Yıl: 2020 Cilt: 35 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 133 - 165 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18513/egetid.769958 İndeks Tarihi: 20-03-2023

BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ

Öz:
DP’nin iktidara gelinceye değin üzerinde özellikle durduğu ve CHP’yi eleştirdiği basın hürriyeti meselesi, 1950 seçimlerinin ardından gazetelerin muhalif tutumu nedeniyle Demokrat kanadı rahatsız etmeye başlamıştır. Bu rahatsızlık, kazanılan mevkiin iyice sağlamlaştığı 1954 seçimlerinin sonrasında, gazetecilerle mücadelelerin başladığı bir ortamı yaratmıştır. İktidar partisinin yönetici kadrosuyla muhalif basının mücadelesi, siyasi erkin sınırlayıcı hareketiyle yoğunluk kazanmıştır. Gazetecilere haberlerinin doğruluğunu ispat etme hakkının tanınmaması, basın hürriyetini zedeleyen tavır olarak eleştirileri beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda parti dışındaki eleştirel seslere Demokratlardan da tepkiler yükselmeye başlamıştır ki DP, yükselen tepkilerle kendi içinden bir partinin doğması haliyle karşı karşıya gelmiştir. Türk siyasalında DP’nin 1955 itibariyle kan tazeleyememeye başlaması realitesinin sebepleri tartışılırken ispat hakkı meselesi başlarda gelmelidir. Öyle ki dördüncü güç olarak değerlendirilen basının hürriyetten yoksun kalması yahut susturulmaya çalışılması halinde iktidarın da güçten düşecek olması bağıntısına verilebilecek en iyi örnek ispat hakkı meselesidir. Gazetecilerin ispattan yoksun bırakılması, parti içi çözülmeyi ve birleşerek büyüyen muhalefeti doğurmuştur.
Anahtar Kelime: Demokrat Parti Cumhuriyet Halk Partisi Hürriyet Partisi İspat Hakkı Basın

The Issue of the Right to Proof in Press and Dissenting Posture

Öz:
The Democratic Party (DP) gained power with the issue of press freedom until came to power in 1950. However, after the elections, the opposition of the newspapers began to disturb the Democrats. This inconvenience initiated with journalists after the 1954 elections, when the government became stronger. The struggle of the ruling party and the opposition press has led to the question of the right to proof. The failure to give journalists the right to prove their news was criticized for an attitude that undermined press freedom. There have been reactions not only from the outside, but also from the Democrats. Those who left the DP with these reactions formed a new party. In Turkish politics, one of the most important reasons for the decline of DP’s power after 1955 is the question of the right to proof. So much so that the “fourth power” press is not free or tries to be silenced will harm the power. The best example of this is the question of the right to proof. This issue led to dissolution in the DP and strengthened the opposition.
Anahtar Kelime: Democratic Party Republican People’s Party Freedom Party Right of Proof Press

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • BCA, Fon Kodu: 030..1.0.0 Yer No: 52.311..1 Dosya: D5, 27 Ekim 1957, s. 5.
  • BCA, Fon Kodu: 030..1.0.0 Yer No: 55.332..2 Dosya: E1, 17 Mayıs 1954, s.2.
  • BCA, Fon Kodu: 30.1.0.0 Yer No: 55.338.10 Dosya: E2, 29 Eylül 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 136.57..9 Dosya: 52-288, Sayı: 4/, 15 Haziran 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 136.60..6 Dosya: 52-283, Sayı: 4/, 25 Haziran 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 136.67.12 Dosya: 52-291, Sayı: 4/, 20 Temmuz 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 136.73.11 Dosya: 52-293, Sayı: 4/, 24 Temmuz 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 137.77.10 Dosya: 52-296, Sayı: 4/ 27 Ağustos 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 137.90.7 Dosya: 52-297, Sayı: 4/ 10 Kasım 1954.
  • BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2 Yer No: 139.34.6 Dosya: 52-5, Sayı:4, 14 Nisan 1955.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 1881, Sayı: 1867, 8 Ağustos 1931.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 3812, Sayı: 4501, 6 Mayıs 1940.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 4935. Sayı: 6336, 18 Haziran 1946.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 4955, Sayı: 6416, 24 Eylül 1946.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 5680, Sayı: 7564, 24 Temmuz 1950.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 6334, Sayı: 8660, 17 Mart 1954.
  • Resmi Gazete, Sayı: 8710, 18 Mayıs 1954.
  • Resmi Gazete, Kanun No: 6550, Sayı: 9006, 14 Mayıs 1955.
  • TBMM ZC, IX. Dönem, Cilt XXIX, 7 Mart 1954.
  • TBMM ZC, X. Dönem, I. Cilt, 17 Mayıs 1954.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt V, 7 Şubat 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt V, 9 Şubat 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt V, 16 Şubat 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt VI, 25 Nisan 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt VI, 27 Nisan 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt VII, 2 Mayıs 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt VII, 21 Mayıs 1955.
  • TBMM ZC, X. Dönem, Cilt VII, 12 Eylül 1955.
  • Türk Ceza Kanunu, Kanun No: 765, Kabul Tarihi: 1 Mart 1926, Kanunlar Dergisi, Cilt 4, http://www.tbmm.gov.tr
  • Ağaoğlu 2011 Samet Ağaoğlu, Arkadaşım Menderes, İpin Gölgesindeki Günler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Akyıldız 2016 Ali Akyıldız, “Demokrasinin Sayılarla Sınavı: Seçim Sistemleri”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, (7), s. 127-148.
  • Albayrak 2004 Mustafa Albayrak, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti, Ankara: Phoenix Yayınevi.
  • Arcayürek 1985 Cüneyt Arcayürek, Bir İktidar Bir İhtilal 1955-1960, Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Avcı 2012 Gürkan Avcı, “Adnan Menderes ve Demokrasi”, Türk Tarihinde Adnan Menderes, Cilt 1, Editör: Erdoğan, Dilşen İnce, Kabadayı, Talip, Üreten, Hüseyin, Gündeay, Gülay, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayını.
  • Baban 1970 Cihad Baban, Politika Galerisi (Büstler ve Portreler), İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Burçak 1998 Rıfkı Salim Burçak, On Yılın Anıları (1950-1960), Ankara: Nurol Matbaacılık.
  • Çetiner 2005 Yılmaz Çetiner, Nefes Nefese Bir Ömür, İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
  • Çetinkaya 2016 Selma Çetinkaya, “Kocaeli Milletvekili Ekrem Alican’ın Siyasi Yaşamı (1950-1960)”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, 25-27 Mart 2016, 1426-1449.
  • Demirel 2011 Tanel Demirel Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Erer 1963 Tekin Erer, On Yılın Mücadelesi (Türkiye’de Parti Kavgalarının 2. Cildi), İstanbul: Ticaret Postası Matbaası.
  • Gürsoy Naskali 2011 Yassıada Zabıtları V, II. Cilt, Haz. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi.
  • Kabacalı 1994 Alpay Kabacalı, Türk Basınında Demokrasi, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
  • Koç 2010 Rasim Koç, Fatin Rüştü Zorlu, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Nutku 1979 Emrullah, Nutku, Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politikada Yitirdiğim Yıllar 1946-1958 Siyasi Anılarım, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
  • Önal 2014 Tekin Önal, “Fatin Rüştü Zorlu’nun Siyasi Mücadelesi (Mayıs 1954-Mayıs 1960), Gazi Akademik Bakış, Cilt 8, Sayı 15, ss.161-188.
  • Örtülü 1955 Erdoğan Örtülü, “DP’li 11ler Mücadeleden Galip Çıktılar”, Ulus, 20 Temmuz 1955, s. 1-7.
  • Öymen 2009 Altan Öymen, Öfkeli Yıllar, İstanbul: Doğan Kitap.
  • Sarol 2014 Mükerrem Sarol, Bilinmeyen Menderes, Cilt 2, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
  • Şenol Cantek 2015 Funda Şenol Cantek, “Ellili Yıllar Türkiye’sinde Basın”, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Haz. Mete Kaan Kaynar, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 423-450.
  • Toker 1991 Metin Toker, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları: DP Yokuş Aşağı (1954-1957), Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Topuz 2011 Hıfzı Topuz, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Turan 2000 Şerafettin Turan, İsmet İnönü: Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Uyar 2017 Hakkı Uyar, Demokrat Parti İktidarında CHP 1950-1960, İstanbul: Doğan Kitap.
  • Us 1955a Asım Us, “DP Kongresine Giderken”, Vakit, 13 Ekim 1955, s. 1. Us 1955b Asım Us, “Yıldırım Kongre!”, Vakit, 18 Ekim 1955, s. 1-2.
  • Üskül 2015 Zafer Üskül, Bildirileriyle 1950-1970 Dönemi Sıkıyönetimleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Yalman 1971 Ahmet Emin Yalman, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, 4. Cilt (1945-1971), İstanbul: Rey Yayınları.
  • Yılmaz ve Doğaner 2006 Mustafa Yılmaz - Yasemin Doğaner, “Demokrat Parti Döneminde Bakanlar Kurulu Kararı ile Yasaklanan Yayınlar”, Kebikeç (22), ss. 151-204.
  • Yücel 2001 M. Serhan Yücel, Demokrat Parti, İstanbul: Ülke Kitapları.
  • Yücel 2006 M. Serhan Yücel, Türkiye’nin Siyasal Partileri (1859-2005), İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Akis, “Huzursuzluğun Sebebi”, 14 Mayıs 1955, s. 5.
  • Akis, “Rejim Bahsi”, 14 Mayıs 1955, s. 6.
  • Akis, “Kapaktaki Gazeteci Cüneyt Arcayürek”, 4 Haziran 1955, s. 3.
  • Akis, “Yurtta Olup Bitenler”, 18 Haziran 1955, s. 3.
  • Akis, “Yurtta Olup Bitenler”, 2 Temmuz 1955, s. 4.
  • Akis, “Parti Meclisini Bekleyen İş”, 16 Temmuz 1955, s. 4.
  • Akis, “19’lar”, 12 Kasım 1955, s. 9.
  • Akis, “Piraye Bigat”, 12 Kasım 1955, s. 10.
  • Akis, “Seçme Güçlüğü”, 12 Kasım 1955, s. 10.
  • Akis, “Strateji ve Taktik”, 12 Kasım 1955, s. 9.
  • Akşam, “Gazetecilerin İspat Hakkı”, 21 Temmuz 1955, s. 2.
  • Akşam, “İspat Hakkı”, 30 Eylül 1955, s. 1.
  • Akşam, “DP İdare Kurulunda Basına İspat Hakkının Tanınması Meselesi”, 9 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Genel İdare Kurulu, Görüşülecek Meseleleri İnceliyor”, 10 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Karaosmanoğlu ile Çelikbaş İstifaya Davet Edildiler”, 11 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Sarol Genel İdare Kurulu Üyeliğine Adaylığını Koyuyor”, 12 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Fevzi Lütfü ile Çelikbaş’ın Dün Telefonları Kesildi”, 13 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Ekrem Hayri Üstündağ Dedi ki”, 14 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “19lar Haysiyet Divanında Müdafaalarını Yapmamaya Karar Verdiler”, 14 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Dün Gece İhraç Edilmeyen On Mebus da Partiden İstifaya Karar Verdiler”, 15 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “İhraç Kararını Bekleyenler”, 15 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Genel Başkanlık ve Genel İdare Kurulu Seçimleri”, 17 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “D. Parti Kongresinin Verdiği Karar Münakaşalara Yol Açtı, 19 Ekim 1955, s. 1.
  • Akşam, “Hür Demokratlar Partisi Kuruluyor mu?”, 6 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “19’lar Halk Partisinin Davetini Reddediyorlar”, 7 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “19’ların Dünkü Toplantıları”, 8 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “Piraye Bigat”, 9 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “Yeni Parti Kurulması İçin 19’lar Arasında Anlaşmaya Varıldı”, 9 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “20’ler Ankara’da da Hazırlıklara Giriştiler”, 10 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “20’ler Seçim Kanununun Tadilini İstiyor”, 19 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “Yeni Partinin Akisleri”, 20 Kasım 1955, s. 1.
  • Akşam, “ ‘Hürriyet’ Partisini Kuran Yirmiler Siyasi Programlarını Açıkladılar”, 20 Kasım 1955, s. 1-2.
  • Akşam, “Menderes: ‘Bizde İspat Hakkı Vardır Kanunun İspatına Cevaz Vermediği Şey Hakarettir’ Diyor”, 20 Kasım 1955, s. 1-2.
  • Akşam, “Halk Partisi Hürriyet Partisine Üye Vermemek İçin Tedbir Alıyor”, “DP, 19’lara Yeni İltihakları Önlemek İçin Neler Yapacak?”, 26 Kasım 1955, s. 1.
  • Cumhuriyet, “Hüseyin Cahid 26 Ay Hapse Mahkum Oldu”, 24 Eylül 1954, s. 1-9.
  • Cumhuriyet, “Basın Suçlarından Mahkum Olanlar”, 27 Eylül 1954, s. 3.
  • Cumhuriyet, “İspat Hakkına Dair Teklif Meclis Encümenlerinde”, 3 Mayıs 1955, s. 1-7.
  • Cumhuriyet, “Büyük Millet Meclisi Toplantıya Çağırıldı”, 8 Eylül 1955, s. 1.
  • Cumhuriyet, “DP Genel Kurulu Fethi Çelikbaş ve F. L. Karaosmanoğlu’nu Dinledi”, 9 Ekim 1955, s. 1-7.
  • Cumhuriyet, “Demokrat Partiden Niçin İstifa Ettik?”, 18 Ekim 1955, s. 1.
  • Cumhuriyet, “DP Kongresi Dün Büyük Gürültüler İçinde Kapandı”, 19 Ekim 1955, s. 1-5.
  • Cumhuriyet, “DP’nin İspat Hakkı Taraftarları İçin Kararı”, 11 Ekim 1955, s. 1-5.
  • Milliyet, “Hürriyet Partisi’nin Kurulduğu Açıklandı”, 20 Kasım 1955, s. 1-7.
  • Milliyet, “İspatçılar Dün Yeni bir Basın Toplantısı Yaptı”, 18 Ekim 1955, s. 1-5.
  • Milliyet, “Meclis 14 Mayıs’ta İlk Toplantısını Yapıyor”, 5 Mayıs 1954, s. 1.
  • Milliyet, “On dokuzların Yeni Parti Kurmaları Tahakkuk Etti”, 8 Kasım 1955, s. 1-5.
  • Ulus, “Cumhurbaşkanı Ani Olarak Ankara’ya Döndü”, 21 Temmuz 1955, s. 7.
  • Ulus, “DP Kongresi Nasıl Bir Hava İçinde Başladı”, 21 Ekim 1955, s. 1-7.
  • Ulus, “DP Kongresinde Neler konuşuldu?”, 22 Ekim 1955, s. 1-5.
  • Vakit, “A. Menderes, Kongredeki Dünkü Konuşmasında 19’lara Cevap Verdi”, 17 Ekim 1955, s. 1-2.
  • Vakit, “Başvekilin D. Parti 4. Büyük Kongresinde Verdiği Nutuk”, 16 Ekim 1955, s. 1-2.
  • Vakit, “Bir DP Mebusu Daha On Dokuzlara Katıldı”, 19 Kasım 1955, s. 1.
  • Vakit, “Büyük Kongre Arefesinde DP İçindeki Huzursuzluk”, 13 Ekim 1955, s. 1.
  • Vakit, “D. Parti Dördüncü Büyük Kongresi Bugün Kapanıyor”, 18 Ekim 1955, s. 1.
  • Vakit, “D. Parti Genel idare Kurulu Seçildi”, 17 Ekim 1955, s. 1.
  • Vakit, “D. Parti Kongresi Saat 10 da Açıldı”, 15 Ekim 1955, s. 1-2.
  • Vakit, “D. Parti ve İspat Hakkı Taraftarları”, 11 Ekim 1955, s. 1-2.
  • Vakit, “Devlet Vekili Dr. M. Sarol İstifa Etti”, 12 Ekim 1955, s.1.
  • Vakit, “DP Kongresi Münakaşalı Bir Oturum İle Kapandı”, 19 Ekim 1955, s. 1.
  • Vakit, “Ekrem Hayri Üstündağ İzmir’de Demeç Verdi”, 9 Kasım 1955, s. 1.
  • Vakit, “F.L. Karaosmanoğlu Basına İspat Hakkı Tanınmasına Taraftar”, 22 Temmuz 1955, s. 1-2.
  • Vakit, “Fevzi Lütfü’nün İdare Kuruluna Cevabı”, 12 Ekim 1955, s. 1.
  • Vakit, “Hürriyet Partisi’ni Kuracak Olanlara Dün Bir Mebus Daha Katıldı”, 21 Kasım 1955, s. 1.
  • Vakit, “İspat Hakkı Meselesi”, 9 Ekim 1955, s. 1.
  • Vakit, “İspat Hakkı Taraftarları Bir Beyanname Yayınladı”, 18 Ekim 1955, s. 1.
  • Zafer, “Hürriyet Partisi Dün Teşekkül Etti”, 22 Aralık 1955, s. 1-7.
  • Zafer, “Partinin İlk Umumi Heyet Toplantısı”, 23 Aralık 1955, s. 5.
APA GOKTÜRK ÇETINKAYA S (2020). BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. , 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
Chicago GOKTÜRK ÇETINKAYA SELMA BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. (2020): 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
MLA GOKTÜRK ÇETINKAYA SELMA BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. , 2020, ss.133 - 165. 10.18513/egetid.769958
AMA GOKTÜRK ÇETINKAYA S BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. . 2020; 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
Vancouver GOKTÜRK ÇETINKAYA S BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. . 2020; 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
IEEE GOKTÜRK ÇETINKAYA S "BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ." , ss.133 - 165, 2020. 10.18513/egetid.769958
ISNAD GOKTÜRK ÇETINKAYA, SELMA. "BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ". (2020), 133-165. https://doi.org/10.18513/egetid.769958
APA GOKTÜRK ÇETINKAYA S (2020). BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. Tarih İncelemeleri Dergisi, 35(1), 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
Chicago GOKTÜRK ÇETINKAYA SELMA BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. Tarih İncelemeleri Dergisi 35, no.1 (2020): 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
MLA GOKTÜRK ÇETINKAYA SELMA BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. Tarih İncelemeleri Dergisi, vol.35, no.1, 2020, ss.133 - 165. 10.18513/egetid.769958
AMA GOKTÜRK ÇETINKAYA S BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. Tarih İncelemeleri Dergisi. 2020; 35(1): 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
Vancouver GOKTÜRK ÇETINKAYA S BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ. Tarih İncelemeleri Dergisi. 2020; 35(1): 133 - 165. 10.18513/egetid.769958
IEEE GOKTÜRK ÇETINKAYA S "BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ." Tarih İncelemeleri Dergisi, 35, ss.133 - 165, 2020. 10.18513/egetid.769958
ISNAD GOKTÜRK ÇETINKAYA, SELMA. "BASINA İSPAT HAKKI TANINMASI MESELESİ VE MUHALİF DURUŞ". Tarih İncelemeleri Dergisi 35/1 (2020), 133-165. https://doi.org/10.18513/egetid.769958