekilde gelişerek günümüze kadar ula şmıştır. Diğer semâvi dinlerin mukaddes kitaplarında olmayan kıraatlere rağmen, Kur’ân-ı Kerîm’de herhangi bir tezat ve tenâkuzun olmaması onun Allah kelâmı olmasının en büyük delille- rinden birini teşkil etmektedir. İslâmî ilimlerin en önemlilerinden birisi olarak kabul edilen kıraat ilmi içerisinde- ki sahih kıraatlerin, yedi harf ruhsatının neticesi olan usulle ilgili olanları Kur’ân okumada kolaylık sağlarken, ferşu’l-hurufla ilgili olanlar ise, yedi harfin dışında, kıraât ilminin esasını teşkil eden ayrı bir kategoride değerlendirilmelidir. Ferşu’l- hurufla ilgili k ıraât farklılıkları Kur’ân-ı Kerîm’deki bazı lafızların farklı okunuş biçimlerini vererek ilâhî muradın âyetle tefsiri yerine geçmektedir. Ayrıca şaz kıraatlerden âhâd k ıraât, Kur’ân- ı Kerîm’in hadisle tefsiri, as ıl itibariyle k ıraât olmayan sahabe müdrecleri de Kur’ân- ı Kerîm’in sahabe kavliyle tefsiri olarak kabul edilmektedir. Asıl itibariyle tefsir ve kıraâtle bir ilgisi olmaması sebebiyle, mevzû okumaların, kıraât olarak değerlendirilmesi asla mümkün değildir. Bir ke- limenin, farklı okunuşlarını dahi kayıt altına alan kıraatler, Kur’ân-ı Kerîm’in ne kadar hassas bir koruma altında olduğunun da açık bir ispatıdır. Her dönemde tefsir ilmiyle ilgilenen âlimler Kur’ân ilimleri arasında önemli bir konuma sahip olan kıraât ilmine önem vermiş ve eserlerinde kıraatleri ele almış- lardır. İbnü’l-Cevzî’den (öl. 597/1200) önce yazılmış bazı kıraât kitaplar ı hariç, müfessirler, manaya neredeyse hiç tesiri olmayan usulle ilgili k ıraât farklılıkla- rına birinci, mana üzerinde etkili olan fer şu’l-hurufla ilgili k ıraât farklılıklarına ise ikinci derecede yer vermişlerdir. Hem rivâyet hem de dirâyet tefsir ekolü- nün önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilen İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr fi ‘ilmi’t-tefsîr isimli eserinde anlama etkisi çok az olan usulle ilgili k ıraât fark- lılıklarından ziyade, bizzat anlama etkisi olan fer şu’l-hurufla ilgili k ıraât farklı- lıklarına daha fazla yer vermiştir. O, kıraât-i seb’a, kıraât-i aşera veya kıraât-i er- beate aşera gibi sistematik kıraatlerden ziyade nakille ulaştığı veya Mushaf hattı ve Arapça dil kurallarına uygun, anlama etkisi olan şâz k ıraatlere de eserinde yer vermiş ve kendinden önceki dönemin tefsir müktesebatını adeta özetlemiştir. İbnü’l-Cevzî, kıraât vecihlerini naklederken konuyla ilgili bilgileri özet birşekilde verip genellikle detaydan kaçınmış tefsirini muhtasar bir eser yapmaya çalışmış- tır. Kıraatleri i şleyiş tarzı onun tefsir, hadis ve f ıkıh ilminde oldu ğu gibi k ıraât ilminde de yetkin olduğuna işaret etmektedir. Kıraatlerin desteklediği çok anlamlılık ve diyalektik yaklaşım (Kur’ân-ı Kerîm’in inmeye başlamasından itibaren nüzul sürecinde vahiyle, sonrasında ise yorumlarla eşzamanlı olarak devam eden Kur’ân muhtevasının oluşum süreci olan te- şekkül ve Kur’ân-ı Kerîm’in muhatabını etkileyerek değiştirmesi ve dönüştürme- si olan te şkil) sayesinde Kur’ân- ı Kerîm di ğer kutsal metinlerden farkl ı olarak ortaya çıkan yeni problemleri çözme hususunda donuk bir dogmaya dönüşmeden her devrin meselelerine çözümler sunan taptaze bir metin olarak varlığını sürdürmüş ve tüm zamanlarda insanlara rehberlik etmeye devam etmi ştir. Bu yönüyle kıraatler Kur’ân-ı Kerîm’in lafız ve mana bakımından ne kadar zengin bir kaynak olduğunu da ortaya koymaktadır. İbnü’l-Cevzî, belirli bir yorumu tek geçerli yorum saymak yerine metindeki bir yerin bütün yorumlarını kavramaya çaba gösteren bir tefsir yöntemi izlemi ştir. Böylece Kur’ân- ı Kerîm, nüzul dönemine hapsedilmemi ş ve daha sonra gelen Müslümanların, yaşadıkları olgusal durumlarla bağlantısı kesilmemiştir.
Anahtar Kelime: The Phenomenon of Recitation in Ibn al-Javzi's Zād al-Masīr fī ‘Ilm al-Tafsīr
Öz: The science of recitation (qira’āt), which provides great convenience in the recitation, memorization, interpretation and understanding of the Qur'an started during the period of The Prophet (Peace be Upon Him) and developed systematically through listening and recitation, and reached today. Despite such diversity of recitations that are not included in the holy books of other heavenly religions, the absence of contradiction and discrepancy in it constitutes one of the greatest proofs of its being the word of Allah.The authentic recitations in the science of recitation are accepted as one of the most important Islamic sciences, and the ones related to “the method of the seven letters” make it easier to read the Qur'an. On the other hand, those related to ferşu’l-ḥurūf, apart from the seven letters, should be evaluated in a separate category that constitutes the basis of the science of recitation. The recitation differences related to ferşu'l-ḥurūf replace the interpretation of the divine intention by verse through giving different ways of reading some words in the Qur'an. In addition, āhād qira’āt is the interpretation of the Qur'an with ḥadīth. It is one of the shāz recitations. It includes the additions of companions which are not originally recitations and are accepted as the interpretation of the Qur'an with the words of the companions. Since it has nothing to do with tafsīr and qira’āt, it is never possible to evaluate the readings as qira’āt. The recitations that record even the different pronunciations of a word are a clear proof of how delicately the Qur'an is protected.Scholars who are interested in tafsīr has always given importance to the science of recitation and discussed the qira’āt in their works. Except for some recitation books written before Ibn al-Javzī (597/1200), recitation differences which do not affect the meaning were given place in the first degree, while the recitation differences that have effect on the meaning related to the ferşu’l-ḥurūf were given place in the second degree. Ibn al-Javzī, one of the prominent representatives of the ecole of narration and discernment, gave more place to the recitation differences that have effect on the meaning related to the ferşu’l-ḥurūf rather than the ones that didn’t in his work Zād al-masīr fī ‘ilm al-tafsīr. He also included in his work the shāz qira’āt that he reached by means of recounting or that are in accordance with the Musḥaf line and Arabic language rules, which have an effect on understanding, rather than systematic recitals such as qira’āt-i seb'a, qira’āt-i ashera or qira’āt-i erbeate ashera, and he almost summarized the tafsīr acquis of the previous period. While conveying the aspects of recitation, Ibn al-Javzī gave brief information about the subject and generally avoided details and tried to make his tafsīr a concise work. The way he works on recitations indicates that he is competent in the science of recitation as well as in the sciences of tafsīr, ḥadīth and fiqh.Thanks to the multi-meaning and dialectical approach (the formation, which is the process of formation of the content of the Qur'an that continue simultaneously with the revelations during the revelation process and afterwards with the interpretations ever since the Qur'an began to descend; the constitution, in which the Qur'an changes and transforms its addressee by influence) supported by the recitations, the Qur'an, unlike other scriptures, will be able to survive as a fresh text that offers solutions to the problems of every era without turning into a dull dogma and will continue to guide people at all times. In this respect, the recitations reveal how rich the Qur'an is in terms of word and meaning.Our explicator followed a method of tafsīr that strives to comprehend all interpretations of a certain part in the text instead of deeming a particular interpretation as the only valid interpretation. Thus, the Qur'an was not imprisoned in the period of revelation and its connection with the factual situations experienced by the Muslims that came later didn't cease to exist.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ahmet b. Hanbel Ebu Abdullah eş-Şeybânî. Müsned-ü Ahmed b. Hanbel. Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
- Akaslan, Yaşar. “Kıraât-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
- Altıkulaç Tayyar, Daniel Alan Brubaker’e Reddiye. İstanbul: IRCICA, 2020.
- Altıkulaç Tayyar. Günümüze ulaşan Mesâhifi Kadime İlk Mushaflar Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: IRCICA, 2015.
- Bauer, Thomas. Müphemlik Kültürü ve İslâm Farklı Bir İslâm Tarihi Okuması. çev. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
- Dağ, Mehmet. Tarihsel Perspektif ve Problematik Sorgulaması Bağlamında Kıraât İlminde İhticâc Olgusu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
- Dimyâti, Ahmed b. Muhammed el-Benna. İthâfu fuzalâi’l-beşer fi’l-kırâ'âti’l-erbe‘ate ‘aşer. thk. Enes Mahrâh. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1432/2011.
- Ebû Şâme, Şihabuddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdisi. el-Mürşidü’l-veciz ilâ ‘ulûm-i tete‘allaku bi’l-Kitâbi’l-‘aziz. nşr. Tayyar Altıkulaç. Ankara: TDV Yayınları, 1406/1986.
- Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’I-‘Ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrût: Müessesetü’l-‘Âlemi, 1408/1998.
- Hanay, Necattin. “Ebü’l-Fazl el-Huzâî ve İhtiyârâtü min Kıraâti Ebî Hanîfe Risalesi”. Aksaray Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi Mütefekkir 3/5 (Haziran 2016), 101-127.
- İbn Kesîr, Hafız Ebû’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsîn et-Turkî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
- İbnü’l-Cevzî, Cemaluddîn Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422/2001.
- İbnü’l-Cevzî, Cemaluddîn Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Züheyr eş-Şâviş. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmi, 1407/1987.
- İbnü’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. Kahire: y.y., ts.
- İbnü’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidi’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1400/1980.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fî marife-ti’s-Sahâbe, Kahire: Dârü'ş-Şa’b, 1389/1970.
- İbnü’l-Esîr, Mubârek b. Muhammed. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-‘Arabiyye 1382/1963.
- İbn Manzur, Ebû’l-Fazl Cemâlüddin Mükerrem. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali Kebir vd. Kâhire: y.y., ts.
- Kâfî, Mansur b. Fudayl. Müvâzenetü beyne tefsiri’l-muharrari’l-veciz li İbn-i Atıyye ve zâdi’l-mesir fi ‘ilmi’t-tefsir li İbni’l-Cevzî. Amman: Dâru’l-Hamîd li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1430/2009.
- Kılıçarslan, Mehmet. Zâdu’l-Mesîr Bağlamında İbnu’l-Cevzî’nin Tefsir Metodu. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
- Muhaysın, Muhammed Sâlim. el-İrşâdü’l-celiyye fi’l-kıraâti’s-seb‘i min tariki’ş-Şâtıbiyye. Káhire: y.y., 1394/1974.
- Müslim b. Haccâc Ebü’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
- Pâlûvî, Hamid b. Abdilfettah. Zübdetü’l-‘irfân fî vücûhi’l-Kur’ân. İstanbul: y.y., 1312/1894.
- Rûmî, Fehd b. Abdirrahmân b. Süleymân. İtticâhâtü’t-tefsîr fi’l-karni’r-râbi‘a ‘aşera. Suudi Arabistan: Riâsetü İdârati’l-Buhûsi’l-İlmiyyeti ve’l-İftâi ve’d-Da’veti ve’l-İrşâd, 1407/1986.
- Soysaldı, H. Mehmet. Asırların İdrakine Kur’ân Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
- Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1433/2012.
- Şelebi, Abdulfettâh İsmail. el-İhticâc li'l-Kıraât. b.y.: Mecelletü’l-Bahsi'l-İmi ve’t-Turâsi'l-İslâmî, 1401/1981.
- Yavuz, Ömer Faruk. Metni, Dili ve Tefsiri açısından Kur’ân. Sivas: Asitan Yayınları, 2013.
- Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvaz Ahmed Zemreli. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1415/1995.
| APA | ÖZTÜRK İ (2022). İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. , 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| Chicago | ÖZTÜRK İsmail İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. (2022): 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| MLA | ÖZTÜRK İsmail İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. , 2022, ss.145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| AMA | ÖZTÜRK İ İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. . 2022; 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| Vancouver | ÖZTÜRK İ İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. . 2022; 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| IEEE | ÖZTÜRK İ "İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu." , ss.145 - 168, 2022. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| ISNAD | ÖZTÜRK, İsmail. "İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu". (2022), 145-168. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1072046 |
| APA | ÖZTÜRK İ (2022). İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. Tokat ilmiyat dergisi, 10(1), 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| Chicago | ÖZTÜRK İsmail İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. Tokat ilmiyat dergisi 10, no.1 (2022): 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| MLA | ÖZTÜRK İsmail İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. Tokat ilmiyat dergisi, vol.10, no.1, 2022, ss.145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| AMA | ÖZTÜRK İ İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. Tokat ilmiyat dergisi. 2022; 10(1): 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| Vancouver | ÖZTÜRK İ İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu. Tokat ilmiyat dergisi. 2022; 10(1): 145 - 168. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| IEEE | ÖZTÜRK İ "İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu." Tokat ilmiyat dergisi, 10, ss.145 - 168, 2022. 10.51450/ilmiyat.1072046 |
| ISNAD | ÖZTÜRK, İsmail. "İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr’inde Kıraât Olgusu". Tokat ilmiyat dergisi 10/1 (2022), 145-168. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1072046 |
